Осы аптада АҚШ Федералды резервтік жүйесі (ФРЖ) пайыздық мөлшерлемелерді көтеруі мүмкін деген болжам жасалып жатыр. Бұл дегеніңіз доллар бағасының өсуіне әкеледі. Сарапшылар болса, оның себебін өткеннен іздеп, саралаумен әлек. Осы жолы нарықтың қандай күй кешері белгісіз. Көбіне болашақтағы ахуалдың қандай болатынын бұрынғы жағдаймен салыстырып үйренгендер осы жолы да сол әдеттерінен таңбай отыр. Десе де, соңғы отыз жыл бойы ФРЖ-ның қаржы саясатын қатаңдатып келе жатқанын ескерсек, болашақты өткенмен болжау осы жолы қиындау болатын секілді.

Экономика мен инфляция қарқынының төмендеуі салдарынан жасалған қимылдар  Өткен және қазіргі экономикалық циклдің бір-бірінен басты айырмашылығы - ФРЖ-ның ЖІӨ мен инфляция қарқынының өте төмен болып тұрған шағында мөлшерлемелерді өсіруге талпынуында. Қаржы саясатын қатаңдату енді белең алған кезінде ЖІӨ-нің жылдық өсім қарқыны 5%-дан аспайтын. Қазір болса, мөлшері 3%-ды құрап отыр. Тұтынушы бағасының индексі арқылы көрініс табатын инфляция болса, әдетте 3%-дың шамасында, жеке тұтынунудың базалық индексі 2%-дан жоғары еді. Аталған екі көрсеткіштің де қазіргімен салыстырғанда жоғарырақ екенін байқаймыз. Әдетте мөлшерлеме қай кезде өсе бастайды? Ұжымдық табыс азайғанда емес, керісінше көтерілгенде өсетін. Ал, бүгін байқалып отырған жағдай басқаша. Өткен циклдерден ерекше деп отырғанымыздың енді бір себебі - ФРЖ-ның шикізат бағасы түсіп жатқан сәтте мөлшерлемені жоғарылатуды ойлап отыруы. Өзіңіз ойлап қараңыз, шикізат бағасының құлдырағаны - табыстың азаюына әкелмей ме? Бұрын әлем экономикасының ахуалы мөлшерлемелерді көтеруге негіз болатын. Экономикалық өсім мен инфляция дамыған экономикада да, дамып келе жатқан  экономикада да сол күйі төмен болып отыр. Сол себепті көптеген елдердің қаржылай ынталандыру бағдарламаларын жүзеге асырып, барынша кеңейтіп жатқанына таң қалуға болмайды. Егер АҚШ-тың пайыздық мөлшерлемелері бірнеше орынға жоғары болғанда, бәлкім, төмендегенді емес, жоғарылағанын әңгіме етіп отырар ма едік, кім білсін? АҚШ-тың бірқатар экономикалық салалары қарқынды дамып жатыр. Мәселен, қызмет көрсету саласында бұрын-соңды болмаған серпіліс байқалуда, автокөліктердің саудасы қызу жүруде. Нарықтағы жағдайдың жақсаруы халықтың жұмыспен қамтылуына әсерін тигізеді. Десе де, америкалық немесе әлемдік экономиканың өзге салаларында ахуалдың басқа екендігін де ескерген жөн. Себебі, жағдай - қиын. Бір бағытта жүреміз бе? Болашақта пайыздық мөлшерлемелердің өсуін енді немен түсіндіруге болады? Бұл цикл бұрынғылардан өзгерек. Базалық мөлшерлеме салыстырмалы түрде сәл төменірек деңгейде тұруы мүмкін. Қаржы саясатын қатаңдату аясында 1970 жылдан бері федералды қаржыландыру мөлшері орта есеппен 6 пайыздық пунктке көтерілген. Қазіргі циклмен тіпті салыстыруға келмейді. Мөлшерлеме ұзақ уақыт бойы төмен қалыпта сақталып тұруы мүмкін. Әйтсе де, қысқа мерзімді облигациялардың табыстылығы өсіп, ұзақ мерзімдісі одан сәл баяуырақ жылжитын болады деген болжам бар. ФРЖ мөлшерлемені көтеріп, өзі бір бағытта, қалған әлем болса - екінші бағытта жүре беретіндей жағдай туындайды деген қауіп те жоқ емес. Осы ретте Еуропалық орталық банк, Канада, Аустралия, Жаңа Зеландия, Швеция мен Норвегияның орталық банктері осы бизнес-циклде мөлшерлемелерді көтеріп, кейін қайта түсіруге мәжбүр болғанын естеріңізге сала кетейік. Әлемдік экономика болашағы бұлыңғыр болуы мүмкін екенін ескерсек, ФРЖ-нің де орталық банктер кебін киюі мүмкін. Алдағы уақытта ФРЖ басқарушыларының отырысы өтеді. Сол жерде қазіргі қимылдарына қандай негіз барын түсіндіріп береді деп күтеміз. Жоғарыда атап өтілгеннің бәріне қарап отырып, неге біз қазіргі жағдайға жауапты өткеннен іздеуіміз керек? Асылы, сол жол жеңіл болғандықтан шығар. Бірақ, бұл экономикадағы тың кезең деп қарастырған жөн. Экономика тарихы туралы шаң басқан кітаптарда жазылған жағдайлармен байланыстыра бермей, оянған дұрыс.

Дайындаған Жадыра АҚҚАЙЫР "7"