"JPK Corporation" ЖШС қызметі

23 марта, 2016

“JPK Corporation” ЖШС есеп саясаты

Бухгалтерлік есеп әдістемесіне тоқталатын болсақ, негізгі құралдарға кәсіпорынның 40 айлық есептік көрсеткіші асқан еңбек заттары кіреді. Амортизацияланатын және ұзақ мерзімді (1 жылдан асқан) негізгі құралдар жатады. Негізгі құралдың амортизациясын есептеуде бірқалыпты түзу сызықты әдісін пайдаланылады. Еңбек заттарының құны негізгі құралдарға жатпайды, олар ағымдағы кезең шығындарына жатады.

Тауарлық-материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалау орташа құн әдісі бойынша жүргізіледі. Тауарлық- материалдық қорлардың есебі нормативтік әдіс бойынша жүргізіледі.

Қысқа және ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста ағымдағы құны бойынша есептелінеді.

Бухгалтерлік есептегі шетел валютасы операциялары алғашқы көрінісінде қазақстандық тенге де бағаланады, яғни операция жасалған кезден бастап курс бойынша есеп айрысу жүргізіледі.

Алдағы кезең шығындары бұл шығындардың пайда болу кезеңінен бастап жабылады.

Кәсіпорында жүргізілетін бухгалтерлік есеп регисторлары:

кассалық кітап;
кассирдің кітабы;
алғашқы бухгалтерлік құжаттар тіркелетін кітап;

Бухгалтерлік есептегі кәсіпорындағы барлық операциялар компьютерде бухгалтерлік есеп программасымен, яғни 1С Бухгалтерясымен жүзеге асырылады.

кәсіпорынның шаруашылық операциялар жүргізіледі;
баскітап
Айналым қалдық ведомосі;
Шоттар бойынша айналым қалдық ведомосі;
Журнал-ордер және шот бойынша ведомосі;
Шоттар талдауы;
Күндер бойынша шоттарды талдау;
Аналитикалық есеп элементтерінің карточкасы;
Аналитикалық есеп элементтерінің талдауы;
және тағы басқалары.

Негізгі құралдар инвентаризациясы жылына бір рет жүргізіледі. Тауарлы-материалдық қорлар инвентаризациясы жылына бір рет жүргізіледі. Кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары 1 тоқсанда бір рет жүргізіледі. Ал аудиторлық тексеру жыл сайын жүргізіледі.

Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдау

Техника– экономикалық көрсеткіші Кесте-1

№	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2005ж	2006ж	Ауытқулар
№	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2005ж	2006ж	сомада	%
1	2	3	4	5	6	7
1.	Өткізуден (сатудан) түскен табыс	мың тг.	154627285	114053763.87	-40573521.13	25.2
2.	Өнімнің өзіндік құны	мың тенге	142414829	92904602.36	-49510226.64	42.7
3.	Жалпы табыс	мың тенге	12212456	21149161.51	8936705.51	74.3
4.	Кезеңдік шығындар	мың тенге	9274698	18382913.23	9108215.29	25.5
5.	Салық алынғанға дейінгі табыс	мың тенге	968188	8892137.7	7923949.7	62.4
6.	Табыс салығы	мың тенге	0	0	0	0
7.	Таза табыс	мың тенге	968188	8892137.7	7923949.7	62.4
8.	Жұмысшылар саны	адам	21	18	-3
9.	Негізгі құралдардың орташа жылдық құны	мың тенге	100399545.15	98146943.82	-2253201.33	65.23
10.	Еңбек өнімділігі	тенге	7363204.04	6336320.21	-1026883.8	41,8
11.	Қор қайтарымдылығы	тенге	0.2	0.5	0.3	25.3
12.	Қор сыйымдылығы	тенге	2.5	3.6	0.1	13.5
13.	Қор Жарақтануы	тенге	2569.3	6589.5	4020.2	21.3

“JPK Corporation”ЖШС меншікті капиталының: есебі, талдауы және аудиті.

Кәсіпорынның жарғылық капиталы бұл жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарынның сомасы. Қортындылай келгенде, жарғылық капитал дегеніз – ұйымның атқаратын қызметінің тәртібі, яғни жарғылық қорға салынатын активтің номиналдық құны. Жарияланған жарғылық капилының минималды көлемі бес мың минималды есепті көрсеткішін құрайды.

Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуі кәсіпорын үшін маңызды болып табылады. Төленбеген капиталдың есебі 511-ші «Төленбеген капитал» шотын пайдаланады. Бұл шотта заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлесі бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жиналады. Ол активтік шот болып табылады . 511 шот тек қана жалған капиталды көрсетеді, яғни табыс табуға арналған жалған капиталдарды тіркейді. Қайтарылып алынған капиталдың есебіне тоқталатын болсақ, ол 521 –ші шотта жүргізіледі және де контрпасситік болып саналады. Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін, не болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайта сатып алынады. Қайта сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да , номиналдық құнынан жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін. Қайта сатып алынатан акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған акциясының 25%-нен немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нен аспауы керек. Қосымша төленген капиталдың есебі акционерлік қоғам өз акцияларын олардың атаулы бағасынан жоғары бағасынан жоғары бағаға сату нәтижесінде түскен сомасы (эмиссиялық табысы). Ол 531-ші шотта жүргізіледі . Ал қосымша төленбеген капиталдың есебіне тоқталатын болсақ, 54-ші шотында жүргізіледі. 54-ші «Қосымша тө-ленбеген капитал » бөлімшеснің шоттарында құнсыздауға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді қайта бағалаудан алынған капиталдың қалдықтардың қозғалысы туралы ақпарат жинақталады.

Резервтік капитал – акционерлік қоғамның және тағы басқа ұйымның таза табысының есебінен қалыптасатын меншікті капиталының бір бөлігі. Резервтік капитал кәсіпорының негізгі қызметінен алынған зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда , дивиденттерді төлеуге пайдаланады. Резервтік капиталдың есебі 55-ші бас шотта жүргізіледі.

Жиынтық табыстың ( зиянның )есебі. Есепті кезеңнің жиынтық табысын немесе зиянын есепке алу үшін 571 «Жиынтық табыс(зиян)» шоты пайдаланады. Егер ұйын табысты болса, онда шот пассивті, ал кәсіпорынның келтірген пайдасынан гөрі залалы көп болса, онда шот активті болып саналады. Жыл ішінде әртүрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар «Негізгі қызметтен түскен табыстар» бөлімшесінің 701- шотында, 72-ші «Негізгі емес қызметтен түскен табыс» бөлімшесінің 721-727 шоттарында, 80-ші «Сатылған тауарлардың өзіндік құны» бөлімші шоттарында, оған 801-ші шоттары кіреді, сондай-ақ 811, 821, 841, 851, 861, 871 шоттарында жыл бойы жалпы алынған табыстан алынатын шығыстар жинақталады. 571-ші «Жиынтық табыс (зиян)» шоты салыстырушы операциялық шоты болып табылады : онда табыстар (571-шоттың кредиті) және зияндар (571-шоттың дебеті ) салыстырылады. Табыс 571-шоттың дебеті бойынша және 561-ші «Есепті жылдың бөлінбеген табысы» шотының кредиті бойынша көрініс табады .

“JPK Corporation”ЖШС негізгі құралдың және материалдық емес активтердің: есебі, талдауы және аудиті.

Негізгі құралдарға кәсіпорынның 40 айлық есептік көрсеткіші асқан еңбек заттары кіреді. Амортизацияланатын және ұзақ мерзімді (1 жылдан асқан) негізгі құралдар жатады. Негізгі құралдар дегеніміз – материалдық және материалдық емес өндірістік салаларда еңбек құралы ретінде ұзақ мерзімге қасиетін, қалпын сақтап пайдаланатын материалдық активтер. Негізгі құралдар субьектінің материалдық-техникалық жарақтану базасын құрудың негізін қалыптастырып, қызметіндегі жетекші бағыттарды іске асыруда маңызды роль атқарады. Қаржылық есептің халықаралық стандартты №16 «Негізгі құралдар» сүйенетін болсақ, онды амортизация есептеудің төрт әдістерін (бірқалыпты түзу сызықты әдісі, амортизацияны орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі, қалдық құнының кему әдісі және куммулятивті әдіс) келтірген “JPK Corporation” ЖШС негізгі құралдардың тозуы бірқалыпты түзу сызықты әдісімен есептеледі. Бұл әдіс негізінен үйлер мен ғимараттарды есептеуде қолданылады. Яғни обьектінің құны,оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс негізгі құралдардың тозуына, оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығыны байланысты болып келеді. Негізгі құралдың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула бойынша есептелінеді.

Бастапқы құны – жойылу құны пайдалану мерзімі

Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып тапшыланса ғана, бірқалыпты әдіс пайдаланады, яғни ол обьектінің пайдалылығының біртіндеп азайғандығын көрсетеді.

Материалды емес активтер дегеніміз – ереже бойынша ұзақ мерзімді , бірақ құны меншік иесіне байланысты болып келеді. Материалды емес активтер Қаржылық есептің халықаралық стандартының №38 стандартында жүргізіледі. Мысалы, материалды емес активтер ретінде тауарлық белгілерді, патент, авторлық құқық, сауда белгілерін, сату құқығы, тауалық белгілерді пайдалануға , белгілі бір аймақта бизнесті жүргізу , лицензиялар, технология, формулалар, ұйымдастыру шығындары, НИОКР, гудвилл және тағы басқалары саналады. Яғни материалды емес активтер ол нақты табиғи нысаны жоқ және ұстап көруге болмайды активтерді айтамыз. Мысалы , технологиялық құрал – жабдықты басқару үшін, оны компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ету керек, өткені онсыз құрал- жабдықтар қызмет ете алмайды. Материалды емес активтер деп-белгілі бір нақтылы пішіні жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субьектіге үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс әкеліп тұратын активтерді айтады. Материалдық емес активтердің қатарына кәсіпорынның балансында бастапқы құны бойынша кіріске алынады. Бұл материалдық емес активтердің бастапқы құны былайша анықталады:

Құрылтайшылар мен үлес қосушылырдың кәсіпорының жарғылық қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған материалдық емес активтердің бағасы екі жақты нақты келісім бойынша бағаланады.
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарымсыз) сый ретінде алынған материалдық емес активтер сол уақыттағы нарықтық баға бойынша бағаланады.
Басқа кәсіпорындардан, заңды тұлғалардан, сондай-ақ жеке адамдардан сатып алынған материалдық емес активтер, ол обьектілерді сатып алуға және оларды пайдалану үшін дайындауға кеткен шығындар бағасы сомаларының қосындысы бойынша бағаланады.

«Лицензиялық келісімдер» - дегеніміз белгілі бір субьектінің немесе заңды тұлғаның бір тауарды өндіру немесе сату құнын екінші бір субьектіге немесе заңды тұлғаға беру болып табылады. Ал бұл құқыққа ие болған субьекті оның иесіне яғни лицензиялық келісімдер берушіге ол материалдық емес активтер үшін тиісті белгіленіп келісілген мөлшерде қаржы төлейді немесе келісім бойыша басқа да міндеттерді орындайды. Ол 101 – шотта жүргізіледі. «Бағдарламамен қамтамасыз ету »- деп субьектінің алдағы уақыттарда атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс әкелетін ақпараттар мен мәліметтерді айтады. Ол 102 – шотта жүргізіледі. Ал «Патент»-дегеніміз жеке адамың немесе топтың, сондай – ақ заңды тұлғаның ашқан, ойлап тапқан жаңалығын мемлекеттік тұрғыдан мойындап және ол жаңалықты ашқан адамға, топқа немесе заңды тұлғаға жаңалығын өз пайдасына қолдануға рұқсат беру туралы құжат болып табылады. Ол кәсіпкерліктің кейбір түрімен айналысу үшін берілген құқықты куәландыратын құжатты айтады. «Ұйымдастыру шығындары»-кәсіпорының жаңадан ашу , құру кезінде жұмасалынған шығындар, яғни субьектіні тіркеуден өткізуге және оны тіркеуден өткізу үшін заң органдарына төленген төлемдер, банктерден есепайырысу немесе валюталық, басқадай шоттар ашу үшін жұмсалынған шығындар, жарнамалар үшін төленген төлемдер және басқа да жұмсалынған шығындар жатады. Ол 104 – шотта жүргізіледі. «Гудвилл» материалды емес активтердің бұл түрін кейде «Фирма бағасы» - деп те атайды. «Гудвилл» немесе «Фирма бағасы» матералды емес активтер шотында есептелініп сонымен қатар, ол бір кәсіпорын екінші бір кәсіпорынын толығымен, түгелдей сатып алған кезде ғана пайда болады. «Фирма бағасы » - болып сатып алынған нақты нарықтық бағасымен оның барлық активтерінің баланстық құнының арасындағы айырмасы есептелінеді. Егер де сатып алынған кәсіпорының барлық активтерінің сатылап алынған құны олардың баланстық құнынан артық болса, онды құн арасындағы айырмашылық «жағымды гудвилл», ал кем болған жағдайда «жағымсыз гудвилл» деп аталады.

Инвестиция: есебі, талдуы және аудиті.

Қаржылық инвестициялардың есебі 40 “Қаржылық инвестициялар” бөлімше шоттарында жүргізіледі. Оған 401 «Акциялар», 402 «Облигациялар», және 403 «Басқа қаржылық инвестициялар» шоттары кіреді. 401-403 шоттары активті, күрделі, негізгі болып бөлінеді. Бұл шоттарды дебетіне қаржылық салымдар айдың басы мен аяғындағы қалдықтары, инвестициялардың ұлғаю опрациялары; кредит бойынша қаржылық инвестициялардың кему операциялары жазылады.

Қаржылық инвестициялардң шоттары бойынша талдамалы есеп инвестициялардың түрлерінің және осы инвестициялар салынған обьектілер бойынша жүреді.

Қаржылық инвестициялар сатып алу кезінде ол оның сатып алынған бағасымен бағаланады, ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей шығыстар, яғни брокерлік марапаттауы, банктің көрсеткен қызметі үшін төленетін пайыздары, қор биржасының комиссиондық төлемдер кіреді. Құнды қағаздар инвестицияның өтелу құны мен оның сатып алынған құнының арасындағы айырмашылықтары (сатып алу кезінде пайда болған жеңілдік немесе сыйақы) инвестор өзі иеленген уақыт ішінде амортизацияланады. Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста: не ағымдағы құнымен, не сатып алу құнымен немесе ағымдағы құнының ең төменгі бағасымен есептелінеді. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестиция бухгалтерлік баланста мына жолмен анықталады: сатып алу құнымен , қайта бағалау құны ескерілген құнымен, сатып алынған құнымен және ағымдағы құнның ең төменгі бағасымен бағаланады. Қысқа мермімді инвестицияларды ұзақ мерзімді инвестицияға аударсақ, онда : олар сатып алу және ағымдағы құнының ең төменгі бағасы бойынша немесе ағымдағы құны бойынша (егер де олар бұрындары осы құн бойынша көрсетілген болса ) бағаланады.

Қаржылқ инвестиция келеседей бөлімшелері бар: акция , облигация , басқа да қаржылық инвестиция. 401 « Акция» шотында кәсіпорынның, басқа кәсіпорындардың банктердің және тағы басқа лардың акцияларын алуға жұмсалынған сомалары есептелінеді. Акция – акционерлік қоғамның капиталына белгілі бір соманың салынғанын куәландыратын және ол оның иесіне дивиденттер түрінде табыстың бір бөлігін алу құқығын беретін бағалы қағаз. Ал облигация дегеніміз – иесіне өз құнынан процент түрінде тұрақты табыс беретін бағалы қағаздардың бір түрі. Облигация барлар эмитенттің облигацияны шығарушының кредиторы болып табылады. Облигация капиталдың бір түрі. Облигацияның акциядан айырмашылығы: оның ұстаушысы акционерлік қоғамның мүшесі бола алмайды және оның дауыс беруге құқысы жоқ. Облигацияның төмендегі реквизиттері болу керек: аты, фирмалық атауы және эмитенттің тұрған жері (облигацияны айналымға шығарушы мемлекет, кәсіпорын); фирмалық атауы немесе сатып алушының аты немесе облигациян талап етушіге жазылған туралы жазба; номиналдық құны, қарастырылған болса пайыз мөлшері; өтеу және пайыздарды төлеу мерзімі ; шығарылған орыны мен күні; сондай – ақ облигацияның сериясы мен нөмірі және қол қою үлгілері. 403- шотта : депозиттік сертификаттар, депозиттер, бондар, қазыналақ вексельдер, қазыналық ноталар, қысқа және ұзақ мерзімді берілген зайымдар, шартты бағалы қағаздар есепке алынады. Депозиттер - бос ақша қаражатының банктердегі салымдары. Бондар – мемлекеттік қазына, жекелеген мекемелер мен кәсіпорындар шығаратын қарыздық міндеттемелер. Қазыналық векселдер - мемлекеттік қысқа мерзімді міндеттемелердің түрі , негізінен банктер арасында номиналдық кеміту немесе жеңілдік жолымен сатылады . Шартты бағалы қағаздар – бұл опциондар, варанттар, қаржылық фьючерстер , алуға ерекше артықшылық құқығы бар тәріздес бағалы қағаздар.

Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын анықтау. Әрбір кәсіпорын ағымдағы құны бойынша қысқа мерзімді инвестицияларды есепке алуға құқылы. Қаржылық инвестицияларды табыстылығына байланысты анықтауға болады. Бірінші : Табыстың тіркелген деңгейі бар облигациялардың құнын анықтау.

Облигацияның ағымдағы құны тең , жыл сайынғы төлеуге жататын номиналдық табыстың пайызы (C) бөлеміз (1+k(жабылу мерзіміне дейінгі алынатын табысына)). Екіншісі: мерзімі шектелмеген облигациялардың ағымдағы құнын анықтау. Белгіленген проценттік табыстарды мәңгілік төлеп отыру кейбір мемлекеттердің міндеттемелері болып отырады,. Мысылы , жылына 1 000 теңгелік төлеммен мәңгілік қамтамасыз ететін сатып алдық делік . Егер к –ның қолданыс таба алатын деңгейі 14%- ті құрайтын болса, онда облигациянчң нарықтық құны :

Р=1 000/14%*100%=7 142 теңгені құрайды. Табыс қолданыс таба алатын деңгейі өзгерген кезде (табыстылықтың нарақтық деңгейі) облигациялардың құны өзгереді. Үшінші : акцияның ағымдағы құнын анықтау. Акцияның әрекет ету мерзімі шектелмейтіндіктен жыл сайынғы алынатын дивидент тұрақты болсын және оның абсалютті дейгейі Д-ға тең болсын, онда оны анықтайтын формула мынандай болады: акцияның құны (Ц) тең , Д-ны бөлеміз пайыздық мөлшерлемесіне (k).

Инвестицияны қайта бағалау. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау үшін қайта бағалаудың мерзімділігін анықтау керек. Ұзақ мерзімді инвестициялардың бір түрін бір мезгілде ғана қайта бағалаған жөн. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың үстеме бағасының сомасы меншік капиталын өсіреді. Инвестицияның құны кеміп кетсе, онда ол инвестицияның үстеме бағасының есебінен төмендетіледі. Егер инвестицияның үстемесі болмаса, онда ол шығынға жатқызылады. Бұрын төмендетілген инвестиция құны осы кездегі инвестицияның үстемесінің есебінен өтеліп , қалған сомасы меншікті капиталын қосылады. Егер де ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның құны қайта бағалаудың нәтижесінде азайса, содан соң көбейсе, алдыңғы ұзақ мерзімді қаржылық инвстицияның азайған құны өзінің бастапқа қалпына келтірді. Сол қалпына келтірген сома қабылданған есеп саясатына байланысты табыс немесе таратылмаған табыс ретінде танылады.

Тауарлы – материалдық қорлардың есебі, талдауы және аудиті.

Материалдық құндылықтардың есепке алудың алдында мынандай негізгі міндеттер тұрады: босалқылар дер кезінде және толық есепке алу; сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; босалқылардың қозғалысы бойынша барлық операциялардың толық және дер кезінде құжаттау; көлік дайындау шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзіндік құнын уақытында және толық анықтау: көлікті дайындау шығындарды өндірістік шығындардарына жазудың біркелкі және дұрыс болуын бақылау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында субьектіге қажет емес материалдық босалқыларды сату, сақталатын орындардағы құндылықтардың қалдықтарымен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді алу. Материалдық босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 20 «Материалдар» бөлімнің негізгі, активті мүлікті шоттары пайдаланады. Бұл бөлімшенің құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: 201 «Шикізат пен материалдар», 202 «Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар », 203 «Отын », 204 «Ыдыстар және ыдыстық материалдар », 205 «Қосалқы бөлшектер », «Басқа материалдар», 207«Қайта өңдеуге берілген материалдар », 208 «Құрылыс материалдары». Өнерәсіп өндірістерінде материалдың қорлары өзінің өзіндік құнынан төмен есептеп шығарылмайды ( сатылаты таза құнына дейін ), егер де шығарылаты дайын өнімнің оның өзіндік құнына тең немесе жоғары бағаға сатылады деп күтілетін болса. Егер де ондай мүмкіндік болмаса матерал қоры сатылатын таза құнына немесе одан да төмен бағаға сатылуы мүмкін. Сатылатын таза құнын да, өнімнің өзіндік құнынан төмен бағасы бойынша анықтау үшін тауарла-материалдық қорларға мынана төмендегі әдістерді қолдануы мүмкін: Бірінші; баптық әдіс - әрбір тауарлы-материалдық қорлар түрлерінің баланстық және сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады. Екінші; негізгі материалдар тобының әдісі – тауарлы - материалдық қорлар топтарының баланстық және сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады. Үшінші; жалпы запастар деңгейінің әдісі – барлық тауарық-материалық қорлардың баланстық және сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады.

Тауарлық - материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалау орташа құн әдісі бойынша жүргізіледі. Тауарлық- материалдық қорлардың есебі нормативтік әдіс бойынша жүргізіледі.

Тауарлы-материалдық қорлардың түсін құжатпен рәсімдеу. Жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға сенімхат беріледі. Сенімхатты бухгалтери рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы беріледі. № М-2а типтік ведомосы арқылы нысаны, алдын ала нөміленіп №М-3 журналға тіркеледі. Бір қоймаға жататын ТМҚ алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенімхатын беруге болады, бірақ онда берілген барлық накладнойдың нөмірі, күні көрсетілуі тиіс. Егер де бір ғана сенімді тұлғаның бірнеші қоймадан тауар алуға тура келсе, онда оған бір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат беріледі.

Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен запастарды есепке алу үшін пайдаланылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты тұлғадан материалдар қоймадан келіп түскен кезде толтырылады.

Ақша қаражатының есебі, талдауы және аудиті.

Барлық кәсіпорын өз ақша қаражаттарын банк мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелер бойынша төлемдерін, әдетте, сол мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Респубикасының Ұлттық Банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырылсуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындаға әрбір мәміле бойынша шартты түрде пайдаланады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындау керек. Ақша қаражатын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары –бұл банк пен клиенттер арасындағы көрсететін әдіс. Банк шоттары теңге мен де, шетелдік валюта мен де жүргізіледі және ол ағымдық, жиынтық және корреспонденттік болып бөлінеді.

Кәсіпорынның ақша қаражаттарының кірістері мен шығыстары әрбір бизнестің мәні. Егер ақша жоқ болса кәсіпорын өзінің өмір сүру деңгейін тоқтатады. Мысал ретінде “JPK Corporation”ЖШС қаржылық мәліметтерін қарастырайық. Бұл жылда кәсіпорынның қызметінде ақша қаражатының үш мәліметі болды.

өткізілген өнімнен алынған түсім;
алынған аванстар;

Осы жыл ішінде кәсіпорын мыналарға ақшасын жұмсады ( ақша қаражатының шығысталуы):

табыс салығы ;
жер, машина, құрылғылар және кәсіпорын жиhаздарын сатып алу;
банк кредиттерін төлеу;

Табыс ақша қаражаттарының ағымы болып саналмайды. Табыс - барлық шығындарды есептен шығарғанда тұтынушыға өткізілген өнімнен алынған барлық ақшаға тең. Акционерлердің займдық қаражаттары мен инвестициялық қаражаттары сатудан алынған табыс деп саналмайды. Біз табысты еңбектеніп алмаймыз, ол ақша қаражаттарын қарызға алғанда қайтаруға тиісті ақша немесе акционерлер биснеске салым ретіндегі ақша деп айтуға болады. Кестедегі бірінші төрт шығындар ағымдағы немесе операциялық қызметке қатысты. Бірақ шығынның бесінші түрі өткізілген өнімнің ақшасынан есептен шығарылуы мүмкін емес. Жер, машина, құрылғылар және кәсіпорын жиhаздарын сатып алу шығындары ұзақ мерзімді инвестиция болып саналады.

Осыдан ақша қаражаттарын үш топқа бөлуге болады.

табысты алумен байланысты ақша қаражаттарынң ағымы – операциялық қызмет;
ұзақ мерзімді активтерді сатып алу және сатумен байланысты ақша қаражаттарының ағымы. – инвестициялық кызмет;
займдық қаражаттарымен және меншікті капиталының өзгерісімен байланысты ақша қаражаттарының ағымы - қаржылық қызмет.

Ақша қаражаттарының қозғаласы туралы есеп құрған кезде Қазақсан Республикасының Бухгалтерлік есеп туралы №4 стандартында операциялық қызмет мынындай екі әдіс арқылы ( тікелей және жанама) жүргізілетінін көрсеткен . Инвестициялық және қаржылық қызметтен алынған ақша қаражаттының қозғалысының есебі тікелей әдіс бойынша есептелетінін көрсеткен. Әрбір қаржылақ қызметтен алынған ақша қаражттарының келіп түсуі мен шығуы тікелей әдісте көрсетіледі. Жанама әдісте таза табыстың (зиянның) түзетулері көрсетіледі . Қорыта келгенде, ақша қаражаттарының қозғалысы табысты мына жағдайда анықтамайды , себебі ол бұл кезеңде барлық кірістер мен шығыстар қарастырылмаған. Ақша қаражаттарының қозғалысы кәсіпорынның толық қаржылық жағдайын ашпайды.

“JPK Corporation”ЖШС дебиторлық борыштарының есебі, аудиті.

Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 35 «Берілген аванстар» бөлімше шоттарында жүдгізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар –351 «Тауарлы-материалдық құндылықтар мен жабдықтаушылар үшін берілген аванстар» және 352 «Орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар». Аванс берілген жағдайда 35- бөлімшесінің шоттры дебеттелінеді және 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша », 431 «Ел ішіндгі валюталық шоттағы қолма-қол ақша», шоттары кредиттелінеді. Тиісті шоттардың 351,352 кредиті бойынша және 671 шоттың дебеті бойынша жабдықтаушылардың біткен жұмыстарын төлеуі кезінде, берілген аванс сомалары ескеріледі, сондай-ақ шетелдік валюта берілген аванс бойынша бағамдық теріс айырмасының сомасына 844 шоты корреспонденцияланады.

302 «Алынған вексель” шотында жөнелтілген тауарлар үшін алынған вексельдің есебі жүргізіледі. Дебиторлық қарызды жабу ретінде вексель ұстаушының алған векселі бухгалтерлік есепте 302 шотында және 301 шоттың кредитінде көрсетіледі. 302 шотта пайыздық та, пайыздық емес те есептелінеді.

Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық қарыздарын есепке алу . бұл бөлімшеге мына шоттар кіреді. 321 «Еншілес серіктестердің қарыздары», 322 «Тәуелді серіктестердің қарыздары», 323 «Бірлесіп бақылынатын заңды тұлғалардың қарыздары». Еншілес кәсіпорындардың дебиторлық қарызы 321-323 шоттарында көрсетіледі, ал кредиторлық қарызы 641-643 шоттарында көрсетіледі. Олардың арасындағы жасалған есепайырысулар 641-643 және 321-323 шоттары бойынша салыстырылып, тексеру актісінің негізінде дебиторлық және кредиторлық қарыздар жабылуы мүмкін, ол кезде өтелген дебиторлық қарыз сомасына:641-643 шоттар дебеттелініп, 312-323 шоттары кредиттелінеді.

301 «Алынуға тиісті қарыздар» шотында жөнелтілген өнім орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге банк қабылдаған есептесу құжаттарын есепке алады. Алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы немесе қысқа мерзімдегі дебиторлық қарыздар, яғни есепті кезеңнің ішіндегі болып және ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар, яғни бірнеше есептік кезеңді қамтитын болып екіге бөлінеді.

303 «Басқа да» шоты бойынша кәсіпорын мынандай дебиторлық қарыздпрды есепке алуы мүмкін, атап айтқанда; цессионардың алған дебиторлық қарызы, цессионардың цедентке қарызының пайда болуы және тағы басқалар. 301-шоты бойынша талдау есебі сатып алушыға берілген шот-фактуралардың әрқайсысы бойынша жүргізіледі. Оның аналитикалық есебі сатып алушылардың төлеу мерзімі өтпеген берешегімен және мерзімінде төленбеген берешегі жөнінде; 302-шоты бойынша, төлеу мерзімі өтпеген вексельдермен, банкілерде есепке алынған вексельдермен, ақша қаражаты мерзімінде түспеген вексельдермен қамтамасыз етілетін берешек жөніндегі деректер алуды қамтамасыз етуге тиіс; 303 шоты әрбір дебитор немесе келісім-шарт бойынша, яғни есепайырысуды жүзеге асыруына қарап жүргізіледі.

Күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі . Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар есептелінеді және олар қажетті уақыт ішінде өтелмеген дебиторлық қарыздар, сондай-ақ тиісті кепілдіктермен қамтамасыз етілмеген қараздар болып есептелінеді. Күдікті қарыз бойынша резервтер жылдың аяғында дебиторлық қарыздарды тізімдеу деректерінің негізінде жасалады. Қаржылық есеп беруде дебиторлық қарыздар бойынша резервтері шегеріліп көрсетіледі. Егер де кәсіпорын бұндай резерв қорларын жасамаса, онда сенімсіз деп танылған қарыздар кезеңдік шығыстарына есептен шығарылады. Кәсіпорын күдікті қарызды есептеу үшін өзінің есептік саясатында қолданып жүрген бағалаудың бір тәсілін таңдап алуға құқылы. Ол тәсіл сатылған өнімнің, орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің пайыздық деңгейінен немесе төлемнің мерзімі бойынша анықтауы мүмкін. Кәсіпорын өзінің жылдық нәтижесінде пайда болған күманді қарыздарын, төленбеген шоттарын талдайды. Содан соң сол өткен жылдың нәтижесін шартты түрде төрт кезеңге бөліп,әрбір кезеңде сатылған өнімнің көлемін және соларға тиесілі қарыздарын анықтайды.

Міндеттемелердің есебі, талдауы және аудиті

Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі. Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады. Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылатын. Кәсіпорында әлеуметтік салық ағымдағы айдың еңбекақы төлеу қорының заңда қаралған пайыз мөлшерінде есептелінеді де, келесі айдың келесі айдың 15-нен кешіктірілмей төленуі тиіс. Субьектілерге әлеуметтік салық есептелінгенде 811-“Тауарларды сату бойынша шығындар”, 821-«Жалпы және әкімшілік шығындар», 903- “Еңбекақыдын аударылатын аударымдар” – деп аталатын шоттардың тиістілері дебеттелініп, 634- “Бюджетпен басқадац операциялармен есепайырысу ”- дем аталатын шот кредиттелінеді. Заңды тұлғалардан алынытын табыс салығы . Әрбір салық төлеуші салық салынытын табысты анықтау үшін, жылдық табыстың жиналған сомасынан табыс табы мақсатында жұмсалынған шығындар мен шеккен зияндардың сомасын шегереді. Табыс салығын есептеу барысында бухгалтерлік есепте 851-«Табыс салығы бойынша шығындар»-шоты дебеттелініп, 631- «Төленетін ағымдағы табыс салығы »-шоты кредиттелінеді. Қосылған құнға салынтын салық тауарларды өндіру, жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету жән олардың айналысы барысында қосылған құн өсімінің бір бөлігі аудару, сондай – ақ осы елге тауарлар импорты кезінде аударым болып табылады. Қосымша құнға салынтын салықтың мөлшерлігі салық салынатын айналымының 15 пайызын құрайды. Қосылған құнға салығы салынатын тауарларды тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған тауарларды, атқарылғанжұмыстарды немесе көсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС сомасы шот-фактурасында көрсетілсе, онда оған 331шоты дебеттелінеп, 333, 671, 687 шоттары кредиттелінеді. ҚҚС есептеу кезінде 301 «Алынуға тиісті қарыздар» шоты дебеттеледі де, 633 «Қосылған құн салығы» шоты кредиттелінеді. Содан соң 301 шоттың кредитінен 633 шоттың дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады, 633 шоттың дебетінде, 441 «Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша » шотының кредитінде көрініс табады.

Алынған аванс бойынша есеп айырысу есебі. Тауарларды жеткізуге не жұмыстарды орындауға алынған аванс бойынша сондай-ақ ішінара дайындығына қарай тапсырыс берушілер үшін өндірілетін өнім мен атқарылатын жұмыстардың өтемақысы бойынша есепайырысу үшін 661 «Тауарлық – материалдық босалқылармен жабдықтау үшін алынған аванстар» және 662 «Орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін алынған аванстар» деп аталатын шоттары пайдаланылады. Алынған аванстар мен өнімді және жұмыстарды ішінара дайындау кезінде, алынған төлемақы сомасына 441, 451шоттары 661 немесе 662-шоттары кредиттелінеді, бірақ ол кезде төлемдердің мақсаттарына қарай бухгалтерлік жазбалар жазылады. Алынған аванстар және толық дайын бұйымдарды, материалдарды жеткізгені және орындалған жұмыстар үшін сатып алушылар мен тапсырыс берушілер шоттарды ұсынған кезде есепке алынған ішінара дайын өнімдер мен жұмыстар бойынша төлемақы сомасы 661 және 662-шоттарының дебеті және сәкесінше, 301-шоты немесе 321-323 шоттардың кредиті бойынша көрініс табады.

Алдағы кезеңдердің табыстарын есептеу үшін есебі 611 «Алдағы кезеңнің табыстар» шоты пайдаланылады. 611- шотында айлық және тоқсандық билеттер (асханаларда тамақтануға берілген талондар) , кәсіпорында күні бұрын төленген ақылар ескеріледі. Жоғарыда аталынған төлемдер үскен кезде 431, 441, 451-шоттары дебеттеледі де, 611- шоты кредиттеледі. Алдағы кезіңнің кірістері есептелген кезде 301, 321, 322, 323 шоттары дебеттеліп, 611 шоты кредиттелінеді. Қажет болған жағдайда 611 шотында мыналар ескерілуі мүмкін: өткен жылдардың түгендеудің нәтижесінде кем шыққан немесе жоғалған мүліктерден түсетін қарыздар. Осындай жетіспеушіліктің нәтижесінде орын алған сомаға 333 шоты дебеттеледі де, 611- шоты кредиттелнді. Өткендылдыр ішінде анықталған, кем шығудың орнын толтыру үшін түскен төлемдеріне 441, 451,431 және басқа да шоттары дебеттелінеді де, 333-шоты кредиттелінеді. Сонымен бір мезгілде сол сомаға 611 шоты дебеттелініп, 727 шоты кредиттелінеді.

№	*Операциялардың мазмұны*	Шоттар номерлері
1.	Заңды тұлғалардан келіп түскен, әзірге ақшасы келіп төленбеген негізгі құралдар	дебет	кредит
1.		121-126	671
2.	Негізгі құралдарды сатқаннан алынған табыс	421,431, 441,451,301	722
3.	Негізгі құралдарға есептелінген тозу сомасы	821,811,935	131-134
4.	Негізгі құралдарды жөндеуге кеткен шығындар	821,811,934	201-208, 671,441,451
5.	Ұзақ мерзімге жалға берілген негізгіқұралдарды есептен шығару: -қалдық құны бойынша; -есептелінген тозу сомасы бойынша; -есептелінген жал төлемі; -есептелінген пайыз сомасы;	842 131-134 334 332	121-125 121-125 722 611
6.	Жабдықтаушыларға олардан алдағы уақытта алынатын тауарлар, материалдық құндылықтар үшін аударылған аванс сомасы	351	441
7.	Сатып алушылар төлеген, бірақ кәсіпорынға келіп түспеген сома	411	301
8.	Есеп айырысу шотынан кассаға келіп түскен сома	451	441
9.	Жіберілген өнім, көрсетілген қызмет, істелінген жұмыстар үшін келіп түскен сома	441	301
10.	Бағасы есеп айырысу шотынан төленіп кіріске алынған: -негізгі құралдар; -материалды емес активтер;	121-125 101-106	441 441
11.	Қосылған құнға салынған салық сомасы есеп айырысу шотынан төленді	633	441
12.	Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген еңбекақы сомасы кассадан төленді	681	451
13.	Алынған банк несиелері кассаға немесе есеп айырысу шотына келіп түсті	451,441	601
14.	Акциялар бойынша есептелінген дивиденттер	561,562	621,622
15.	Дивиденттерді төлеу	621,622	441,451
16.	Ұйымның табыс салығы сомасы есептелгенде	851	631
17.	Бюджетке аударылған табыс салық сомасы	631	441
18.	Мердігерлерден келген ТМҚ	201-208	671
19.	Есептелінген ҚҚС	331	671
20.	Есептелінген еңбекақы	821,811, 922,932	681
21.	Еңбекақыдан зейнетақы қорына аударымдар	686	681
22.	Еңбекақыдан ұсталатын табыс салығы сомасы	639	681
23.	Есепті жылдың соңында шығындардың «Жиынтық табыс немесе зиян» шотымен жабылуы	571	811,821 831
24.	Есепті жылда алынған табыстардың сомасы	701, 721-727	571
25.	Есепті жылдың соңындағы жиынтық табыс сомасы	571	561
26	Есепті жылдың соңында ұйымның шеккен зиян сомасы	561	571

Еңбек және оны төлеудің есебі, талдауы және аудиті.

Жұмыс уақытының пайдалану тәртіптерін зерттеу. Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі – кәсіпорындар мен ұйымдардың мамандар бөлімінде жүргізіледі. Мамандар бөлімінде алғашқы мынандай есеп құжаттары пайдаланылады:

Жұмысқа алу жайлы бұйрық үлгілі түрі табель-1;
Бақса жұмысқа ауысу жайлы бұйрық үлгілі түрі табель-5;
Демалыс берілу жайлы бұйық үлгілі түрі табель-6;
Жұмыстан шығарылу жайлы бұйрық үлгілі түрі табель-8;

Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызмекерлерге кәсіпорының мамандар бөлімі еңбек кітапшасын толтырады. Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек кітапшасын төл құжаттарына тиісті жазулар жазылып және оған үлгілі түрі табель – 2 жеке қарточка ашалады. Кәсіпорында әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен қызметкерлерге табельдік нөмір беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір уақыттағы кәсіпорының жұмысшылар мен қызметкерлерінің тізімдегі орташа санынын анықтау үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу қажет. Ол үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны әрбір жұмыс күні сайын олардың жұмысқа алу, басқа қызметке ауысу бұйрықтары негізінде анықталып отырады.

Жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс уақытын пайдалану есебінде табелінің деректеріне сай келуі тиіс. Есеп бертін айдағы кәсіпорының жұмысшылар мен қызметкерлердің орташа саны сол айдағы әрбір календарлық күндеріндегі жұмысшылар мен қызметкерлердің тізіміндегі санын қосып, яғни 1-нен 30-на дейін немесе 1-нен 31-не дейін мейрам және қызмет істемейтін, демалыс күндерін қоса алғандағы қосынды сандық календарлық күніне бөлу арқылы табады. Демалыс немесе жұмыс күні, сондай-ақ ьасқа да жұмыс істемеген күндер екі немесе одан да көп қатар болса, жұыскерлердің тізімдегі саны ол күндердің әрқайсысына демалыс немесе мейрам күндерінің алдыңғы жұмыс күніндегі тізімдегі санына теңеліп алынады. Толық ай істемеген кәсіпорында, құрылыс ұйымдарында жаңадан іске қосылған кәсіпорында жұмысшылар мен қызметкерлердің ай бойы орташа саны есеп беретін айдағы кәсіпорының жұмыс істеген күндеріндегі жұмысшылар мен қызметкерлердің санының қосындысын сол айдығы календарлық күн санына бөлу арқылы алынады.

Жұмыс істелген уақыт көрсеткіші, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға өндірілген өнімнің өнімділігін есептеуге және жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген нормасын орындау барысын анықтауға, сонымен қатар жұмыс істегені жайлы статистикалақ көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің балансын жасауға қолданылады. Жұмыс істелелінген уақыт есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа келуі, олардың жұмыс істегені, жұмыстың тоқтап қалуы және жұмысқа келмеген жұмысшылар мен қызметкерлердің категорияларына сай табельде алфавит бойынша реттік нөмір санына қарай жүргізіледі. Жалпы табельдер жұмыс істеген уақыт бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысын өтеуге арналған. № 12 табель – еңбекақы жайлы есептік мәліметтерді есептегіш машиналарға салуға арналған. №13 табель – тек қана жұмыс істеген уақатты есептеп санауға арналған. №14 табель – тұрақты еңбекақы алатын жұмысшы қызметкерлердің жұмыс істеген уақытын есептеуге арналған. Бұл табельдер кәсіпорынның әр құрылымның өкілдері бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа келмегені, жұмыстың тоқтап қалғанына байланысты блгіленген шартты қою арқылы толтырылады. Жұмысшылар мен қызметкерлердің уақытша жұмысқа жарамай қалғаны туралы құжаттыр осы табельге қосымша тіркелінеді. Жұмысшылар мен қызметкерлердің демалысқа шығу, іс-сапарында болуы, жұмысқа есепсіз кешігі және тағы басқа жағдайлар табельде тиісті белгіленген әріптік белгімен көрсетіледі.

Өндірісте және еңбекті бригадалық әдіспен ұйымдастыруда өнім өндірімі мен еңбек төлем есебі, әдетте соңғы операциялардан кейін өнімді қабылдап, алудан бастап жүргізіеді. Бригаданың әрбіп мүшесінің өнім өндіру мастер немесе бригадир толтыратын өнім туралы айлық рапортта көрсетіледі. Жұмысшыларға еңбек төлемі оның операциялары бойынша өндіріміне сәкес есептелінеді. Бұл мақсаттар үшін төмендегі өрдірім рапортары мен ведомостарын қолданылады. Бригаданың өндірімі туралы рапорт өндірілетін өнімнің белгілі бір түріне жазылады, оның бір данасына өңделуі бойынша баға белгілейді. Өндіріс туралы рапорт жаппай өндірісте әртүрлі мезгіл сайын қайталанып отыратын жұмыстарды істеуге келгенде бір немесебірнеше жұмысшының өндірімі мен еңбек төлемінің есебі үшін пайдаланылады. Өндірім есебінің тізімдемесін ай бойы бір текті жұмыс істеген бір топ жұмысшыға жазалды. Өндірім есебінің ведомосын ай бойында әртүрлі жұмыс істеген бір топ жұмысшыға жазады. Сериялық өндірісте өндірім және еңбек төлемі есебін бір сменадағы өндірім рапортымен сәйкес келетін етіп, олардың маршруттық парағында жүргізген жөн. Егер өнімдерді өңдеу ұзақтығы бір сменадан аспайтын болса , бір рапортпен шектеуге болады. Бір сменадағы өндірім туралы рапорт өнімнің нақты өндірім көрсетуге арналған және еңбек төлемін есептеуге негіз болып табылады. Маршруттық парақтың деректері бойынша рапорт жазады. Жеке және ұақ сериалық өндірісте өндірім мен еңбк төлемінің есебі кесімді жұмысқа жасаған нарядында жүргізеді. Орындалған тапсырманың ұзақтығына қарай нарядрат сменаға немесе одан да ұзақрақ (бір айға дейінгі ) мерзімге жазады.

Еңбекақыны есепеу. Алдымен орташа жалақыға тоқталып өтейік, бұл белгілі бір уақыт кезеңінде жұмыскерлердің жалақысынан алынған орташа жалақының деңгейі (сағатқа, күнге, айға, жылға). Орташа жалақы белгілі бір жағдайларды есептеу үшін қажет, мысалға: ұйымдар жойылған кезде, босанғанда компенсация есептеу үшін, жұмысқа уақытша жарамсыздығы үшін және тағы басқа жағдаларда. Орташа жалақыны есептеген кезде мына төлемдер есепке алынбайды: жыл сайынғы еңбек демалысы үшін берілген компенсация, денсаулықты жақсартатын шараларға берілген жәрдем ақылар, қызмет бабы бойынша іс сапарға берілген компенсация ,арнайы берілген киімдер, аяқ киімдер, сабын, сүт құндылықтардың құны;

Қызметкерлермен еңбек ақысының төлемі бойынша есеп айырысу есебі 681 «Қызметкерлермен еңбекақысы бойынша есеп айырысу» шотында жүргізіледі. Бұл пассивтік шот. Еңбекақыны есептегенде 681 шоты кредиттелінеді де мына шоттар дебеттелінеді: 126, 811, 821, 902, 922, 932 шоттары. Басшылықтағы тұрғалармен есеп айырысу үшін 682 «Лауазымды тұлғаларың қарызы» шоты арналған, онда мынындай тұлғалар мен есептеседі (басқарма мүшесі мен төрағасы, бақылау кеңесінің мүшесі және тағы басқалар). Басшылықтағы адамдарға есептелген еңбек төлемінің сомаларына 821-шоты дебеттелінеді де, 682-шоты кредиттелінеді, ал оны төлеген кезде 682 шоты дебеттеліп, 451 шоты кредиттеледі. Кәсіпорын қызметкерлеріне есептелген еңбекақыны тарату. 681-шотының кредитінен, басқа щоттардың дебетіне ( 902, 922, 942, 126, 821 ) жатқызылған сома есеп обьектілеріне, тапсырыстарына сәйкес баптарына жазылу керек, яғни талдамалық есеп талап етіледі. Бұл мақсаттар үшін «Жалақыны тарату» деп аталатын кестені пайдаланылады, оған жазбаларды бастапқы құжаттардан түсіреді. Жалақыны тарату 381 шоттың кредитіне мына шоттардың дебетіне жазылады: 126, 811, 821, 902 және тағы басқалар. Сондай-ақ, жалақы «Материалдар» шотына, «Алдағы кезең шығыстарына» жатқызылуы мүмкін, яғни аталатын шоттар дебеттеледі де , 681 шоты кредиттеледі. Уақытша еңбек жарамсыз күндеріне төленетін төлем. Еңбекке уақытша жарамсыз күндері бойынша әлеуметтік жәржем ақыны еңбеккерлерге төлеуге міндетті. Олардың қатарына: жалпы ауыруы бойынша, жұмыста кәсіби сырқаты үшін, күнделікті жарақат, екі қабат және босану. Уақытша еңбек жарамсыз күндеріне еңбеккерлердің сырқаты мен протез қоюмен, жанұяның бірі ауырып қалған жағдайларда оларға қараумен және басқа да жағдайлармен байланысты жәрдемақы тағайындалып, содан соң төленеді. Еңбекке уақытшав жарамсыз парағы белгіленген тәртіпте беріледі, ал ол әлеуметтік қамтамасыз ету бойынша жәрдем ақы төлеудің негізі болып табылады, ал егер де парақ жоғалып қалса, онда оның көшірменсі беріледі. Еңбекке уақытша жарамсыз бойынша төленетін жәрдем ақы бірінші күннен толық жазылып кеткенге дейін немесе медициналық әлеуметтік эксперттік комиссияның мүгедектік белгілеуіне дейін төленеді. Еңбекке уақытша жарамсыз мерзімі бойынша берілетін жәржем ақысы мына жағдайларда төленбейді; қылмыс жасау кезінде алған зақымына, сот шешеімі бойынша анықталған, мәжбүрлік түрде емделген уақытына, есерткінің, улы заттардың салдарынан алған зақымдарына. Демалысқа шыққанда төленетін төлем. Белгіленген тәртіп бойынша, жыл сайын жұмыс орынын сақтай орынын және еңбек шарты бойынша әрбір жұмыс істеушіге төленетін демалысқа шығуға құқылы. Еңбек демалысының ұзақтығы әртүрлі болады, егер де еңбеккер бірінші жыл жұмыс істеп жатса, онда оған демалыс 12 ай өткен соң беріледі. Демалысқа шығатын күніне мереке күндері қосылмайды, яғни еңбеккерлердің демалыс күні 24 жұмыс күніне тең болса, бірақ ол арада 1 мейрам күні болатын болса, онда қызметкер 25 күн демалуына болады.

Еңбек және еңбекақы кесте-4

№	Көрсеткіштер	2005.	2006.
1.	Жұмысшылар саны (жыл басында)	14	21
2.	Қабылданғандар	8	-
3.	Шыққандар -өз еріктерімен -тәртіп бұзғаны үшін -басқа да себептермен	1	2
3.		1 - -	1 - 1
4.	Жұмысшылар саны (жыл соңында)	21	19
5.	Еңбекақы қоры, мың теңге	9556,0	10374,8