Осыдан бір ай бұрын Талдықорғанда Қазақ Хандығының 550 жылдығына арналған "Орбұлақ шайқасы" атты тарихи-қойылым өтті. 600-ға жуық адам кең далада ұрыс салып, 600 қазақ пен 50 000 мың жоңғар арасындағы шайқасты көз алдымызға әкелді. Барлық шайқастар каскадер, қоюшы-режиссер Бауыржан Әбішевтің басқаруымен қойылған. 600 адамды 3 күнде шайқасуға дайындап шығуы, шетелдегі тәжірибелері, каскадерлік кәсібі мен ең жоғары алған жалақысы туралы 7kun.kz-ке әңгімелеп берген еді.  - Бауыржан аға, каскадерлік сала сіз үшін қалай басталды?  - Бұл саладағы алғашқы қадам ретінде «Көшпенділер» фильмін атай аламын. Оған дейін кішігірім түсірілімдерге, музыкалық клиптерге түсіп жүрдім. Каскадер болу - менің бала кездегі арманым. Қытайдың Джеки Чанына еліктеп, сондай дәрежеге жетсем ғой дейтінмін. Тіпті 7 не 8 сынып оқып жүргенімде кино түсіремін деп, жұмыс істеп, ақша тауып, камера сатып алдым. Ешкім үйретпесе де, көрсетпесе де, теледидардан көрген Джеки Чанның, Голливудтың экшн актерлері Жан-Клод Ван Дамм, Сильвестр Сталлонаның трюктарын қайталауға тырыстым. - Фильмдердегі машиналардан секіру не көп қабатты үйлерден құлау сияқты неше түрлі қиын трюктарды алып шығасыздар. Трюктер қиындығына қарай бірдей ме? - Барлығы бірдей емес, өз ішінде әртүрлі болады. Каскадерлардың өзі авто, мото, тікұшақпен өңкей транспортпен байланысты деп бөлінсе, бірі аттармен жұмыс жасайтын, енді бірі атыс-шабыс, төбелесетін каскадерлар болып бөлінеді. Мысалы, Қазақстанның өзінде бірнеше топ бар. Мен өзім "Nomad" тобында 15 жылдай жұмыс істедім. Оның өзі транспортқа қарағанда көбінде аттармен жұмыс істейді. - Сол "Nomad" тобынан бөлініп шықтыңыз. Ендігі мақсат қандай?  - 1 жылдай болды "Kazakh Union" каскадерлік тобын құрдым. Қадамын енді басып келе жатса да, бір жылдың ішінде жетісіктеріміз бар. Командамызбен Мысарға барып "Мың бір түн" деген сериалдың қойылымына қатысып келдік. Одан кейін Талдықорғанда болған "Орбұлақ шайқасында" қоюшы - режиссер ретінде жұмыс істедім, командамызбен болдық. Бұл жетістіктер бір жылдың ішінде аз емес деп ойлаймын. Бұрын шетелге шыққанда біз тек каскадер ретінде шығатынбыз. Біздің міндет олардың айтқанын жасап, былайша айтқанда кішігірім "массовка" ретінде жүретінбіз. Ал биыл Мысырға шыққанда қойылымдардың барлығына өзім жетекшілік еттім. Мен бұйрық беріп отырдым,  режиссерлар  менің айтқанымды тыңдап отырды.  Менің қадамым, жоспарым өзгеше. Шетелге басқа түрде жету. Олардың айтқанын емес, оларға менің айтқанымды жасатсам деймін. Жалпы болашақта біз продакшн ретінде қалыптасып, халыққа өзіміздің отандық киноларымызды түсіріп көрсету. -  "Kazakh Union" командасына қалай мүше болуға болады?  Талаптарыңыз қандай? Міндетті түрде бір спорт түрін меңгеруі шарт па? - Спорттың қандай түрі болмасын командаға міндетті түрде спортпен айналысатын адам керек. Тобымыздың әр мүшесімен тек жұмыс кезінде араласып қана қоймай, бір отбасыдай араласқымыз келеді. Қауіпті әрі қиын сәттерде бір-бірімізге  қолдау көрсетіп тұруымыз қажет қой. Адамгершілік те маңызды. Сондықтан тәрбиесін де, көзқарасын да, психологиясын да назардан тыс қалдырмаймыз. Бірақ ең бастысы - физикалық дайындығы. Гимнастика, жауынгерлік спорт түрлері, бокс болсын, күрес болсын, тай боксы болсын қабылдаймыз. Командада 20-ға тарта адам жұмыс істейді. Үлкен жобалар болса қатарын көбейтуге тырысамыз. Бірақ тұрақты 15-20 мүшеміз бар. Алдағы уақытта каскадерлікке дайындайтын мектеп ашу жоспарымда бар еді. Доллар көтеріліп кетті, қазір нақты қай кезде ашылатынын айта алмаймын. - "Nomad", "Kazakh Union". Басқа кімдер бар? - Тағы "Кундо", "Лидер" деген каскадерлік топтар бар. "Кундо" Т. Бегмамбетовпен көп жұмыс істейді. Ол жауынгерлік жағынан, "Лидер" автотранспорт жағынан көп қызметтер атқарады. Қазақстанда каскадерлік саланың деңгейі өте жоғары көтеріліп келеді. Себебі барлығы тәжірибелерін бір-бірімен бөліседі. Шетелдіктер бізге үйретсе, біз оларға білгенімізді үйретеміз. Сондықтан деңгей күн санап өсіп келе жатыр деуге болады. - Трюктарды орындар алында, режиссерлармен сақтандыратын арнайы келісім-шартқа отырасыздар ма? - Шетелге шақыратын жобаларда міндетті түрде сақтандыру қолданамыз. Олар сақтандыруды бірінші орынға қояды. Шетелде жарақат алып көрген жоқпын, бірақ Қазақстанда бір-екі рет болды. Бізде сақтандыратын арнайы келісім-шарт деген жоқ, қабылданбайды. Ондай құжатсыз жұмыс істей береді. - Каскадерлік - қауіпті кәсіп. Қорқыныш сіздердің жұмыстарыңызда қандай орынға ие? Қалай күресесіздер? - Қорқыныш қандай жағдайда да болады. Бала кезімнен үйдің төбесіне шығып алып, қорқыныш сезімінің пайда болғанын жақсы көретінмін. Адреналинды неғұрлым көп сезіне отырып, қорқынышты жеңе білу керек. Бағындыру керек. Адамда "қолымнан келеді" деген мінез болу қажет. Психологиялық дайындықтың болуы да өте маңызды. Сол трюкті халыққа жеткізе алатындай, сендіре алатындай актерлік шеберлік те керек. Бірақ, ең бастысы -мінез. Мінездің мықтылығы көп жағдайда көмектеседі. - Жақында ғана тікелей сіздің басшылығыңызбен өткен "Орбұлақ шайқасын" тамашаладық. Көпшілік жақсы қабылдады. Ал өзіңіздің ойыңыз қандай? Ризасыз ба? Қандай кемшілік болды? - Дайындық көбірек болғанда одан да жақсы өткізуге болатын еді. Біздегі басты кемшілік- қаражат тапшылығы. Адам жұмыс істегеннен кейін оған ақы төленуі керек. Қазір тегін еңбек күшін таба алмайсыз. Біз үш-ақ күн дайындалдық. Шетелдік каскадерлер трюкке 1-2 ай уақыт жұмсайды. Кейде тіпті жарты жылға дейін дайындық болады. Олардың группалары, актерлері, каскадерлері сценарийді жарты жыл бұрын алып, сол кезден бастап дайындыққа кіріседі. Әрине, сондықтан жұмыстарының сапасы біздікінен жоғары болады. - Ал "Орбұлақ шайқасы" қойылымы...  - Қойылым көңілімдегідей толық шықты деп айта алмаймын. 500-600 адамды қарау оңай тиген жоқ. Әрқайсысы қадамын кезекпен нақты басудың орнына, кейде біреуі ерте басып не  артта қалып жатты. Қатарды ұстау қиынға соқты. Дегенмен барымызды салып жұмыс істедік. Халықтың пікіріне қарасақ, барлығының көңілінен шыққан. Оқиғадан әсер алғаны соншалық, көздеріне жас алған кісілерде болыпты. - Ал өзіңіз 600 жауынгердің 50 000 жоңғарды жеңгені қаншалықты шындыққа жанасады деп ойлайсыз? Физикалық жағынан мүмкін бе? - Енді басты жауабын тарихшылар беруі керек қой. Мен қарапайым каскадермін. Бірақ физикалық жағынан мүмкін деп ойлаймын. Ол жерде жақсы стратегиямен басқарған. Қазақтардың орналасуы да маңызды рол атқарды, жоңғарларға жоғарыдан төмен қарай шабуылдаған. Соғыс құралдары мен түрлі улы заттар да қолданды. Әрі жартылай жеңіп, жартылай жеңіліп жатқанда Жалаңтөс батыр келіп көмектеседі ғой. Былайша айтқанда, Голливудтың "300 спартандық" фильмі сияқты. Бір жағынан шетелдіктер солай көтергенде, біз неге өз тарихымызды көтермеске? Менің ойымша, бұл өте маңызды. Орбұлақ шайқасын кино ретінде түсірсек, батырларымыздың ерлігін көрсетсек деген ойымызда бар. - Қазақстанда каскадерлік кәсіппен ғана айналысып өмір сүруге бола ма?  - Тек каскадерлікпен айналысып күн көру қиындау. Тұрақты жалақы жоқ. Түсірілімдер көп бола бермейді. "Қазақфильмнің" өзінде биыл 2 фильм түсіріліп жатыр. Оның біреуі Президент жайлы болса, екіншісі Қазақ хандығы туралы сериал. Президент туралы фильмде каскадерлердің керегі шамалы, екінші фильмнің өзінде уақыттың тығыздығынан, үлгермей каскадерлік жұмыстарды қысқартып тастады. Бұл кәсіпке ең бастысы жағдайымды жақсартамын деп емес, өз саламды сүйем деп таңдау керек. - Каскадерлердің табысы қанша? Трюктердің қиындығына байланысты баға да өзгеріп тұрады ма? - Иә, екінші қабаттан құлау мен бесінші қабаттан құлаудың екеуі екі түрлі. Тиісінше, бағасы да әртүрлі болады. Машинадан құлағанда, атпен құлағанда, шауып құлағанда не орнында тұрып құлағанда да әр трюктің өзінің бағасы бар. Бізде тұрақты жалақы болмағандықтан,  тек түсірілімдерде ғана емес, сахналық қойлымдарда театрларда да жұмыс істейміз. Актерларды дайындап береміз, клиптерге де түсіп жатамыз. - Сонда екінші қабаттан құлауыңыз қанша тұрады? - Ол енді немен құлайсың, қалай құлайсың, қайда құлайсың, ненің үстіне түсетіндігіңе  байланысты. Мысалы, терезенің әйнегін сындырып шығып құлау дегеніміз бір бөлек, әйнекті сындырмай жәй құлау деген бір бөлек бағаланады. Құлағанда жәшіктің үстіне құлау керек пе, жоқ машинаның үстіне ме соларға байланысты. Егер қаражаты жетпей жатса арнайы жіп тағып құлаймыз, жетіп жатса жіпсіз де құлай береміз. - Ал жіп байлап құлауыңыз қаншалықты үнем береді? - Ол  трюктің 30-40%-ын арзандатады. Бірақ барлығы трюктардың қиындығына қатысты болады. Биіктен құлағанда кішкене бір қателік кетсе, қолыңды сындырып алуың мүмкін, міндетті түрде иықта зақымданады. - Демек түсірілім басталмас бұрын барлығы алдын-ала есептеледі ғой?  - Иә, біз барлығын режиссермен ақылдасамыз.  Мен қай жерде қанша адам тұратынын, қанша камера, қандай сақтандырулар керек екенін айтып, бәрін өлшеп жазып беремін. Қай уақытта қалай болатынын да. Тіпті дайындық кезінде өзім түсіріп, монтажын жасап беретін кездерім де болады.  Шетелде каскадерлар мен трюктарды қоюшылар екінші санаттағы режиссер ретінде есептеледі, трюк жасайтын сахналарды бас режиссерден бөлек түсіре береді.  "Жау жүрек мың балада" екінші санаттағы экшн-режиссері болып жұмыс істедім. Қоюым қажет трюктерді түсіндіріп, 3 камера, 300 адам берді. Барлық шайқасатын жерлерін ары қарай түсіріп, соңынан монтажын жасап шықтым. Бас режиссер дайын монтаждалған бөлікті киноға қоса салады. Осылай жұмыс істеуді Қазақстанда мен бірінші болып бастадым. Мақтану емес, бірақ   өзі түсіріп, өзі монтажын жасап беретін каскадер болмағаны рас. Менің бастамаммен "Номадта" да сондай тәжірибе қалыптасты. - Каскадерлік саланы бизнес көзі ретінде қарастыруға бола ма? - Жоқ, каскадерлік сала  бизнес бола алмайды. Ол - өнер. Той-томалақта әншілер сияқты өнерін көрсетіп жүрсе, сапасы кетіп қала ма деп қорқамын. Адамда бір нәрсеге қызығушылығы жоқ болса,  сабап үйретсең де одан нәтиже шығара алмайсың. Біздің барлығымызды осы салаға деген сүйіспеншілік біріктіреді.  Сүйіп ұнататын жұмысым. Бұл жерде мен ақша үшін жұмыс істемеймін. Адам өз жұмысын сүйіп жасаса, одан нәтиже шығады. Содан ақша өзі-ақ келеді. - Ең жоғарғы табысыңыз қанша болды? - Ең көп жалақым 20 000 доллар болды. Оны  Голливудтың "Неудержимые 2" фильмінен алдым.   - Бізде де каскадерлік бар ғой. Бірақ неге біздің фильмдеріміз әсерлі көрінбейді? Себеп неде?  - Шыны керек, біздің технология жағынан деңгейіміз жетпейді. Жаңа технология, камера, компьютер - олар да барлығы бар. Өздігінен қозғалатын робот-камералар да табасыз. Біріншіден, бізде ондай техника жоқ болса, екіншіден, ондай сценарий жоқ. Біздің сценарийлер бәрі өмірге жақын, өте қарапайым. Шетелдік фильмдер тіпті бөлек. Иә, өмірде ешкім кинодағыдай төбелеспейді, бірақ сонда да халық көргісі келеді. Өте өкінішті, бірақ  режиссерлеріміз каскадерлердің қолынан ондай деңгей келмейді деп ойлайды. Бірақ біз шетелдіктерден кем емеспіз. Барлығы айналып келіп сұранысқа байланысты. Біз айналып келіп бір ұрайық десек, олар кел де бетінен шапалақпен ұра сал дейді. Бізде балалар олай төбелеспейді, жағасын ұстап, күрессең болды дейді. - Сонда кінә режиссерлерден бе? - Жоқ, бұл кінә емес. Біздің түсінік басқа. Мысалы, Үндінің киносын қарасаң, қолы жетпей жатып ұшып кетеді. Бірақ халық оны көреді. Олардың өзіндік стилі бар. Қытайдың, Корейдің киноларын қарасақ, оларда өзінің дәстүрін киноларына қосып отырады. Менің түсінігімде Қазақстанның стилі осындай, шынайылықты ғана көрсету. - Бұл түсінік өзгеретін шығар. Буын алмасып, жастар келеді ғой? - Әрине өзгеріс болады. Осы уақытқа дейін жастар түсірмеді. Олар енді бастап жатыр. Америкадан, Лондоннан оқып келген жастар жаңа көзқараспен видео роликтер, клиптер түсіріп жатыр. Музыкалық клиптерді түсіргенде оларға кинодағыдай рамка қоймайды, еркіндік береді. Ал кинода шектеу болғаннан кейін көзқарас басқаша. - "Каскадерлерді ешкім бағалай бермейді" деп бір сұхбатыңызда айтып кетіп едіңіз. Қазіргі жағдай қандай? "Қазақфильммен" байланыс бар ма? - Жоқ, ешкім бізді қолдап не көмек қолын созған емес. Біз өз күшімізбен бастадық, өз күшімізбен келе жатырмыз. Менің "Kazakh Union-ды" құрып, Номадтан кеткенім -камера сатып алып, кино түсірсем деген бала күнгі арманның бастауы.  20 жыл уақыт өтіпті. Өзім режиссер болып, өзім кино түсірсем бе деген мақсат әлі де жоғалған жоқ. Бір емес, бірнеше киноға өзіміздің идеяларымыз бар. Қазір демеушілер қарастырып жатырмыз.

Әңгімелескен Жұлдыз Ерік "7"