ГОНКОНГ – Соңғы отыз жылдан астам уақыт Азия басқа аймақтарға қарағанда жылдам дамыды. Азия дамыған сайын АҚШ-пен саудадағы оң сальдоның арқасында қаражатын экспорттап, Нью-Йорк пен Лондон арқылы тікелей және портфолио инвестициясы күйінде қайта импорттай бастады, ал бұл жұрт онша елемеген қаржылық шиеленіс туғызды.

2015 жылдың соңында Қытай, Гонконг, Жапония, Корея, Сингапур мен Тайванның жалпы жиынтық активтерінің ауқымы 7,3 триллион долларға, яғни АҚШ-тың сыртқы халықаралық инвестициялық міндеттемелерінің жалпы көлеміне жетті. Және бұл теңсіздік жуықта өзгере қоймайтын тәрізді. Іс жүзінде ағымдағы операциялар шотындағы дефицитке және валюта айырбас бағамының әсеріне байланысты АҚШ-тың жалпы міндеттемелері 2016 жылғы қыркүйекте 7,8 триллион долларға дейін өсті.

Азия мемлекеттері өз қорларын неге өз аймағына инвестиция етіп салмайды? Мұның бір айқын себебі – АҚШ-тың әлемдік қаржы саласындағы, соның ішінде әсіресе капитал және валюта нарықтарындағы үстемдігі. 2005 жылғы мақаласында Пьер-Оливер Горинчас пен Хелен Рей «әлемдік банкир ретінде АҚШ тек қарыз алып, қарыз бергеннің орнына халықаралық деңгейде, әсіресе Азияда инвестиция салып, венчурлық капиталистке айналды» деп жазған.

Бірақ бұл – Азия елдері Батысқа инвестиция салуда жетістікке жетіп жатыр дегенді білдірмейді, бұған 2008 жылғы қаржы дағдарысы кезінде орныққан кэрри трейд бір себеп бола алады. Хен Шин мен Халықаралық есептер банкінің басқа да экономистері айтқанындай, дамыған елдердегі төмен пайыздық мөлшерлемелер және әлсіз доллар Нью-Йорк пен Лондон бастаған қаржы нарықтарын мөлшерлемесі төмен валютамен қарыз алып, оны жоғары мөлшермелі валюталарға инвестициялауға итермелеген.

Бұл қаржылық ойынның көп әсері болды. Дәстүрлі түсінік бойынша саудадағы теңсіздік валюта бағамы мен капитал ағынына әсер етеді десек, Жапониядағы қаржылық жағдай мүлде басқа жайтты ұғындырды.

2010-2015 жылдар аралығында Жапонияның инвестициялық позициясының 44 пайызын біріккен сыртқы профицит құрады. Қаржылық шоттағы транзакциялар бұл өзгерістің 32 пайызын құрады, ал қалғаны - айырбас бағамының және пайыздық мөлшерлеме көлемі өзгеруінің нәтижесі.

Жапонияның ағымдағы шот бойынша тұрақты профициті оның халықаралық активтерін арттыруы тиіс болған. Алайда, жапон активтері орналасқан шетелдік холдингтердің қымбаттауына байланысты елдің сыртқы активтерінің ахуалы төмендеп кетті, 2012 жылғы шарықтау шегі кезінде 3,8 триллион доллар болған ол 2015 жылдың соңында 2,8 триллионға түсті. Жапония банкі экономистерінің айтуынша, шетелдік активтердің жапон холдингтеріне қарағанда жапон активтері орналасқан шетелдік холдингтер анағұрлым көп пайда келтіреді.

Енді Жапония жоғары дамыған Азияға инвестиция салуы керек. 2015 жылдың соңында 574,8 триллион иен (4,8 триллион доллар) сыртқы инвестицияның 10,1 пайызы ғана Азияда қалып, қалған 70 пайызы Солтүстік Америка, Еуропа және Океанияға кеткен.

2015 жылдың соңында Жапонияның жалпы сыртқы инвестициясының 73,6 пайызын құраған портфолио инвестициясының құрамы тіпті ала-құла. Мұнда тек 3,5 пайыз Азияға салынса, 72,4 пайызы Солтүстік Америкаға, Еуропа мен Океанияға инвестицияланған. Тіпті Орталық және Латын Американың өзі Жапонияның портфолио инвестициясын Азияға қарағанда үш есе көп алған.

Басқаларға қарағанда Азиядан қайтарым көбірек болғанына қарамастан, Азиядан тысқары аймаққа инвестиция салу дәстүрін өңірдің басқа да қаржылы елдері Қытай, Гонконг, Оңтүстік Корея, Тайвань және Сингапур да жалғастырып отыр. Соның кесірінен бұл аймақ капитал ағыны, айырбас бағамы, пайыздық мөлшерлеме сияқты толқулардың тұтқыны болып отыр.

Мұндағы басты мәселе – Азиядағы қаржы дағдарысына жиырма жыл толса да, аймақтағы түсімі көп жобаларға жол салатын қаржылық делдалдарды институттауда көп жетістік болмай жатыр. Мәселен, Үндістандағы ең ірі он инвестициялық банктің барлығы АҚШ пен Еуропанікі. Гонконг пен Сингапурдағы жағдай да осымен шамалас. Тіпті жергілікті инвестициялық институттар жылдам дамып келе жатқан Қытайдың өзінде қайтарымы жоғары нақты секторға қаржы алу мүмкіндігі өте төмен.

Капитал мен нормативтік шектеулерден және АҚШ-тағы жоғары пайыздық мөлшерлеме мен доллардың күшеюінен қорыққан Америка мен Еуропаның банктері Азиядан қашып жатыр, яғни бұрынғыға қарағанда жағдайды өзгерту мүмкіндігі көбірек. Бірақ, Азиядағы қаржылық институттардың аймақтағы қорларға делдалдық ету мүмкіндігін арттырудың орнына Америка мен Еуропадағы әріптестерінің қорқытып-үркітуінен сескенген Азияның қаржылық реттеушілері жаңа әлемдік қаржылық стандарттарды қабылдатуға күш салып жатыр

Бұл тәсілдемені өзгертуге деген құлшынысты АҚШ президенті Дональд Трамптың «Алдымен Америкаға» деген ұстанымы арттырып жіберді, себебі бұл протекционистік саясатқа ұласуы мүмкін. Бұл саясат Азиядағы инвестицияны доллардың құрығына түсіреді, себебі Азия өзінің қорын құрлықтағы қажеттіліктерін өтеуге емес, сырттағы спекулятивтік долларлық активтердің соңынан қууға жұмсалады.

Дегенмен, ұзақ мерзім тұрғысынан қарасақ, Қытайдың «бір белдеу, бір жол» бастамасы юаньды халықаралық деңгейге шығару шарасымен бірігіп Азияны доллардың шеңгелінен аздап босатады. Бірақ бұл алыс болашақтың үлесінде.

Ал әзірге Азиядағы алдыңғы қатарлы бақуатты елдердің (әсіресе Қытай мен Жапонияның) орталық банктері басқа да ірі елдердің орталық банктерімен (әсіресе Еуропа Орталық банкімен және Англия банкімен) бірлесе жұмыс істеп, жоғары дамыған аймақтардағы артық қорды қолдану әдістерін үйренуі керек. Мақсат – ағымдағы шот профициті Қытай мен Жапониянікінен де көп Германия сияқты табысты елдердің қорларын әлемдік экономиканы дамытуға көмектесу үшін ақылмен жұмсау.

Трамптың «алдымен Америка» жоспары тым қарапайым көрінуі мүмкін. Дегенмен, дамушы елдер сүрінсе, бұдан бәрі жапа шегетінін ол мойындамайды. Трамп ұстанымын өзгертетін адамға ұқсамайды, демек Азия халықаралық әріптестерімен белді бекем буып, ғаламдық экономиканы қолына алуы тиіс.

Авторлар туралы:

Эндрю Шенг – Гонконг университеті Азия ғаламдық институтының сарапшысы және БҰҰ Қоршаған орта бағдарламасы Тұрақты қаржы жөніндегі ақылдастар кеңесінің мүшесі.

Сяо Чен – Гонконг Халықаралық қаржы институтының президенті, Гонконг университетінің профессоры.

Copyright: Project Syndicate, 2017. www.project-syndicate.org