НЬЮ-ЙОРК – 2017 жылғы жаһандық синхронды экономикалық кеңеюден соң 2018 жылы асинхронды даму басталды, мұнда АҚШ-тан басқа елдердің көпшілігі шабандап қалды. АҚШ-тағы инфляция, Америка Федералдық резервінің саясаты, жүріп жатқан сауда соғыстары, Италияның бюджет және қарыз мәселелері, Қытайда дамудың бәсеңдеуі және дамушы елдер экономикасының тұрақсыздығы сияқты жайттарға алаңдаудың кесірінен жыл соңында ғаламдық қор нарықтарында баға түсіп кетті. 

2019 жылдың басындағы жақсы жаңалық – ғаламдық рецессияға құлдилау қаупі аз. Жаман жаңалық – біз синхронды жаһандық шабандау жылына аяқ басып барамыз. Даму баяулай береді, аймақтардың көпшілігінде тіпті белгілі шектен төмен түседі.

Федералдық резервтің пайыздық ставкаларды арттыруы, Қытай мен АҚШ экономикаларының күрт өсіп, басқа нарықтарды құлдыратуы талайды састырған 2018 жылдың соңғы тоқсанындағы аласапыраннан соң биыл жыл басында қаупі көп активтердің (АҚШ-тағы және әлемдегі акциялар) бағасы күрт өсті. Содан бері Федералдық резерв қарым-қатынасты жаңартуға бет түзеді, ал Қытайдың макроэкономикалық ахуалды жеңілдетуі өсім қарқынының баяулауын біршама кідірткендей.

Бұл салыстырмалы түрде позитив ахуалдың қанша жалғасатыны көп факторға байланысты болмақ. Қарастыруға жататын бірінші нәрсе – Федералдық резерв. Нарықтар қазір Федералдық резервтің монетарлық саясаттағы үзілісін бүкіл жылға бағалап жатыр, дегенмен АҚШ-тың еңбек нарығы тұрақтылықты сақтап отыр. Егер еңбекақы жылдам артып, тіпті 2 пайыздан жоғары инфляция тудырса, биыл кемі екі рет ставка көтеріледі деген қауіп қайта оралады, бұл нарықтарды шошытып, қаржылық ахуалды біршама ауырлатып жіберуі ықтимал. Бұл өз кезегінде АҚШ-тағы өсімге қатысты уайымды қайта өршітеді.

Екіншіден, Қытайдың шабандауы жалғасып жатқандықтан, жеке сектордың сенімсіздігін, өнімділік қуаты мен әсер ету тетіктерінің шектен тыс екенін ескерсек, үкіметтің монетарлық, несиелік және қаржылық ынталандыру әрекеттері орынсыз болуы мүмкін. Егер Қытайдағы өсу қарқынына қатысты қобалжу қайта туындаса, онда бұдан нарық қатты жапа шегуі ықтимал. Екінші жағынан, өсімнің тұрақтауы нарықтың сенімін қайта қалпына келтіреді.

Бұған қатысы бар фактордың бірі – сауда. Қытай мен Америка арасындағы конфликтінің өршуі жаһандық өсімге кері әсерін тигізеді, дегенмен екі елдің геосаяси және технологиялық бәсекесі жыл өткен сайын арта беретініне қарамастан, сауда бойынша келісім-шарт негізіндегі қазір қалыптасқан бітім нарықтарды біршама сабасына түсіреді.

Төртіншіден, еуроаймақтың өсу қарқыны бәсеңдеп барады, әрі ол ықтимал өсімнің бұдан да төмендеуіне алып бара ма, әлде бұдан да ауыр жағдай бола ма, ол жағын байқау керек. Мұның нәтижесі Франция, Италия мен Германиядағы өсім сияқты ұлттық айнымалыларға және жалпы аймақтық, әлемдік факторларға байланысты болмақ.

Әрине, “ауыр” Брекзит Ұлыбритания мен Еуропа одағына деген бизнес пен инвесторлар сеніміне кері әсер ететіні анық. АҚШ президенті Дональд Трамптың сауда соғысын Еуропа одағының автокөлік секторына қарай кеңейтуі тек Германия ғана емес, бүкіл Еуроодақтағы өсімді күрт азайтуы ықтимал. Оның үстіне, көп нәрсе мамырда өтетін Еуропа парламенті сайлауында еуроскептиктердің қандай нәтиже көрсететіне байланысты болмақ. Бұған Еуропа орталық банкінің президенті Марио Драгидің ізбасары мен еуроаймақтың монетарлық саясатына қатысты жалпы белгісіздікті қосыңыз.

Бесіншіден, Американың дұрыс жұмыс істемей тұрған ішкі саясаты да жаһандық белгісіздікті күшейтіп отыр. Жақында болған үкіметтегі кідіріс (shutdown)  бюджетке, қарызды ұлғайтуға байланысты алда болатын кез келген келіссөз жік-жікке бөлінген  соғысқа айналуы мүмкін екенін айғақтайды. Арнайы сарапшы Роберт Мюллердің алда жариялайтын есебі Трампқа қатысты импичмент процедурасын бастауға негіз болуы да, болмауы да ықтимал. Ал Республикалық партияның салықтарды қысқарту арқылы жасаған қаржылық ынталандыруы жыл соңына қарай қаржылық тежегішке айналып, өсімді баяулатуы ықтимал.

Алтыншыдан, соңғы түзетулерді ескерген күннің өзінде АҚШ және өзге елдердегі акция нарықтары тым асыра бағаланып отыр. Жалақы шығындары артқан сайын алдағы айларда АҚШ-тағы табыс пен кірістің баялауы – ешкім күтпеген тосынсый болуы мүмкін. Қарызы жоғары компаниялар қысқа және ұзақмерзімді займдар бойынша шығындарды арттыруға мәжбүр болатындықтан, әрі технология саласындағы акциялардың көбі әлі де арзандауды қажет ететіндіктен, тағы бір тәуекелді жағдайдың қалыптасатынын және нарықта түзетудің болатынын жоққа шығара алмаймыз.

Жетіншіден, АҚШ-та тақтатас газының көп өндірілуінен, Венесуэлада режимнің ауысу ытқималдығынан (бұдан біртіндеп өнім өндіру ұлғаяды деген сенім артады) және OPEC елдерінің өндірісті азайту туралы келісімге келе алмауынан ұсыныс көлемі ұлғайып, бұл мұнай бағасының арзандауына алып келуі ықтимал. Тұтынушы үшін мұнай бағасының арзандауы жақсы болғанымен, бұл АҚШ-тағы акцияларды арзандатып, мұнай экспорттаушы экономикалардың нарықтарына әсер етеді және энергетика мен соған жапсарлас салаларда корпоративтік дефолт болуы мүмкін деген болжамдарды арттырады (2016 жылдың басында солай болған).

Жалпы, дамушы нарық экономикаларының ахуалы жоғарыда аталған белгісіздіктерге байланысты болмақ. Ең басты қатерлер – АҚШ пен Қытайдағы өсімнің баяулауы, АҚШ-та инфляцияның жоғарылуы, соған байланысты Федералдық резервтің саясатты қатаңдатуы, доллардың күшеюі және мұнай мен басқа шикізат бағаларының арзандауы.

Әлем экономикасына бұлт үйіріліп тұр, дегенмен оның жақсы жағы да бар. Ол орталық банктерді анағұрлым иліккіш ете түсті. Бұл дәстүрді алдымен Федералдық резерв пен Қытайдың халық банкі бастап, артынша Еуропа орталық банкі, Англия банкі, Жапония банкі және басқалар соңынан ерді.  Дегенмен, орталық банктердің көбі өте ыңғайлы жағдайда болғандықтан, қосымша монетарлық жеңілдік жасауға мүмкіндік аз деген сөз. Оның үстіне әлемнің көп аймағында қаржылық саясат шектеуге ұшырамаған болса да, өсім баяулаған соң ынталандыру әдетте біраз уақыттан соң кешігіп жетеді.

Бұл жылды әлем экономикасы үшін орташа, бірақ салыстырмалы түрде жақсы жыл етуге болатын оң факторлар көп болуы мүмкін. Бірақ, жоғарыда айтылған негатив сценарийлердің бірі іске асатын болса, онда 2019 жылғы синхронды шабандау әлемдік өсімнің баяулауына, соңынан 2020 жылы нарықтардың күрт құлдырауына алып келуі мүмкін.

Нуриэль Рубини – Roubini Macro Associates-тің атқарушы директоры, Нью-Йорк университетіндегі Штерн бизнес мектебінің профессоры.

Copyright: Project Syndicate, 2019.
www.project-syndicate.org