ТОКИО – Жапония экономикасы жеті тоқсан қатарынан жақсы дамып келеді, мұнда орташа жылдық өсім шамамен 1,9 пайызды құрады. Жиынтық сұраныс өнім өндірісінен 1 пайыз жоғары болып тұрғандықтан, елдің ЖІӨ-сі қалыпты жағдайға келді деуге болады. Жұмыссыздық 1993 жылдан бергі ең төменгі деңгейіне жетіп 2,7 пайызға төмендесе, вакансия мен жұмыс орнына өтініш берудің арасындағы қатынас 1,56 болып, 1974 жылдан бергі ең жоғары деңгейіне шықты. Соның салдарынан құрылыс, сауда-саттық және зат жеткізу сияқты салаларда жұмыс күші жетіспейді. Осы қаңтарда Nikkei акцияларының орташа бағасы 24 мың иеннен асты (216 АҚШ доллары). Бұл – 1991 жылдан бергі ең жоғары баға.

Бұл индикаторлар Жапонияның жиырма жылға созылған стагнация мен дефляциядан, экономикалық тұрақсыздық кезеңінен шыққанын дәлелдейді. 0,6 пайыз деңгейіндегі инфляция Жапония банкі белгілеген меже – 2 пайыздан анағұрлым төмен. Жапония банкі инфляцияның төмен болу себебі энергия көздерінің арзандығынан деп келсе, қазір энергетика инфляцияға оң әсерін тигізіп жатыр. Баға индексінен балғын азық-түлікті алып тастасақ, инфляция 0,9 пайызға өседі, ал энергияны алып тастасақ, 0,3 пайызға төмендейді.

Еңбек күшінің тапшылығын ескерсек, Жапонияның неліктен жалақы-инфляция спиралін бастан кешірмей отырғаны түсініксіз. Әрине, АҚШ пен Еуропада да инфляция жоқ. Бірақ Жапонияның жағдайы тым ерекше.

Жапонияның нақты экономикасы жылдар бойы 6 пайыздық бюджеттік дефицит пен ерекше сандық жеңілдетуден қолдау көріп келді. Бұлдарды Жапония банкінің басшысы Харухито Курода 2013 жылғы сәуірде жариялаған еді. Содан бері қарыздың ЖІӨ-ге шаққандағы көлемі 230 пайызға өсті, ал Жапония банкі төленбеген мемлекеттік облигациялардың (JGB) 40 пайызын сатып алды.

Жапония банкі жыл сайын 80 триллион иен көлемінде JGB және 6 триллион иен көлемінде облигация сатып алу арқылы минус деңгейіндегі ставка саясатын және онжылдық облигацияларды 0 пайыз деңгейінде сақтап қалды. Алайда, жақында онжылдық облигация бағамын 0,0 – 0,1 деңгейінде ұстап тұрып, JGB-ны сатып алуды 50 триллионға дейін азайтты.

Кудораның қызметтегі мерзімі сәуірдің басында аяқталады, ал екі топқа бөлінген сыншылардың даусы басым болып келеді. Нақты экономикаға басымдық беру керек деп санайтын бірінші топ Жапония банкі көмекті тоқтатып, ұлғайып кеткен балансты ойлауы керек дейді.

Инфляция діттеген деңгейге жеткенде Жапония банкі баланстың көлеміне тиіспестен, саясатын өзгертіп, ұзақмерзімдік ставкаларды көтере бастайды. АҚШ Федералдық резерві қазір осылай істеп отыр. Актив жағында ұзақмерзімді облигациялардың орташа бағамының төмендігін ескерсек, табыстылық көлемінің артуы Жапония банкінің уақытша болса да шығындануына («негативті сеньораж») алып келеді. Ал пессимистік сценарий бойынша Жапония банкі капиталын тауысып, қаржылық қолдау сұрауға мәжбүр болады, бұл оның тәуелсіздігіне қатер төндіреді.

Сол сияқты бірінші топ көзделген инфляция 1 пайызға төмендетілуі керек деп санайды. Сонда инфляция мақсатына жетіп, Жапония банкі сандық жеңілдету бағдарламасын төмендетуі мүмкін. Аталған тәсілдің ең осал тұсы – бұл иенаның күрт нығаюына алып келеді, ал бұл нақты экономикаға кесірін тигізеді.

Ал екінші топтың айтуынша, экономикаға көбірек қолдау қажет және 2014 жылғы сәуірде тұтыну салығын (ҚҚС) көтеру – үлкен қателік болған. Оның орнына, инфляция мақсатты нүктесіне жеткенше сандық жеңілдету мен қарқынды ақша-несие саясатын ұстап тұру керек еді.

Яғни, үкімет JGB-ны көбірек шығару арқылы шығынын арттырып, оны Жапония банкі сатып алу керек (бұл «тікұшақ ақша» деп те аталады). Бюджет дефицитін мақсатты түрде ұлғайтқан жағдайда нақты экономикаға көмектескеннің орнына, ақша-несие дағдарысы қаупі артады.

Жапония банкі 22-23 қаңтарды саясатты айқындайтын жиынын өткізгенде соңғы бір жылға жуық уақыт қолданып келе жатқан әдіске тағы да сүйенді. Курода мен оның орынбасарлары нақты экономиканың жетістіктері инфляцияның артуына да алып келеді деп үміттенеді. Бірақ, олардың дегені бола ма?

Жалпы, инфляцияның артуына әсер ететін үш негізгі фактор бар. Олар: жұмыс күшінің аздығынан болған жалақының өсуі, халықтың инфляция артады деп күтуі (экспектация), сыртқы жағдайдың септесуі.

Жалақы мәселесіне келсек, Жапония премьер-министрі Синзо Абэнің үкіметі ірі корпорацияларға жалақыны 3 пайыз не одан да жоғары деңгейге көтер деп қысым жасап келеді. Мұнысы жүзеге асатын да шығар, себебі корпорациялардың көбі рекордты деңгейде табыс тауып жатыр. Кәсіподақтар әлжуаз, ал жұмысшылар 15 жылдық дефляциядан есеңгіреп отыр. Сондықтан жұрттың көбі жалақыны көтергеннен гөрі жұмыс орнын сақтап қалуды қалайды. Олар «жалақыны өсіруді талап етсек, компаниялар көп операцияларын сыртқа көшіруге немесе жұмысшылардың орнын басатын технологияларды енгізуге мүмкіндік алады» деп қорқады.

Ал екінші мәселеге келсек, Жапония банкі 2013 жылғы сәуірде сандық жеңілдету бағдарламасын ұсынғанда инфляция экспектациясына әсер етудің қиындығын толық бағаламағанын мойындады. Жапонияда инфляция экспектациясы шынайы инфляциямен деңгейлес болып келеді (тек аздап артта қалу бар). Сондықтан, «негізгі меже – 2 пайыз» деген Америкадағыдай халықтың күткен межесі емес.

Ал, сыртқы ахуал үміт оятады. Экономикасы дамыған елдердің барлығы дерлік тұрақты әрі бірізді дамып келеді. Дамушы елдер де, соның ішінде әсіресе Қытай даму жолына түсті. Сондықтан тым болмағанда жаһандық экономика деңгейінде қарасақ, Жапонияда, АҚШ-та және еуроаймақта инфляция 2 пайызға жете ме деген үміт бар.

Жапонияда Филлипс қисығы L қарпі пішіндес болып келеді. Қазір экономика L-дың майысатын жерінде тұр. Бұл нүкте «жұмыссыздық пен инфляцияның баяу деңгейі» (NAIRU) деп аталады. Көлденең сызықтың орнына (инфляциясыз, жұмыссыздық деңгейі төмен) аздап жоғары көтерілетін болса (NAIRU бойынша инфляция жоғарылап, жұмыссыздық артса), бұл Жапония банкінің де қолайына жағады әрі жалпы экономикаға да жақсы әсер етеді.

Автор туралы: Такатоши Ито – Жапонияның бұрынғы Қаржы министрінің орынбасары, Колумбия университеті Халықаралық және қоғамдық қатынастар мектебінің және Токио университетінің Саясат зерттеулер институтының экономика профессоры.

Copyright: Project Syndicate, 2018.www.project-syndicate.org