Ермұрат Бапи: Менің түсінігімде Қазақстандағы кез-келген қоғамдық-саяси БАҚ-тың қаншалықты тәуелсіз екендігін екі жағдаймен анықтауға болады: біріншісі – оның тақырыбы мен мазмұны. Тақырып пен мазмұнда қоғамдық құбылыстар мен оқиғалар Ақорданың айтарына алаңдамай жазылса, бұл басылымды тәуелсіз деуге болады. Екіншіден, БАҚ-тың контенті: оны базардан бастап, Ақордаға дейін іздеп оқитын болса, ол газет – тәуелсіз. Ал «оппозициялық» деген анықтауыш біздің газетке билік тарапынан қосылып отыр. Біз өзімізді ешқашан "оппозициялық" басылым деп жариялаған жоқпыз. "ДАТ" газетін «оппозициялық» алаңға ығыстырып, ел арасына осындай түсінік қалыптастырған – биліктің өзі. Елдегі саяси билікке газеттің ұстанымы ұнамаған соң, осындай жалбағай «шапан» жауып қойған сыңайы ғой, бірақ біз өзімізді тәуелсіз газет санаймыз.
Назира Дәрімбет: Бұл қалыптасып кеткен стереотип қана. Тәуелсіз басылымды оппозициялық басылым деп атау қате. Құрылған оппозициялық партиялардың жанында өз басылымдары болады. Сол ұйымның жұмысын, басшыларының саяси көзқарастарын, саяси шараларын жазса, сол ұйымның бағытындағы материалдар жарияланса, оппозициялық басылым деп айтуға болады. Тәуелсіз басылымдардар тек саясат қана емес қоғамның барлық саласын қамтиды. Бізде цензура жоқ. Кез-келген өзекті мәселені көтереміз, тақырып таңдамаймыз.
Қасым Аманжол: Тәуелсіз БАҚ деген, менің ойымша биліктен тәуелсіздік, қаржылық тұрғыдан дербестігі, редакциялық саясаттың демократиялық-либералдық бағытты түсінуі және сөз бостандығына сол елдегі заңдардың кепілдік болуы. Олардың функциясы – жабық тақырыптың болмауы, баламалы пікір бере алуы. Ал оппозициялық және тәуелсіз басылымдарды бір ұғым деп қарастырмау керек сияқты. Өйткені, оппозиция да - белгілі бір саяси мүддесі бар күш. БАҚ қандай да болсын бір саяси күштің қолында болған кезде шынайылықтан айырылуы әбден мүмкін.
Инга Иманбай: Тәуелсіз басылым деген ұғымның өзі дұрыс емес. Бұл біз сияқты авторитарлы қоғамда ғана қолданылатын термин. Журналистика төртінші билік ретінде тәуелді болуы тіпті де дұрыс емес. Бірақ біз қоғамдық ерекшелігімізге байланысты тәуелсіз деген анықтауышты қолдануға мәжбүрміз. Және бізге оппозициялық деге ұғымды да қосып қойды. Журналистің оппозиция болуы тіпті де мүмкін емес. Ол балама пікірді айтады, белгілі қоғамдағы бұрыс әрекеттерді сынға алады. Осы бағыттағы БАҚ-тың барлығына біз оппозициялық деген анықтауыш қосып тастадық. Мемлекетке, билік режиміне қарсы пікір айтқандарды бірден оппозицияға балап шыға келетін стереотип бар. Ол режимнің таққан статусы.
-Қазақстандағы журналистикада тәуелсіз басылымдар мен тәуелсіз журналистердің үлесі қандай? Қанша тәуелсіз басылым бар?
Ермұрат Бапи: Біздегі қалыптасқан саяси жағдайға байланысты, мұндай баланыс сақталмаған, тепе-теңдік жоқ: тәуелсіз БАҚ-тың үлесі өте аз. Бұл өз кезегінде елдегі сөз бостандығының қаншалықты еркін екендігін білдіретін көрсеткіш. Мәселен, ресми ақпарат бойынша, біздің елде тіркеуден өткен 5 мыңға жуық басылым бар дейді. Соның 4995-і саяси режимге қарсы сөз айта алмайтын болса, қалған бесеуі ғана билікті сынға ала алады. Тәуелсіз журналистердің саны соншалықты көп деп айта алмаймын – ары кетсе, 100 адамның айналасында болуы мүмкін. Назира Дәрімбет: Тәуелсіз басылымдардың үлесі саусақпен санарлықтай. Бірнеше басылымдарды ғана атай аламыз. Қасым Аманжол: Тәуелсіз БАҚ-тың үлесі аз. 15-20 пайыз айналасында ғана болар. Инга Иманбай: Мемлекеттік билікті сынға ала алатын журналистер өте аз. Оған әріптестерімді де кінәлауға болмайды, ол қазіргі жағдайға байланысты. Қазіргі тәуелсіз журналистер үлесінің аз болуы осы жағдайдың нәтижесі.-Сізді осы бағытты таңдауға қандай жағдай итермеледі? Неге осы жолды таңдадыңыздар?
Ермұрат Бапи: Мен сіз айтқан «жолды» өз қалауыммен таңдап алған жоқпын. Мен де, редакцияда жұмыс істейтін басқа қызметкерлер де кәдімгі журналистерміз: «тәуелсіз журналист» немесе «оппозициялық журналист» деген оқу бітірген ешқайсымыз жоқ. Бұл жол азаматтық ұстанымнан, саяси көзқарастан пайда болған, қиямет-қайымы көп жол. 90-шы жылдардың ортасынан бастап, елдегі саяси жағдайлар өзгере бастап, биліктің авторитарлы режимі күшейді. Халықтың азаматтық еркіндігі шектеле бастады. Мен сол қалыптасқан құбылыстардың жетегінде кеткім келмей, тәуелсіз газет шығаруға бет бұрдым. Алғашында болып жатқан жағдайлардың күнгейі мен көлеңкесін салыстырып, халыққа балама ақпарат таратқан болсақ, кейінірек оппозициялық демократия жолындағы саясатқа араласып кетуге тура келді. Содан маған «оппозициялық» деген қызылкөз атау таңылды. Назира Дарімбет: Мен журналистикаға нақты осы саланы таңдайыншы деп келгенім жоқ. 2000 жылы жұмыс іздеп, "Дат" деген басылымға келдім. Осы жерден ары қарай жалғасты. "Деловая неделя" деген басылымда жұмыс істеп жүргенімде редактор "кез-келгенің оқиғаның қарама-қайшы тұсын табыңдар, басқа қырынан қараңдар" деп үйреткен. Кейінгі жұмыс барысында осы позиция қалыптасып кетті. 15 жылдан бері қаншама қысым көріп келеміз. Үлкен соққылардан кейін тыныш өмір сүргенім жақсы деп кетіп қалған әріптестерім де болды. Менде де ондай ой қылаң бергенімен, осы салада қалатынымды анық білемін. Қасым Аманжол: Мен осы салаға келгелі бері, журналистикада еркін сөздің болғанын қалап, шынайы ақпарат беруге, обьективті бағдарламалар жасауға тырысып жүрмін. Осы бағытты таңдауыма «біреудің ықпалы болды, біреу итермеледі» деп айта алмас едім. Бұл менің жеке азаматтық таңдауым. Инга Иманбай: Журналистикаға түрлі мақсатпен келеді. Ең бастысы - халықтың мүддесін жоғары қойып, дұрыс еместі ашып көрсете білу, сынға алу. Мен де осы мақсатты көздеп келгендердің бірі едім. Студент кезімдегі алғашқы жұмыс орным «Жас Алаш» басылым болды. «Жас Алаштағы» редакция менің одан әрі кәсіби түрде шыңдалуыма, азаматтық позициямның қалыптасуына әсер етті. Сол уақыттан бері өзімді мемлекеттік БАҚ-та елестете алған емеспін.-Тәуелсіз журналистердің жұмысы барысында қандай қиындық болады? Мемлекеттік органдар тарапынан қысым түскен жағдайлар болды ма?
Ермұрат Бапи: Осы тәуелсіз журанлистикада жүргеніме 18 жылға жуық уақыт болды. Осы уақыт арасында қудалауға түсу, телефонды тыңдау, соңыма тыңшы салу, сотталу... тағысын-тағы жағдайлардың біразын бастан кешірдік. Бес жылға журналистік тиым салу деген жазаны да көрдік. Бүгінде осының етім үйреніп кетті. «ДАТ» белгісімен онға жуық газет шығардым. Қазіргі «Общественная позиция» деп аталатын газетімді жабамын десе, биліктің ол қиқуына «қалыпты» жағдай деп қараймын. «Соттаймыз» деп жатса, бұл да билікке қажет бола қалған «шара» шығар деп қараймын. Бұлқан-талқан болып, өзімді «жазықсыз едім» деп, арашалап жатуға да құлқым жоқ: әлдекімге мені соттау қажет болса – мархабат, мен оған да дайынмын. Өзімді «мен түйе емеспін» деп, дәлелдеп жатуға зауқым жоқ. Себебі, бұның бәрі бастан кешкен, күнделікті тірлік сияқты үйреншікті болып кеткен күйбең сияқты. Назира Дәрімбет: Осы жұмыс барысында мен қарапайым ғана журналистпін ғой, қаншалықты беделге иемін деп ойлаушы едім. Бірақ ІІД-де, қауіпсіздік ұйымдарында мен туралы барлық мәлімет бар екенін білгенімде таңғалғанмын. Қазір телефон тыңдалады дегенді қалыпты нәрсе ретінде қабылдай беремін. 10 жылдан бері өзгертпей келе жатқан номерім бар. Оның тыңдалатындығын білемін, бірақ барлығы сол номер арқылы мені таба алатындығын білгендіктен өзгерткен емеспін. Қазір журналистер коммуникация орнатуды, ақпарат тасымалдауды меңгеріп алған. Қасым Аманжол: Жалпы, барлық БАҚ-та жұмыс істейтін журналист үшін басты қиындық - мемлекеттік органдардан ақпарат ала алмау. Халықтың салығына өмір сүріп отырған шенеуніктерді хабарға қатыстыру, олардың пікірін есту өте қиын. Мемлекеттік орган басшылары түрлі сылтаулар айтып, шақырған бағдарламаға келмейді. Әсіресе, еркін сұрақ қойылатын басылымдарға жоламайды. Ал, қысымға келсек... Соңғы 4-5 айда "Азаттық" радиосына келдім, ТВ жобаларды жасап жатырмын. Бұл жерде мемлекеттік органдар тарапынан өз басым қысым байқаған жоқпын. Бірақ осыған дейінгі жұмысым кезінде билік тарапынан журналистік кәсібіме қатысты кедергілер болды. Украина шығысы мен Қырымнан түсірген жұмыстарымды "Таң" телеарнасына толық шығара алмадым. Инга Иманбай: Журналистиканың қауіпті мамандық екендігі белгілі. Өз позициларына, көзқарастарына байланысты жапа шегеді. Ондай жағдайлар менің жеке басымда да болды. Үйімнің есігін бұзып, басыма 10 литр қоймалжың құйып кетті. Жұмыс кезінде психологиялық қана емес физиологиялық жағынан зиян келеді. Алайда адам өз мамандығын саналы түрде таңдап, есеп беріп келеді ғой. Өзім таңдап келгендіктен, қандай қиындықтарға қарамастан осы бағытта жүрмін.-Материалдық жағдай жұмыстарыңыздың қауіптілігін ақтап отыр ма? Тәуелсіз басылымдардың шығындары өз-өздерін қалай ақтайды?
Ермұрат Бапи: Сұрағыңыздың бірінші бөлігіне қатысты айтар болсам, бұл арада адам қызыға қоярлық «материалдық жағдай» жоқ. Тірнектеп жүріп, газет шығаруда қандай қызық бола қойсын? Бірақ, газетіміз өтімді болған соң, азды-көпті айлық табысымыз бар. Соны қанағат тұтамыз. Егер мен биліктің ығына жығылған әлдебір газет шығарған болсам (ал газет шығару менің қолымнан жаман келмейді), тұрмыс-тіршілігім әлдеқайда жақсы болары даусыз еді. Көріп жүрмін ғой: бары-жоғы 5-6 мыңға жетер-жетпес таралымы бар газет шығаратын жігіттер хан сарайындай котедждерде тұрып жатқанын. Сол 5-6 мыңдық газетті 10-15 журналист шығаратынын да білеміз. Ал біздің ел іздеп жүріп оқитын газетті небәрі 4-5 адам шығарып жатқанын бұл жұрт біле ме екен? Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне қатысты айтар болсам, газетті қаржыландыратын, оған жүйелі түрде жәрдем дасап тұратын құрылтайшылар жоқ. Біз тек нарықтан күн көреміз. Газет қаншалықты сатылады, тираж қаншалықты таралады – жағдайымыз да соған байланысты. Жарнама берушілер тағы жоқ. Оларға салық комитеті тарапынан "тәуелсіз басылымды қаржыландырып жатырсыңдар" деген қысымнан қаймығады. Жасырмаймын - саяси әріптес ретінде қолдау көрсететіндер бар. Сол сияқты жекелеген қалталы азаматтар осы газетті ел-жұртқа қажет санап, ара-тұра жәрдем етіп кетеді. Бірақ мен олардың аты-жөндерін атай алмаймын. Назира Дәрімбет: Шындығына келгенде тәуелсіз басылымдар оқырман қызығушылығы арқылы ғана өмір сүріп келеді. Бізге жарнамадан табыс келмейді, инвестор жоқ. Жарнама бергені үшін олардың өзіне қолдау білдірдіңдер деп қысым жасайды. Қазіргі сөзім өзгелерге тек пафос болып қана естілетін шығар. "Накануне.кз" сайты менің негізгі табыс көзім емес. Бұл жерде мен жан рахаты үшін ғана жұмыс істеймін. Өзімнің журналистік принциптерім үшін келдім. Көпшілігінде "тәуелсіз журналистер шетелдіктер арқылы қаржыландырылады" деген стеретоип қалыптасып кеткен. Егер табысқа кенеліп отырсақ, бірінші кеңсемізді жаңартар едік. Қасым Аманжол: Кәсібімді аса қауіпті деп айтпас едім. Электрик пен полицияның жұмысына қарағанда қауіпсіздеу болар? Дегенмен, қоғамдағы кейбір шетін оқиғалар кезінде журналистер де сол оқиға ортасына баруы керек. Тек тәуелсіз БАҚтар ғана емес, мемБАҚтар да баруға тиіс. Ал, материалдық табысым туралы айтпауға толық құқым бар. Тәуелсіз БАҚтың шығынын қалай ақтайтыны туралы сауалды басылым басшыларынан сұраған жөн шығар. Инга Иманбай: Қазіргі "Трибуна" басылымы қоғамдағы ең өтімді газеттердің бірі. Кейде жағдайға байланысты бағаны көтеретін де сәттер болады. Бірақ қандай жағдай болмасын, оқырмандарына тарап отыр. Штатымызда 2-3 адам ғана. Табысымызды тиімді пайдаланып, шығынымызды минимумға келтіруге тырысамыз. Жақсы өмірді аңсасақ, басқа бағытқа кетер едік.-Сіздердің әрекеттеріңіз қоғамдағы жағдайды өзгертуге қаншалықты әсер етіп жатыр деп ойлайсыздар?
Ермұрат Бапи: Қоғамды қопарып тастадық деп айта алмаймын. «Қопарып тастасақ», елдегі жағдай әлдеқашан басқаша болар еді. Бірақ, қоғамды саяси сауаттандыру, «көз ашу» мақсатында біраз шаруа тындырғанымызды сеземін. Әр бейсенбі сайын біздің газет қолына тимесе, шай ішпеген қазақ сияқты «басы ауыратын», «ұйқысы бұзылатын» оқырмандарымыз бар. Соның өзі дәтке қуат. Назира Дәрімбет: Тәуелсіз журналистердің еңбегін теңізге тамған тамшымен салыстыруға болатын шығар. Біздің оқырмандарымызға жетуге мүмкіндігіміз жоқ. Қазіргі аудиториямызға әсер ете аламыз, олардың санасын ықпал етуге тырысамыз, бірақ кең көлемде деп айта алмаймын. Ақпаратты аудиторияға тарату, жеткізу жағынан ұтылатынымыз рас. 2005-2006 жылдардағы саяси науқан кезінде талай баспахана себебін түсіндірместен газетті басып шығартудан бас тарта салды. Басылымдарымызды Ресей мен Қырғызстанға барып шығарып әкелдік. Қасым Аманжол: БАҚ-тың қоғамдық санаға әсер етуі - зерттеуді қажет етеді. Сондықтан бұл туралы тап басып айту қиын. Бірақ өз шамалауымша, жаңа технологиялардың өмірімізге еркін енуі тәуелсіз дереккөздердің пайда болуына, шынайы, баламалы ақпараттардың таралуына үлкен септігін тигізуде. Журналистер ғана емес жалпы қоғам өз үлесін қоса бастады. Әртүрлі резонансты қылмыстардың ашылуына әлеуметтік желілер себеп боп жүр. Обьективті ақпараттың таралуына байланысты қоғамдық сана да көп өзгерді. Манипуляциялардан ада, еркін ойлайтын азаматтар пайда бола бастады. Инга Иманбай: Осыдан 10 жыл бұрын тәуелсіз журналистер айтқан мәселелер билік тарапынан енді көтеріліп жатыр. Сол кезде саяси тартыстың белсенділігі жоғары болып тұрған кезде демократиялық партиялардың бағдарламаларында болған дүниелерді қазір билік өз бағдарламасына енгізіп жатыр. Кеш, бірақ әсер етеді. Еуразиялық одақ құрылатын кезде антиеуразиялық қозғалыс бастадық. Тек журналист ретінде ғана емес, азаматтық көзқарасымызды да білдірдік. Басылым беттерінде материал жарияланып, форумдар өткізіліп, антиеуразиялық толқын басталды. Қоғамдағы осындай реакциялардан кейін билік жауап ретінде тәуелсіздігімізге нұқсан келтіретін пункттер келісім-шарттан алынып тастады. Қазір ол мойындалмауы мүмкін, бірақ айтылған шындық ерте ме кеш пе әсер етпей қоймайды.-Қазір Facebook өз ойыңды, өз пікіріңді жеткізудің, көпшілікке хабардар етудің құралына айналып кеткені рас. Бұл әлеуметтік желінің күштілігі ме әлде бізде пікір білдіретін басқа алаң жоқ па?
Ермұрат Бапи: Әлеуметтік желідегі белсенділіктің күннен-күнге артып бара жатуы қоғамдағы шектеуге байланысты. Мәселен, азаматтардың саяси ерік-жігері мен белсенділігі шектелгендіктен дінге бетбұрушылық асқынып барады. Олар өздерінің азаматтық энергиясын, саяси арын-амбицияларын ашық алаңда, заңды саяси тартыста жүзеге асыра алмағандықтан, басқа әлеуметтік топтарға, діни ағымдарға бет бұруда. Әлеуметтік желілер де осындай ой-пікір алаңына айналып бара жатыр. Бұл – заңды құбылыс. Бірақ ол мүмкіндіктің өзіне де шек қоюға тырысып жатыр. Бұл азаматтық қоғамды, елдегі демократияны дамытуға, азаматтардың саяси белсенділігін дамытуға кедергі келтіретін жағдай. Егер жалпы қарайтын болсақ, бұл шектеу – Қазақстандық азаматтық қоғамның тамырына балта шабу деп түсіну керек. Назира Дәрімбет: Қазіргі ақпараттық қоғамда Facebook-тың күші зор екендігі рас. Себебі, бізде басқа алаң жоқ. Кез-келген ақпаратты цензурасыз тек Facebook-те жаза аламыз. Әлеуметтік желі біздегі саяси алаңға айналып отыр. Қасым Аманжол: Екеуі де бар. Біріншіден, ақпарат алатын, шынайы ақпарат беретін бірде-бір мемлекеттік телеарна, мемлекеттік БАҚ жоқ. Халықтың салығынан күн көріп отырған, халықтың салығынан жалақы алып отырған бүкіл мемлекеттік БАҚ халыққа шынайы ақпарат беруге дәрменсіз. Әлеуметтік желілер осының орнын толтырып отыр. Екіншіден, миллиардтаған адам тұтынатын, бюджеттері тұтас мемлекеттерден бай алпауыт әлеуметтік желілерге ешбір дәстүрлі БАҚ бәсекелес бола алмайды. Инга Иманбай: Фейсбук қазір мемлекет тарапынан жіті бақыланып отырған ресурстардың бірі. Пікір қалдырып, бөліскені үшін де жазаға алынатын болды. Себебі фейсбуктегі жазбалар арқылы қоғамдық серпілісті байқауға болады. Ол алаңда өзгеше ойлайтын, зиялы топ жиналған. Бірақ оны жауып тастай алмайтыны анық. Фейсбук - біздегі демократияны көрсетудің бір үлгісі ғана. Оны жаппаса да, қолданушыларын шектеп отыра алады.-Әріптестеріңіздің кәсіби шеберлігін қаншалықты бағалайсыз?
Ермұрат Бапи: Қандай басылымда қызмет етсе де, өздерінің кәсіби шеберлігімен танылып жүрген азаматтар аз емес. Бірақ цензураның шеңгелі қысқан басылымдарда арқаны кеңге салу, шығармашылық ой-сана мүмкіндігін мейілінше көсілдіру мүмкін емес. Ал тәуелсіз басылымдарда жұмыс істейтін журналистердің мүмкіндіктері кең. Журналист ретінде қалыптасқым келеді, шығармашылық тұрғыда өсемін дейтін жастарға тәуелсіз басылымға келіңдер деп айтар едім. Бұл ой еркіндігін беретін орта. Назира Дәрімбет: Егер тәуелсіз басылымдар сапасыз болса, олар мүлдем жойылып кетер еді. Журналистердің табандылығы арқылы ғана олар оқырмандарына жетіп отыр. Әріптестерімнің еңбегіне жоғары баға бере аламын. Бірақ тәуелсіз журналистикада мені толғандыратын үлкен нәрсе бар. Ол тәуелсіз журналистердің шашыраңқылығы, өзара "журналистік ынтымақтастықтың" болмауы. Осыған дейін қаншама сотқа барып, баспасөз мәслихатын өткіздік. Өкініштісі, мемлекеттік басылымдардан бұрын тәуелсіз басылымдардағы әріптестеріміз толық жинала қоймайды. Еліміз, жеріміз кең болғанымен, қоғам шашыраңқы. Орыс тілді, қазақ тілді қоғам өзінше бөлек. Журналистер қандай да бір өзекті мәселеге бірігіп, үн шығаруы сирек. Қасым Аманжол: Жоғары бағалаймын. Қоғамдағы қиын жағдайда көпшіліктің арасынан шынайы ақпарат таратқан біршама журналистер бар. Олар Жаңаөзен оқиғасы, түрлі даулы оқиғалар, сот процестері кезінде ақпарат тарата білді. Шеберліктері де жетіліп келеді. Керісінше, мемарнада квнщик, әнші, жұлдыздарды қонаққа шақырып, сұхбат алғанын журналистік жұмысқа балайтын әріптестерімнің еңбегіне күмәнім бар. Журналист ең алдымен, оқиғаның ортасында болуы керек сияқты. Олай болмаған жағдайда журналистика шынайы функциясынан айырыла бастайды. Инга Иманбай:Тәуелсіз журналистикадағы әріптестерімді сыйлаймын. Олардың өздерін шығын келсе де, жұмыстарын қалай атқарып жүргенін білемін. Дәл қазіргідей режимде тәуелсіз журналист болудың өзі - үлкен қадам. Кейде таныстарым мен "Трибунада" істеп жүрмін десем, "сендерді әлі жапқан жоқ па" дейді. Біздің қоғам осындай абсурдқа жетіп отыр. Бәсекелестік болу керек. Бірақ тәуелсіз басылымдар арасында үлкен бәсекелестік болады деп айта алмаймын. Тәуелсіз басылымдардың саны онсыз да санаулы. Бәсекелестік жоқ және бұл өкінішті нәрсе.-Мемлекеттік БАҚ-тағы әріптестеріңізбен байланыстарыңыз қалай?
Ермұрат Бапи: Кәсіби тұрғыда ақпарат алмасу деген әріптестік деген жоқ. Ондайда бізден гөрі, мемлекеттік немесе билікке жақын басылымдардағы әріптестерім «таяқ жейді». Дегенмен бірге өскен, кезінде бір басылымда жұмыс істеген әріптестеріммен байланыстарым үзілген емес. Көрген жерде сәлеміміз түзу. Мемлекеттік БАҚ-та жүрген әріптестерім өздерінің бір аяқтарын «сылтып басып» жүретіндігін сезеді. Сондықтан бұл тұрғысында олардың пәстігі бары анық жағдай. Мәселен, республикалық газетте жүріп – министр мен облыс әкімін сынай алмайтын журналистен не сұрауға болады? Назира Дәрімбет: Иә, араласып тұратын достарым бар. "Хабарда", "Егемен Қазақстанда" жұмыс істеген құрбыларым мен әлі де араласып тұрамын. Бірге оқығанымызбен басқа бағыттарды таңдадық. Саяси, қоғамдық мәселелерде әртүрлі көзқарас ұстанғанымызбен, іштей олар барлығын түсінетін тәрізді. Барлығымызда "бұл менің жұмысым" деген ұғым ғана бар. Қасым Аманжол: Мемлекеттік БАҚ-тағы әріптестеріммен жеке байланыстарым жоқ екен. Кейде тақырыпқа байланысты хабарларыма шақырамын, бірақ көпшілігі келе алмайды, «тыйым салынған» дейді. Инга Иманбай: Бірге оқыған, бір кездері бірге жұмыс істеген таныстарым бар. Көзқарастарымыздың қарама-қайшылығына қарамастан көрген жерде сәлеміміз түзу. Бірақ мемлекеттік БАҚ-тағы әріптестерімді де толықтай жақтаудан аулақпын. Жанбағыс дегенді түсінемін. Бірақ жанбағыстан да жоғары тұратын дүниелер бар. Адамда қай уақытта да таңдау бар, нанға барлығын айырбастауға болмайды.-Ақпараттық кеңістікте қашан өзгеріс болады?
Ермұрат Бапи: Алғаш 1998 жылы газет шығара бастағаннан бері таяу 2-3 жылда елдегі саяси билік пен қоғамдық қатынастар өзгереді деген сеніммен жүруші едім. Сол сеніммен әне-міне деп, әлі келемін. Қазір бұл мөлшерім өзгерді: менің ойымша, алдағы 5 жылсыз өзгеріс болуы мүмкін емес. Дегенмен халықты мәңгілік алдай беруге болмайды. Қоғамда қалыптасып келе жатқан әлеуметтік толқын осы қоғамды әлдебір өзгеріске әкелері сөзсіз. Назира Дәрімбет: Егер жаһандық түрде айтар болсақ, жаңа қоғам, жаңа жүйе саяси билік ауысқанда ғана ақпарат кеңістігінде өзгеріс болады. Оған дейін жалғаса береді. Саяси жүйе өзгергенде ғана сөз бостандығына да ерік беріледі. Қасым Аманжол: Саяси режим өзгерген кезде. Инга Иманбай: Қазір көп дүниенің ашық айтылатын уақыты келді. Біздің қоғамдағы жараның беті ашыла бастады, көріне бастады. Уақыт орнында тұрмайды. Ол қазіргі жағдайды өзгертеді.Ақсәуле ӘБІТАЙ "7"
Похожие материалы
