Кәсіпорының қаржылық жағыдайын талдау оның қаржылық-шаруашылық қызыметін өзара қарым-қатынасы мен  тәуелсіздіктің  арасындағы көрсеткішті білдіреді.

Негізгі бөлімнің жалпы бизнес бағалаудың негізгі ұзымдары анықталады. Қаржылық құжаттаманы дайындау туралы талдаулар жүргізіледі.

Кәсіпорының айналымдағы активтердің құнын бағалау туралы анықтамалар беріледі.

Мүлік жағдайын талдау барысында көлденең және тік талдау жүргізіледі, жалпы ағымның активтердің ұзақ мерізімді активтер, ақша құралдарын, тауар-материалды қаржылардың баланстық құн өзгеруін көрсетеді.

Тік талдау барысында баланс-нетто төмен актив және пассивтің үлестері анықталады.

Кәсіпорынның серіктік жағдайын талдау кезінде активтердің икемді коэффициенті, тозу коэффициенті, икемді және шашырату коэффициенті, иелігі құрайтын коэффициенттерінің өзгеруін есептеулер жүргізуді қаржылық жағдайды талдау барысында төмен қабілеттілігі, қаржылық тұрақтылық жұмыстық белсенділік серіктестіктің жалпы жобасы көрсетілген.

Төмен қабілеттілігін талдау кезінде меншік құралдардың коэффициенті, тез өтімділік коэффициенттері ағымдағы тауар- материалдары қорлары коэффициенттері есептеледі.

Қаржылық тұрақтылық талдау кезінде кәсіпорынның тұрақтылық коэффициенттері көрсетілу меншік капиталының шоғырлану коэффициенті, оңтайландыру коэффициенттері, тартылу коэффициенттері зианды құралдардың коэффициенттері есептелінеді.

Жұмыстың белсенділігін талдау барысында өндірістік қызыметтің қаржылық жағдайын көрсетеді.

Серіктестіктің табысын талдау кезінде соңғы жылдардың көрсеткіштері көрсетіледі.

Қаржылық талдаудың қортындысында жалпы кәсіпорынның қандай деңгейде табыс әкелуін анықтайды және кәсіпорынның тұрақты жұмыс істеу қабілеттілігін төмен немесе жоғары екенін көрсетеді. Қаржылық талдау есептелген көрсеткіштер мен коэффициенттер қосымшаларда кең түрде көрсетілген.

1.БИЗНЕС БАҒАЛАУДЫҢ ҚҰН ТҮРЛЕРІ

Кез келген меншік объектісінің құнының бағасы потенциалды және нақты табыс есебімен объект құнының ақшалай түріндегі реттелген, мақсатқа бағытталған анықтау процессі.

Бағалау процессі бағаланатын объекті мен бағаланушы субъектінің болуын болжайды.

Бағалаудың субъектісі болып арнайы білімі, тәжірибесі бар кәсіпкер бағалаушыны айтады. Бағалау объектісі болып кез келген меншік объектісін айтуға болады. Бұған бизнесті, компанияны. кәсіпорынды, фирманы, банкті,материалды және материалды емес активтердің жеке түрлерін жатқызуға болады.

Құнды бағалау процессінің ерекшелігі болып оның нарықтық сипаттамасы көрінеді.

Бұл бағаланатын объектіні игеруге немесе құруға кеткен шығындардың біреуімен ғана шектелмейтін   көрсетеді.   Ол   міндетті   түрде   нарықтық   факторлардың   жиынтығын ескередкуақыт факторы, тәукелділік факторы, нарықтың конъюктура, бәсекелестіктін деңгейі мен моделі, бағаланатын объектінің экономикалық ерекшеліктері, сонымен қатар ғаламның макро- және микроэкономикалық ортасы.

Негізгі факторлар болып, уақыт және тәуекелділік табылады. Нарықтық экономика динамика мен ерекшеленеді. Уақыт факторы барлық нарықтық процесстерге, бағаға, құнға, шешім қабылдауға әсер ететін негізгі факторлардың бірі болып табылады.

Бағалаушының қолданатын әдістері мен тәсілдері бағалау процессінің ерекшелігі сияқты бағаланатын объектінің экономикалық ерекшелігі, сонымен қатар бағалаудың мақсаты мен қағидаларына байланысты анықталады.

Меншік ұғымы - адамның затқа деген билігі ретінде түсіндіріледі. Затты тек қана субъект: занды және жеке түлға , сонымен қатар экімшілік өкілдерге

жүктелген меншік құқығын табыстаған мемлекет игере алады.

Меншік субъектісі - бұл нақты объектіні (капиталды жерді және сәкес экономикалық мүдделерді) иеленетін жеке және заңды түлғаларды айтамыз. Экономикалық мүдделерді иелене отырып субъектілер өздеріне және объектілерді пайдалануға және оған билік жүргізу жөнінде экономикалық қатынастарга түседі.

Бизнес - бұл белгілі бір қүрылым шегінде ұйымдастырылган нақты қызмет түрі. Оның басты мақсаты — пайда табу. Осылайша,капитал - пайда табу мақсатында жүзеге асатын өнім ондіру мен қызмет көрсетудің кез келген процессін жүзеге асыратьш негіз болып табылады. Пайда табу - экономиканың көптеген салаларындағы іс әрекеттің мақсаты мен қорытынды нәтижесі, яғни, бизнестің мақсаты мен нәтижесі. Кез келген бизнес кәсіпорын түріндегі өзінің экономикалық- ұйымдастырушылық формасына ие бола алады. Фирма - бұл өз қорында капиталға ие болатын бизнестің белгілі саладағы экономикалық-ұйымдастырушылық формасы болып табылатын, белгілі кәсіпорынның аты, белгісі, көрсеткіші.

Бағалаудың жүргізілу мақсатына байланысты ескерілетін факторлардың таңдалуы мен құнын бағалаушы қүнның әр түрлілігіне байланысты есептейді.

Құн - бұл сатып алушы кез келген затқа немесе объектіге айырбастауға дайға болатын ақшалай эквивалент. Құн баға мен шығьшнан ерекшеленеді.

Нарықтылық деңгейі бойынша нарықтық құн жэне нормативті есептелінетін құн деп екіге бөлінеді.

Нарықтық құн - бағалаудың Халықаралық стандарттауында есептеу көлемі негізінде түсіндіреді. Яғни бұл жерде мүлік бір қолдан екінші қолға тепе-тең маркетинг негізінде өзерікті сатушы мен өзерікті сатыпалушы арасында бағалау мезгілі негізінде коммерциялық келісімдер жүзеге асырылады жене келісімге отырған ербір жақ іс бойынша еш қысымсыз хабардар болып, ісі аяғына дейін есептеулі болуы тиіс.

Нарықтық құн - бұл типтік сатып алушымен сатушы арасындағы, келісімді жүзеге асыру барысында болатын баға. Бұны мына факт анықтайды, нарықтық құн нарықта нақты датаға шығу жағдайдан шығу барысында есептелінеді, сондыктан нарық шартының өзгеруі барысында нарықтық қүн өзгереді. Сатып алушыға және сатушы жақ сатылатын мүліктің маңьвдылығымен, мінездемесімен жеткілікті ақпараттанған, екі жаққада қысым көрсетілмейді.

Кейбір кездерде нарықтық құн жағымсыз мөлшермен көрінуі мүмкін. Мысалы бұл ескірген обьектілерді бағалау кезінде, тозу құны жер учаскесінің қүньшан асқанда немесе экологиялық қолайлы обьектілерді бағалағанда болады.

Нормативті есептелген кұн бұл - меншік обьектісінің лайықты органдарыменбекітілген, есептелген эдістемелердің жэне нормативтер негізінде меншіктік обьектінің құны. Сонымен қатар бірыңғай шкалалы норматив қолданылады. Анықтамаға сай нормитивті есептелген құн нарық құны мөлшерімен сәйкес келмейді, бірақ нарық құны бағасымен нормативтер сэйкестікте оқтын-оқтын жаңарады.

Бағалау тұрғысынан нарықтық, инвестициялық , сақтандыру, салық салу, кәдеге жарату құнын айырады.

Ашық нарықта меншікті сату обьектісі ретінде бағалауда нарыктық құн қолданылады.

Инвестициялық жобаларды негіздеу кезінде, инвестициялық құн есептелінеді.

Инвестициялы құн - анықталган инвестициялау мақсатында нақтылы инвесторға арналган меншік құны.Инвестициялық құн типтік сатьш апушымен сатушының еңбек уэждемесінің мінез құлыгымен анықталатын нарық құнынан айьфмашылығы, инвестициялық құн нақты инвесторлармен көрсетілетін, инвестицияға дара талаптардан тәуелді болады.

Сақтандыру құны бұл - сақтандыру келісімі немесе полисі жайларымен анықталатын меншік құны.

Салық салу құны бұл - анықтау барысында есептелетін, нормативті құжаттарда болатын меншікке салық салуға қатысты құн.

Кәдеге жарату қуны бұл - меншік обьектісінің (тек жер учаскесінің ) қосымша жөндеуді керек етпейтін, материалдардың жиьштық құны сияқты қаралатьш құн.

Аналог мінез-қылығының тәуелділігінде ұдайы өндіріс құны жене орын басу қүны ерекшеленеді.

Ұдайы өндіріс құны бұл- сол материалдардан жене сондай жоспарлаумен жасалатын, және де бағаланатын бірақ , қазіргі бағаларда жұмыс істейтін меншік обьетісінің кұны.

Орын басу құны бұл - бағаланатын обьектінің жақын аналогының құны.

Сақтандыру сферасында ұдайы өндіріс және орын басу құны кеңінен қолданылады.

Бухгалтерлік есепте баланстық құнды және қалдық құнды айырады.

Қатынастық құн құрылысқа немесе обьектіні меншікке алуға кеткен құн. Баланстық құн: бастапқы кұнды және қалпына келтіру құнды болады. Бастапқы құн пайдалануға енгізу кезінде бухгалтерлік құжаттарда болады.

1.2 Қаржылық құжаттама дайындау

Қаржылық құжаттаманы дайындау Бағалаушының ішкі қаржылық құжаттамамен жүргізілетін жұмысы келесі бағыттар бойынша жүргізіледі:

• инфляциялық есеп берудің түзетілуі.
• Бухгалтерлік есеп берудің нормалануы.
• Бухгалтерлік есеп берудің трансформациясы.
• Салыстырмалы көрсеткіштердің есептеуі.

Инфляцияның есептілік түзетулердің мақсаты :Өткенді шолып, хабар келтіруімен салыстыруға болатын ; инфляция кезіндегі бағалардьщ өзгеруі ақша ағымының болжамын құруда және ставкаларда дисконттауды құрастырады.

Түзетудің қарапайым түрі больш рубль бағытының салыстырмалы тұрақты валютаға мысалы: американ долларына ауысуының барлық баланстарының қайта бағалануы болып табылады.

Есеп берудің нормалануы. Нормалы қызмет істейтін бизнестің кірісін және шығындарын анықтау мақсатында жүргізіледі. Ол кәсіпорын қызметінің нақты көрсеткішінде негізделіп, бағалау нәтижелері обьективті болу үшін қажет. Бағалаушы бұл алтерлік есеп берудің жолымен қабылданған принциптерімен сәйкестікте құрылған есеп беру, мүліктің нақты нарықтық құнын көрсетуі керектігін ұмытпауы керек. Есеи беру операция әдістерінің пайдалану мүмкіншілігі, қарыздарды көшіріп жазып алу әртүрлі пайда белгілерінің және ақша ағымын әкеледі.

Актив бөлімдерінің нарықтық құны (мысалы, материалдық емес активтер кұны) баланс құру барысында ескерілмеуі мүмкін.

Салыстырмалы көрсеткіштердің есептелуі.

Соңғы 3-5 жыл ішіндегі ретроспективті каржылық есеп беру, ағымды және еткен қызмет негізінде бағалаушымен болашақ бизнес потенциалын анықтау мақсатында талданады. Аудиторлы тексеруден өткен есепті қолдану қажет. Қалай болганда да (аудитордың нәтижесі бар немесе жоқ) берілген ақпарат есепте көрсетілуі керек. Сонымен катар орындалады:

• Қаржылық есеп берудің тік және көлденеңдік талдаулары.
• Қаржылық коэффиценттердің құрама кестесінің,есебі.
• Қаржылық құжаттаманың тік және көлденең талдануы.

Олар жедел анализдік қаржыльщ фирманың бөлігі болып табылады және компания копиталының жағдайын динамикада көруге болады.

Тік талдау — беріліп отырған әртүрлі баланстардың қорытынды нәтиже туралы есеп беруді қадағалайды. Салыстырмалы көрсеткіштер арқылы қаражаттық құжаттамаларда, инфляциялық түзетулерден құтылуға рұқсат етеді. Осы жұмыстық уақытты қысқарту үшін электрондық кестелер қолданылады.

Көлденең талдау - негізгі жылдың көрсеткіштері түрінде немесе пайызды өзгерту арқылы және де салыстыру арқылы талданады. Кәсіпорынның активтерін және пассивтерін тадлауда ерекше назар аудару қажет:

• Меншіктің және несиелік құралдардың арақатынасы.
• Қорлар мен   шығындардың   меншіктік   қайнарлармен   қамтамасыздануы  (меншік капиталының айналымын талдау).
• Кредиторлық және де дебюторлық қарыздардың құрылымы.
• Баланстың өтімділік  талдауы   (өтімділік -  кәсіпорынның  активтерін  жабуымен анықталады).
• Салыстырмалы салмақта өтетін активтер(өтетін активтер - ақшалы құрал, көптеген құнды қағаздардың бірдей болуы).Қаражаттардың нәтижесін талдау кезде назар аудару қажет:
• Өткізудің өзіндік құнының және кәсіпорынның пайдаларының арақатынасы.
• Кәсіпорын табыстары арқылы тенденцияны табу.

1.3. Кәсіпорынның айналымдағы активтерінің құнын бағалау.

Іс әрекет процессінде қолданалатын ұйымның шаруашылық қорлары

оның активтері болып табылады. Нарықтық экономиканың дүние жүзілік теориясы мен практикасында шаруашылық іс әрекет нәтижесінде бақылауда болатын немесе ұйым иеленетін болашақ экономикалық тиімділік ретінде анықгалады. Осылайша активтер деп өндірісті жүзеге асыру үшін, құндыльіқтарды түлъгаыу мен айырбастау үшін қолданылатын экономикалық ресурстарды атайды.

Кәсіпорынның барлық активтері айналымды жэне айналымнан тыс деп екіге бөлінеді. Айналымнан тыс активтерге материалды емес активтер, негізгі қорлар, аяқталмаган құрылыс, ұзак мерзімді қаржылық салымдар жатады. Айналым қаражаттарына қорлар( шикі зат,материалдар), құны арзандау жэне тез тозгыш затгар, іпығьшдар(соның ішінде аяқталмаган өндіріс шығындары, сонымен қатар болашақ кезеңдер шығындары), дайын өнім, тауарлар, орындалган жұмыстар мен көрсетілген қызмет түрлері, дебиторлық қарыздар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар, ақша активтері(соның ішінде есепшоттағы және кассадағы ақшалар). Осылайша, айналым активтеріне қалыпты өндірістік цикл ағымындағы немесе жыл бойында қайтадан ақшаға айналатын активтерді жатқызамыз.

Қорларды (соның ішінде тпикі затты, негізгі және көмекші материалдарды, отынды, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен қосымша бұйымдарды, орамаға арналған ыдыстар және өнімді тасымалдауды, сонымен қатар басқада ұйымдарға қажетгі ұқсас материалды ресурстарды) бағалау нақты құн арқылы жүргізіледі. ұйымның қосымша қорларын қүратын материалды ресурстардың нақты қүны дайыңдауға немесе иеленуге(несие, комиссиондық сыйақыға, кедендік пошлиналарға) кеткен шығындардан жиналады.

Осыдан қүрылтайшылардың жарғьлық капиталына салым ретінде

салынған материалды - өндірістік қорлардьщ нақты құны құрылтайшылармен келісіп, үйымның құрылтайшьшық құжатында тіркеле отырып, ақшалай бағаммен анықталады. Бұл жағдайда баланстық немесе басқа да құн түрлері қолданылуы мүмкін.

Қорларды өндіріске жіберу кезіндегі бағалау келесі әдістердің бірімен жүзеге асуы мүмкін: уақыт бойынша бірінші сатылып алынған өзіндік құн бойынша(ФИФО), уақыт бойынша соңғы сатып алынган өзіндік құн бойынша(ЛИФО) немесе орташа өзіндік қүн бойынша.

Қорларды багалаудың тандап алынған әдісіне байланысты сатудан түсімге сай өткізудің өзіндік қүны өлшенеді. ФИФО әдісін қолданған жағдайда эрдайым бағаның жоғарылауы жағдайында өткізілген өнімнің өзіндік қүны төмендейді және табыс көрсеткіші жоғарылайды. Сонымен қатар, қалған қорлардың бағалық құны да жоғарлайды.

ЛИФО әдісін қолданаған жағдайда, керісінше, өзіндік құн жоғарылап, ал пайда төмендейді.

Құны арзан және тез тозатын заттарды бағалау объектілердің құны арзан және тез тозатын заттар категориясына жататынын алдын ала анықтап алу керек екендігін талап етеді. Құны арзан және тез тозатын заттар құны эксплуатация кезінде тозу құнын аудару жолымен жойылады. Құны арзан және тез тозатын заттардың тозуы эксплуатацияға беру кезінде 50 % көлемінде аударылады, жэне қалган 50% көлемі кұны арзан және тез тозатын заттардың жойылуы кезінде төленеді.

Құны арзан және тез тозатын заттарды багалау алгашқы құн бойынша жүргізіледі, яғни оларды иеленуге және дайынадауға кеткен нақты шьнъщцар минус жиналган тозу бойынша жүргізіледі. Яғни оларды бағалау кезінде қалдық баланстық құн қолданылады.

Дайын өнімді бағалау өндіріс процессінде негізгі қорлар, шикізат, материалдар, отын, энергетика, еңбек ресурстары мен т.б. өнімді өндіруге кеткен шьнъшдарды қолданумен байланысты шығындар енетін нақты жэне нормативті өндірістік құн бойынша жүргізіледі.

Тапсырылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерді бағалау толық нақты немесе нормативті (жоспарлы) өзіндік құн бойынша жүзеге асады.

Аяқталмаған өндіріске кеткен шығындарды бағалау нормативті өндірістік өзіндік құн бойынша немесе шығындардың тура статьялары бойынша, сонымен қатар, шикізаттьщ, материалдардың және жартьшай фабрикаттардьщ кұны бойынша жүргізіледі. Осыдан, өнімді бір бірлеп өндіру жағдайында аяқталмаған өндіріс нақты өндірістік шьнындар бойынша бағаланады.

Болашақ кезендердегі шығындарды бағалау. Олар нақты құн бойьшша багаланады, егер сонымен қоса олармен байланысты пайда(выгода) болса. Егер пайда болмаса, болашақ кезеңдердің шыгьгадарының шамасы альгаьш тасталады (списывается).

Дебиторлық қарыздарды бағалау дүние жүзілік тәжірибе үшін дискуссиялық мәселе болып табылады. Қазіргі кезде қолданылатын дебиторлық қарызды оның пайда болу сәтінде құн бойынша бағалау әдісін объективті деп атау екі талай. Инфляция жағдайьгада бұл концепция қайта қарауды талап етеді. Мұнымен қоса, дебиторлық қарызды бағаламас бұрын кәсіпорын дебиторлық қарыздың талдануын талап етеді. Оларды пайдасыз(экономикалық балансқа енбейді), пайдалы( экономикалық балансқа енеді) деп екіге бөледі. Алынатын тасмалдық(Несписанная) дебиторлық қарыз болашақ негізгі сомалардың дисконтталуымен жэне олардың ағымдағы құнына пайыз төлеумен бағаланады

Кысқа мерзімді қаржылық салымдарды бағалау инвестордың нақты жұмсаған шығындарының сомасына жүргізіледі. Осыдан мемлекеттік құнды қағаздарға салымдарды бағалау кезінде иеленуге кеткен нақты шығынадар сомасы мен номиналды құн арасындағы айырмашылық олардың теңдей( ай сайын) айналымы ұйымның қаржылық нәтижесіне қатысты екенін ескеру қажет.

Толық төленбеген акциялар мен паилар толық құндағы қаржылық салым ретінде багалануы тек қана инвестор дивидент алуға құқықты болса жэне бұл салымдар бойьгаша толық жауапкершілікке ие болғанда жүргізіледі. Қалған жагдайда жартылай төленегн акциялар мен паилар қаржылық салым ретінде емес, олардың толық төленуіне дейінгі инвестордың дебиторлық қарызы ретінде бағаланады.

Сонымен қоса, ресми түрде биржада немесе арнайы аукционда котировкасы бар, акцияларға қысқа мерзімді салымдар эрдайым жарияланьш отырады. Жыл соңында олар нарықтық құнмен бағалануы мүмкін.

2. СЕРІКТЕСТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

Серіктестің қаржылық жағдайын анықтау үшін 2004 -2006 жылдары бойынша оның мүліктік және қаржылық қаопына талдау жүргізіледі және берілген мерзім бойынша жылдық қаржылық есептемелер мен қаржылық- экономикалық көрсеткіштердің негізгі есептеулерін көрсетеді.

Талдау қаржылық ақпаратқа және операциялар бойынша мәліметтерге енгізіледі. Бағалаушылар бұл мәләметтерге аудитордың тексерусіз және бекітусіз сенеді. Бағалау барысында баланстық есептеулер түзетумен қолданылады, керекті жағдайда жеке көрсеткіштерге 2004 жылға алғашқы бухгалтерлік баланстың мәліметтері қолданылады.

Берілген талдау шекті мінездеме көрсетеді:

1. Қаржылық есептеуде 2004 жылдан бастап талдаулар жүргізіледі.
2. Серіктестіктің қаржылық жағдайын бағалау өте қатаң мерзімдерде жүргізіледі.

2.1 Мүлік жағдайын талдау.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығы активтерге қаржылық ресурстарды орынды және дұрыс жұмсау деңгейіне байланысты.

Серіктестіктің мүліктік және қаржылық жағдайына талдау жүргізу 3-ші Қосымшада келтірілген баланс – нетто құрылған, оның негізінде талдау коэффициенттерінің есептеу жолдарын көруге болады.

Серіктестіктің тік және көлденең  талдау балансы жүргізілді.

Көлденең талдаудың мәліметтері (3.1 Қосымшада) 3 жылға активтердің соммасын ірілендіру бөлімдері бойынша өте үлкен диапозонда берілген – 18 986 975 тенгеден 6 296581 дейін төмендейді.

Жалпы ағымның активтердің соммасы (3 Қосымша) талдау мерзіміне 2004 ж 1 наурызына 5 967 965 тенгеден 13 500 054 тенгеге дейін, ал 1 наурыз 2006 жылға 16 079 138 тенгеге бейін өсті.

Мұндай тенденциялар ұзақ мерзімді активтерде мінезделінеді (материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бітілмеген құрылыс)  олардың соммасы 1 наурыз 2004 жылға 11 080151 тенге құрады, одан кейін 1 наурыз 2005 жылға 22 435 057 тенгеге дейін өсті, ал 1 наурыз 2006 жылға 20 152 534 тенгеге дейін тағыда өсті.

Ақша құралдары 01.03.2006 жылмен салыстырғанда 38 815 759 тенгеге өсті, ал дебиторлық борыш 3 403 243 тенгеге дейін өсті.

Талдау мерзіміне тауар- материалды қорлар 12 236 453 тенгеге өсті, ал дебиторлық борыш 3 403 243 тенгеге дейін өсті.

Серіктестіктің ағымды жылдың басына жалпы баланстық құн 42 231 672 тенгені құрайды.

3.2 Қосымшада серіктестіктің тік талдауы баланс – нетто көрсетілген. Талдауда валюта балансында актив және пассив әрбір бөлімдерінің үлесі анықталған.

Келтірілген аталған қосымшада келесі баланс құрылымының өзгерісі көрсетіледі.

Валюта баланста 2004 жылмен салыстырғанда ағымды активтердің үлесі (34,6-дан 15,4 дейін) көбейді, бұл дебиторлық борыштың азаюынан  (2,5 – 8,03 дейін) көрінеді.

Мерзім бойынша тауар- материалды қорлар үлесі азаяды (31- ден 29), ақша құралдары 0,2-ден 8,1 процентке дейін көбейеді, бұл ағымды активтердің жалпы көрсеткішін көбейтті.

Пассивті меншікті капиталдың үлесі 77,6% өсті, ол тартылған капитал 22,4 процентке азайды (40,3% -тен 22,4% дейін ).

Серіктестік мүліктің жағдайын 3.3 Қосымшада коффициенттердің есептеріне бағалау жүргізіледі.

- Активтердің икемділік коэфициенті ұзақ мерзімді борышты өтеу құралдардың үлесін көрсетуі: серіктестіктің талдау мерізімі берілген көрсеткіштің шамасы берілген белгіге ( 0,5 көп есе) сәйкес келеді, 01.03.2004жылдан   01.03.2006 жылға дейін 0,34-тен 0,45-ке дейін өсті, бұл активтердің тиімді қолданудың айналуы мен жылдамдығының жоғарлауын көрсетеді.

- Тозу коффициенті. Серіктестік бойынша берілген коэффициент 01.03.2006 жылға 0,15 құрайды. Берілген белгісі 0,5 аз емес.

Құралдардың икемділік және шашаырату коэффициентінің қатынасы. Шашырату серіктестіктердің активтердің бөлінуінің тиімділігін көрсетеді. Бұл көрсеткіш ағынды активтердің ұзақ мерзімді активтерге қатынасын есептейді, серіктестік бойынша 0,82-ге тең, 8,5 берілген белгі бойынша 0,5 көп емес 8,5-ке көп.

- Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициенті негізгі құрамының құнының үлес салмағының өзгеруін көрсетеді. Болжам бойынша берілген көрсеткіш 01.03.2006 жылға 0,54-ке тең берілген белгі 0,5 көп емес.

3. ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Серіктестіктің қаржылар жағдайын есептеу үшін қаржылық коэффициентге негізделеді:

• Төлем қабілеттілігі және өтімділігі;
• Қаржылық тұрақтылық;
• Жұмыстық белсенділік;
• Серіктестің табысы

3.1.Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау.

Серіктестердің 3.4 Қосымшада төмен қабілеттігі мен өтімділік негізгі коэффициенттері есептелген.

Меншік ағымының құралдарының шамасы ( функцианалды капитал бөлігін) меншік капиталды көрсетеді, ағымды активтердің жабу көздері болып келеді. Динамикада көрсеткіштік өседі, жағымды тенденция болып қарастырылады. Бұл көрсеткіш серіктестік үшін негізгі көрсеткіш болып табылады. Серіктестік бойынша берілген көрсеткіш 01.03.2004 жылы- 963 409 тен құрады. 01.03. 2005 жылы 5 960 741 тенгеге дейін өсті, ол 01.03.2006 жылы 9 658 820 теңгеге тағыда өсті. Негізгі тенденция жалпы өсуді көрсетеді.

Меншік құралдарды қамтамасыз ету коэффициенті кәсіпорынның құралдарын жабу үшін өнімдік процестің ағымдағы құралдарын жүзеге асыруды көрсетеді. Берілген көрсеткіш 01.03.2004 жылмен 2005 жылмен салыстырғанда көбейді ( -0,16-дан 0,44 дейін ), ол 01.03.2006 жылы 0,50 құрайды, берілген белгі бойынша ( 0,1 аз емес) төмен.

Меншік ағымды құралдарды реттеу. Меншік ағымды құралдарды иініздейді ақша құрамын формуласында көрсетілген динамикадағы төмендеу жоғалуы тенденцияны көрсетеді. Берілген коэффициент серіктестік бойынша -0,04 ке тең. Бұл меншік айналымының  әр бір құралдарды 100 тенгесінің 4 тенгесі – ақша құралдары.

Ағымды өтімділік коэффициенті Жалпы өтімділік коэффициентін көрсетеді, кәсіпоынның қысқа мерізімді борышын ағымды активтер арқасында өтеу қабілеттілігі. Бұл коэффициенттің белгісі серіктестік 1 науырыз 2005ж 1,79, ол 01.03.2006 жылға 2,30 құрайды. Берілген коэффициенттің мәні кәсіпорынның қысқа мерізімді борыштар негізінен ағымды активтер арқасанда жабылады. Сондықтан ағымды актив ағымды борыш молшерінен көп, сондықтан баланысын өте жақсы деп қарастыруға болады. Ол кәсіпорынның төлем қабылеттілігі жоғары.

Тез өтімділік коэффициентті ағымды активтер бойынша есептеледі, оның өтімділігі- тауар материалды қорлар. Бұл корсеткіштің белгісі 2004жылдың басынан 2005жылға дейін көбею тенденциясы көрсетіледі. ( 0,06-0,61), ол 2006 жылы 0,72 дейін көбейеді, нормативтік деңгейінен (1,0 төмен емес) төменірек серіктес бойынша берілген коэффициент дебитарлық борыштың көтерілуі және ағымды міндетінің төмендетілуіне коэффициентті, бұл кәсіпорын қызыметінің жақсы мінездемесі.

Абсолюттік өтімділік коэффициентті ағымды міндеттемелік қандай бөлігі тез жобалауы мүмкін. 01.03.2006 жылға 0,36 құрайды. Бұл берілген белгіден 0,2-ден көп.

Активтегі айналым құралының үлесі  ағымды активтердің жалпы актив сомасының қатынасын көрсетеді. Серіктестік бойынша берілген көрсеткіштің белгісі 0,34-ден 0,45 дейін кәсіп орынның қызыметі көммерциялық немесе өндірістік болса, онда бұл көрсеткіш 0,5 немесе 50% -ке жақын болу керек.

Ағымды активтердің тауар- материалды қорларының үлесі ағымды активтердің бөлігі тауар-материал қорларына келеді. Бұл көрсеткіштің талдау мерізімі бойынша белгісі 0,92-ден 0,64 көрсетеді. Ағымдағы актиытердің тауар –материал қорларының азаюы көрсетіледі.

Меншік ағымының құралдары үлесі тауар-материалдарады қорларының орынын толтыру қорларының құнын меншік айналамының құралдары орынын толтыру 2004-2004 ж  бойынша -0,18-ден 0,75 дейін жоғарлады. Бұл меншік ағымының құралдарының үлесі тауар- материал қорларының орынын толықтырып отыруын көрсетеді. Тауар –материал қорларының орынын толықтыру коэффициенті  қорлардың қандай бөлігі  жарыс көздер көрсетеді. 01.03.2006 жылы 0,78-ді көрсетті. Бұл көрсеткіш меншік ағымының құралының үлесі тауар –материал қорларын орынын толтыруына тең.

3.2. Қаржылық тұрақтылығын талдау

Меншік және заемді құралдардың қатынасы кәсіп орынның қаржылық тұрақтылығы ұзақ мерізіміне жұмыс кезінде жүйелік көасеткіштерді, 3,5 қосымшада көрсетілген.

Меншік көрсеткішінің шоғырлану коэффициенті меншік қорларының жалпы салмақ үлесін көрсетеді. 2004ж бастап 2005 жылға дейін бұл көрсеткіш белгісі 0,59-0,79 дейін өзгерді, ол 01.03.2006ж 0,77 құрады, бекітілген деңгейі 0,60 көп емес.

Автономия коэффициенті кәсіпорынның жалпы салыстырмасы меншік капитал қатынасын анықтайды. 01.03.2004 жылы 1,67, ол 01.03.05 0,28 құрайды. Серіктестің жалпы капиталы меншік капиталынан басымдылығын көрсетеді.

Оңтайландыру коэффициенті меншік капиталының қандай бөлігі айналым құралдарына енгізіуін көрсетеді 01.03.2006 ж 1,71 құрайды. Оның берілген белгісі -0,50 көп болмау керек.

Тартылу коэффициентнің шоғырлануы меншік капиталының шоғырлану көрсеткішіне қосымша т.б. серіктістік бойынша тартылу капиталаның үлесі 01.03.2006ж -0,1 валюта баланстан берілген белгіден жоғары 0,2-0,5 берілген көрсеткішке серіктестің қаржылық сенімділігін және тартылу коэффициентінің резервінің төменділігін көрсетеді.

Ұзақ мерізімді тартылу заемды құралдардың коэффициенті капиталдың құрылымын мінездейді, серіктестік бойынша берілген көрсеткіш 0,0 тең.

Ұзақ мерізімді жұмсалым құрылымының коэффициенті («рычаг») тартылу копиталының меншіктік капиталына көлемінің қаншалықты өсуін көрсетеді. 4 науырыз 2006 жылға 3,35 тең, тартылу ресурысының меншік капиталының жоғарлауын айтады.

3.3. Жұмыс белсенділігін талдау

Жұмыс белсенділігі кәсіпкерлік ағымды қызыметінің қортындылары мен тиімділігін мінездейді.

3.6. Қосымшада көрсетілген көрсеткіштер серіктестіктің барлық критериялар бойынша өте жоғарғы денгейде, ол серіктесінің өндірістік қызметінің жоғарғы қорытындылы мен қаржылық жағдайын көрсетеді.

Қор қайтарымы

Табыстың негізгі құралдарының құнының өткізу қатынасымен    анықталады. Соңғы жылы қор қайтарымы 4,00 құрады. Бұл негізгі құралдарға әр бір 100 теңге  жұмсалуы серіктестікке бір жылға 400 теңге табыс әкеледі.

Есептеудегі құралдарының айналымдылығы 2005ж көбейді. 2006 ж. басына 26,27 азайды, тауармат. қорлар – 3,86 тең. (бір айналымға 360 күн), меншік көп. Айналымдылығы 2,75 құрайды.

Операциондық цикл ұзақтылығын 01.03.2006ж 84 күнге құрады, қаржылық цикл-13 күн.

Дебиторлық борышты өтеу коэффициенті 2,75 құрайды, барлық көрсетілген коэффициенттер серіктестіктің жоғары белсенділігін көрсетеді.

3.4. Серіктестіктің табысын талдау

3.7. Қосымшада көрсетілген мәліметтер серіктестің 2006 жылға барлық табыстың көрсеткішін жоғарлатуын көрсетеді.

1 науырыз 2006 жылы табыс көрсеткіштері келесі белгілерді көрсетеді:

- таза табыс ( мың тенге)- 6 437 219;

- өнімнің өткізілуі -7,19%;

- сату – 47,50%;

- негізгі қызмет бойынша -11,46%;

- активтер- 15,24%;

- ағымды активтер-33,74%;

- нагізгі капитал-28,12%;

- меншік капитал-19,62%

Меншік капиталының өтімділік мерізімі 01.03.2006 жылға 5,10% құрайды, бұл берілген жылдар бойы меншік капиталының болуін көрсетеді.

3.5. Қаржылық талдаудаң қортындысы мен үсынымдары

Серіктестіктің қаржылық –экономикалық талдау жағдайы болмаса, қаржылық қортандалар есептеу қаржы коэффициентті берілген коэффициенттер бойынша салыстыру негізінде жүргізіледі. Ол келесі қортындыларды көрсетеді:

• серіктестіктің мүліктік жағдайын өте тұрақты және оның мүлік өтімділігі бар:
• серіктестіктің қаржылық – шаруашылық қызметі-зиян емес;
• серіктестің баланысының құрылымы өте жоғары осыған байланысты серіктестіе төлеу қабылеттілігі де өте жоғары.

Жалпы серіктестіктің қаржылық жағдайы өте тұрақты.

ҚОРЫТЫНДЫ

Кәсіпорынның қаржылық –экономикалық жағдайын талдау барысында жылдық қаржылық есептеулер мен қаржылық-экономикалық коэффициенттері арқылы есептеулер жүргізіледі.

Кәсіпорынның берілген баланс, баланс-нетто, қаржылық- шаруашылық көрсеткіштеріне сүйене отырып, кәсіпорынның берілген аерзім бойынша тік және көлденең, мүлік жағдайында есептеу кезіндегі коэффициенттер анықталады.

Жалпы ағымның активтердің шамасы соңғы жылда 19079138 теңгеге дейін өскенін көрсетеді.

Ұзақ мерізімді активтердің соммасы 23 152 534т дейін өсті.

Ақша құралдары 34 394 42т өсті.

Серіктестіктің меншікті жағдайына 0,45-ке өскенін көрсетеді. Бұл активтің тимді қолданудың жылдамдығының жағдайларын көрсетеді.

Төмен қабілеттілігі мен өтімділігін талдау кезінде тез өтімділік коэффициенті 0,72 абсолюттік өтімді коэффициентті 0,36-ға өскенін көрсетеді.

Меншік ағымының құралдарының үлесі 0,18-ден 0,78 дейін жоғарлайтынын көрсетеді.

Қаржылық тұрақтылығын талдау барысында, автономия коэжффициентті 0,27 құрайды ол жалпы капиталь меншік капиталымен басымдылығын көрсетеді.

Жұмыс белсенділігін талдау барысында қор қайтарымы 4,00 құрайды , ол негізгі құралдарға әрбір 100 теңге жұмсауы серіктестікке бір жылға 400теңге табыс әкеледі.

Операцикалдық цикл ұзақтылығы 01.03.2006ж 84 күн құрайды, қаржылық цикл-13 күн.

Барлық келтірілген есептемелер мен коэффициенттерге сәйкес серіктестіктің жалпы қаржылық жағдайы өте жоғары және тұрақты.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Закон «Об оценочной деятельности в Республике Казахстан» от 30 ноября 2000 г. № 109-2
2. Микерин Г.И., Павлов Н.В., Янина Н.Н., « Международные стандарты оценки»М., Новости, 2000г.
3. Ковалев В.В Методы оценки инвестиционных проектов. -М: Финансы и статистика, 2001г
4. Ковалев А.И, Привилов А.Г Анализ финансого состояния.- М: Финансы и статистика,2001 г
5. Журнал Экономический анализ. Алматы , Сентябрь 2006 г