АҚШ президенттігіне Дональд Трамп келген сегіз айдың ішіндегі ең қызық нәрсе – әлемнің басты валюталарына қатысты доллар бағамының құбылуы болды. Трамптың жеңісінен соң біраз шарықтаған доллар сәуір айынан құлдырай бастады.

Мұны бірнеше себеппен түсіндіруге болады. Трамптың көптен күткен экономикалық өсім бағдарламасы жүзеге аспады, әрі оны Конгрестен өткізудің де еш мүмкіндігі қалмады. Екіншіден, әлемнің қалған бөлігі, соның ішінде әсіресе еуроаймақ Трамп сайланғалы бері күткендегіден жақсы нәтижеге жетті.

Мен ондаған жылдар бойы валюта нарығының қыр-сырына терең бойлап, осы салаға уақытымды сарп еткенмін, сондықтан болып жатқан нәрсенің барлығын толық білу ақылға сыймайтыны анық дер едім. Дегенмен, бүгінгі тенденциялардың циклдық түсіндірмелерінен бөлек үшінші бір түсіндірме айқындалып келе жатыр: нарықтар доллар құнының үстіне Трамп президенттігінің кесірінен болған белгісіздіктің үстемақысын қосып отыр.

Доллар мен басқа валюталардың арасындағы жасырын тепе-теңдікті есептеу барысында барлық жағынан тең болған жағдайда валюта қай бағамен «сатылуы» керектігін анықтайтын процесті жасап шығардым. Бұл процесс жалпы жақсы қызмет етті, себебі шетел валютасымен саудада барлығы бір нәрсеге қызмет етеді. Мұнымыз жалпылама болса да шындыққа жақын деп тұжырымдай келе, валютаның шынайы бағасынан ауытқушылық - белгілі бір үстеме немесе жеңілдіктің нәтижесі болуы мүмкін деген қорытынды жасаймыз.

Дәстүрлі экономикалық теория бойынша валютаның айырбас бағамы сатып алу мүмкіндігі паритеті шеңберінде есептеледі (PPP): егер белгілі бір тауарлар тобы доллармен де, еуромен де бірдей сомаға алынатын болса, онда айырбас бағамы 1:1 болады. Бірақ, 1990-жылдардың басында бұл әдістің тиімсіз екенін түсіндім, бұл жүйе (инфляцияны қоса есептегендегі) шынайы айырбас бағамы өзгеше болуы мүмкін екендігін ескермейді.

Бела Баласса, Пол Самуэльсон және Джон Уильямсон – айырбас бағамының шынайы тепе-теңдігін есептеген алғашқы ғалымдар, идеалды өмірде айырбас бағамы, сондай-ақ, төлем балансы мен толық жұмыспен қамтылуға байланысты болмақ. Кейіннен Goldman Sachs-қа барғанымда бұл құрылымның «динамикалық теңгермелі (шынайы) айырбас бағамы» (GSDEER) деген өте қарапайым түрін жасап шығардым. Қазіргі уақытта GSDEER бойынша еуро-доллар айырбас бағамы 1 еуроға 1,20 АҚШ долларынан келеді. Яғни, доллар шамамен 6-7 пайызға артық бағаланып отыр.

Мұнымен бірге мен «түзетілген GSDEER» деген жүйені ойлап таптым, ол АҚШ пен еуроаймақ арасындағы шынайы пайыздық үстеме айырмасын ескере отырып, қазіргі экономикалық циклға ыңғайлы, «теңгермелі» ставканы түзетіп береді. Сандық жеңілдету эффектілері де, қандай пайыздық үстеме болуы керек деген де – пікірталасқа арқау болатын мәселелер. Бірақ меніңше, инфляциялық болжамдарды ескере отырып түзетілген онжылдық мемлекеттік облигациялар дифференциалын қолдануға болады.

Демек, еуро-доллар айырбас бағамының түзетілген GSDEER көрсеткіші 7 маусымда Ђ1:$1.0590 болды. Сол күні доллардың еуроға шаққандағы бағамы $1.1250 шамасында болғанын ескерсек, доллардың шынайы бағасынан 6 пайыздай арзан болып тұрғанын байқаймыз.

Әрине, 6 пайыз деген – соншалық үлкен айырмашылық емес, және бұл ерекше жаңалық та болмауы мүмкін. Доллардың өсуінен үміт күтіп отырғандар (бұған қатысты өздерінің біржақты ұстанымдары барлар) доллардың бағасы өсетіндіктен, қазір доллар сатып алуға ең оңтайлы кез деуі мүмкін. Олардың сөзі рас та шығар. АҚШ-тың экономикасы жылдам өсе бастауы ықтимал. Трамп өсімді жеделдететін саясатының кейбірін жүзеге асыра алуы да мүмкін. Ал Еуропаның өсімі баяулайтын да шығар.

Екінші жағынан еуроаймақ үлкен өсімге қол жеткізіп, Трамп әкімшілігі үдеден шыға алмауы да ықтимал. Оның үстіне, Трамп ұсынған саясат тәуекел үстемесін арттыруға себепкер болуы да ғажап емес. Қор нарықтары жаңа биіктерді бағындырып, АҚШ облигацияларының табысы біршама саябырсып жатқан қазіргі кезде бірдеңені нақты айта қою қиын. Бірақ егер Трамп әкімшілігі оқшаулану саясатын мақсатты түрде жүргізе беретін болса, ішкі қорлардың тым төмендігін және сыртқы капиталға тәуелділігін ескерсек, онда долларға тәуекел үстемесін қосудың қажеттігі туындайтыны анық.

Кей экономистер АҚШ-та жеке тұтыну көлемі ЖІӨ-нің 70 пайызына жететін экономиканы ұстап тұру қиын деп санап келген. 2008-2009 жылдар аралығындағы қысқа мерзімде АҚШ экономикасы құрылымдық өзгерістердің қарсаңында тұрғандай көрінді. Егер тұтынушының үстемдігін азайта алатын болса, бұлардың кейбірі пайдалы да болар еді. Бағымызға орай, қиын жағдай болған жоқ. Бірақ, арада он жыл өткенде ішкі тұтыну тағы да ЖІӨ-нің 70 пайызынан асты.

ЖІӨ-дегі тұтыну көлемін қалыпты жағдайға дейін азайтудың жақсы және жаман жолы бар. АҚШ үшін жақсы жолы – импортты азайтып, экспортты ұлғайту, ішкі қорлар мен инвестицияны арттыру. Әсіресе америкалық тұтынушылар үшін жаман жол – АҚШ-тың әлеммен текетіресіп, оқшаулану саясаты. Трамп пен оның кеңесшілері бұл шаруаны жақсы атқаратын сияқты.

Автор туралы: Джим О’Нейл - Goldman Sachs Asset Management-тің бұрынғы төрағасы, Ұлыбритания Қаржы министрлігінің коммерция жөніндегі бұрынғы хатшысы, Манчестер университетінің құрметті профессоры, Британия үкіметінің «Микробка қарсы тұрушылық» жобасының төрағасы.