Мамыр айының басында Қазақстанның Даму Банкі (ҚДБ, «Бәйтерек» холдингінің еншілес ұйымы) жеңілдетілген автокредит беру бағдарламасы бойынша тағы 10 млрд теңге бөлді. Оның 8 млрд теңгесі жеке тұлғалардың автокөлік сатып алуын несиелендіруге, ал 2 млрд теңге — кәсіпкерлердің автокөлік пен арнайы техниканы несиеге сатып алуына бағытталған.

Бұл 2015 жылы іске қосылған «Индустриалдық-инновациялық даму» мемлекеттік бағдарламасының аясындағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін бөлінген төртінші транш. Жеңілдікті кредиттердің пайдасы - отандық автоөндірушілердің өнімін өткізу қарқыны артады және тиісінше өндіріс қарқыны да жетелдейді.

Тұрғындар ең төменгі мөлшерлеме бойынша автокөліктерін жаңартады, банктер қосымша қызмет ұсынып, пайда табады. Барлығына пайдалы. Ал ең пайдалы тұсы - автоқұрастыру зауыттарын қолдауды жалғастыру Қазақстанның экономикасын тұрақтандыру, әртараптандыру үшін де маңызды. Тағы қандай маңызы бар? Талдаймыз.

Не үшін керек? 

Жеңілдетілген автонесиелеу бағдарламасы 2015 жылы іске қосылды. Естеріңізге сала кетейік, жаңа автокөліктердің сатылымы 2014 жылдың соңында арзан рубльге және мұнай табысының азаюына байланысты төмендеп кетті. 2015 жылдың тамыз айында Ұлттық банк теңгені еркін айналымға жіберді, әрі мұнай бағасының төмендеуіне байланысты сұраныс одан әрі төмендеді. Жеңілдетілген автонесиелеу сұранысты толтыру үшін қажет болды.

Бірінші транш - 2015 жылдың сәуірінде «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде бөлінді, онда тұрғын үй мен жол құрылысымен қатар отандық өндірушілер мен экспорттаушыларды қолдау байқалды. Бірінші транштың 15 млрд теңгесі жеке тұлғаларға арналған жеңілдікті автокредиттерді қаржыландыруға жұмсалды, негізгі агент - Қазақстанның Даму банкі болды. Даму институты коммерциялық банктерде ақшаны төлем, мерзімділік және өтеу шарттары бойынша орналастырды. Сонымен қатар, ҚДБ қатысушы банктердің бағдарлама шарттарын (мөлшерлемесін, мерзімін, автокөлік құнын) сақтауды бақылауды жүзеге асырады.

Бірінші транш бір айға жетпейтін уақытта "сатылып" кетті. Қазақстандық кәсіпорындардың қаржылық әл-ауқаты жақсарды - өйткені жеңілдікті несиелер Қазақстанда жиналған автокөліктер үшін ғана берілді. Жеңілдетілген автонесие қазақстандық автокөлік зауыттары тарапынан қызу қолдауға ие болды. Халық тарапынан жеңілд несиеге деген жоғары сұраныс, сондай-ақ автоқұрастыру кәсіпорындарын одан әрі қолдау қажеттігін көрген соң Үкімет мемлекеттік бағдарламаны кеңейту қажеттігіне көз жеткізді. 2015 жылдың соңында және 2018 жылдың басында екінші және үшінші транш бөлінді.

Бағдарламаның мерзімі 20 жылды құрайды, ол жаңартылатын принципке негізделген. Бұл дегеніміз коммерциялық банктер қайтарылған қаражатты жаңа несиеге жібереді.

2015-2018 жылдары бөлінген үш транштың сомасы 34 млрд теңгені құрайды.

«Егер қаражат револьверлік схемасыз бір рет игерілсе, онда қазақстандық автоөндірушілер 34 миллиард теңгеге орташа құны 5 миллион теңге болатын 6,8 мыңға жуық автокөлік сата алады. Бірақ қаражатты игеру револьверлік принцип бойынша жүріп жатыр, бұл кезде қаражат бұрын берілген қарыздарды өтеу шамасына қарай қайта пайдаланылуда, сондықтан автоөндірушілер бүгінгі күні осы бағдарлама бойынша 13,6 мың автокөлікті сата алды»,- дейді ҚДБ басқарушы директоры Әділ Исмағамбетов.

Төртінші траншты қосқанда жеңілдетілген несиені қаржыландыру 42 млрд теңгеге дейін ұлғайды. Сәйкесінше қазақстандық кәсіпорындар құрастырған автокөліктерді сату қарқыны өсетіні анық.

2016 жылдың қорытындысы бойынша жаңа автокөліктерді сату, егер 2013 жылдың ең жоғары мәндерімен салыстырсақ, 3,5 есеге, өндіріс 4,5 есеге қысқарды. 2017 жылы ғана автомобиль нарығы дағдарыс жағдайынан шығып, кезеңді оң нәтижемен аяқтады: жаңа автомобильдерді сату 5,2%-ға артып, 49,1 мың бірлікке жетті; Қазақстанда өндірілген 16,8 мың автокөлік өндірісі 2 есе артты. Келесі жылы оң үрдіс жалғасын тапты.

Қосымша қаржы керек пе?

«ҚазАвтоПром» бірлестігінің басшысы Олег Алферовтің айтуынша 2018 жылы қазақстандық өндірушілердің өнімдерін сатып алған 29,9 мың адамның 3,3 мыңы (10,9%) жеңілдікті несиелерді пайдалана алды. Ағымдағы жылдың ақпан-наурыз айларында жеңілдетілген несиелердің үлесі қазақстандық жабдықтардың 3,5%-дан астамын құрады. Бұл бағдарламаның төрт жылдық тарихындағы ең төмен көрсеткіш. Төмендеу осы кезеңде банктер босаған қаражаттан ғана, яғни револьверлік қағидат негізінде қайтарылғандардан қарыз беруімен түсіндіріледі.

«2017 жылы бағдарлама қарыз алушылары отандық автокөліктерді өткізудің 8 пайызын қамтамасыз етті», — дейді Алферов. Оның мәліметінше, 2015 және 2016 жылдары бірінші және екінші транш бөлінген кезде бұл көрсеткіш тиісінше 31,9%-ға және 34,4%-ға дейін көтерілді. Сондықтан жаңа транш керек.

Сұраныс тұрақты

Мүдделі тараптардың қатарына тек автоқұрастыру кәсіпорындары мен банктер ғана емес, сонымен қатар халық та кіреді. Және оның қызығушылығының дәрежесі алдыңғы үш траншты меңгеру жылдамдығын көрсетеді, олардың әрқайсысы бір айдан аз уақытта игерілді. Төртінші транш аясында жаңа несиелерге сұраныс жоғары болады деп күтілуде, өйткені жағдай бұрынғыдай қолайлы болып қала береді.

Бағдарлама бойынша ҚР резиденттері — жеке тұлғалар несие рәсімдей алады, номиналды мөлшерлемесі жылдық 4%-дан аспайды, кредиттеу мерзімі — 7 жылдан аспайды, несие валютасы теңгемен, жеңіл автокөліктің бір бірлігінің құны — 15 млн теңгеден аспайды, бастапқы жарна сомасын коммерциялық банк белгілейді.

Нарықта мұндай ставкалар жоқ. Bai.kz сайтының ақпаратына сәйкес, автокредиттің ең арзан нарықтық мөлшерлемесі — 9%, ең қымбат — 30%. Төмен ставка борыштық жүктеменің деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

ҚДБ мынадай деректерді береді: берілген 34 млрд теңгенің мерзімі небәрі 0,09%-ды құрайды.

Екінші жағынан, жеңілдетілген автокредит тек теңгемен беріледі, бұл валюталық тәуекелді алып тастайды және кредитті тәуекелділікті төмендетеді.

Мемлекеттік бағдарламаның бірінші жылы құны 5,6 млн теңгеге дейінгі отандық автокөліктер үшін жеңілдетілген несие қарастырылған. Содан кейін құн шегі ұлғайған, қазір бұл 15 млн теңгеден артық емес. Осы сома шегінде қарыз алушы Kia, Hyundai, Chevrolet, Skoda сияқты танымал маркалы автокөліктердің 50 үлгісінің бірін таңдай алады.

Қазақстандық автопарктің лайықты жасы жеңілдікті автонесие сұранысын ынталандыратын болады.

«2018 жылдың қорытындысы бойынша республикада көлік құралының орташа жасы 20‑жылдық көрсеткіштен асып түсті, жеңіл автокөліктер үшін бұл көрсеткіш 19 жылға тең», — дейді Олег Алферов. Оның айтуынша, ағымдағы жылдың мәмілелері үрдістің сақталуын көрсетеді: қайталама нарықта қайта сатудағы 20 жастан асқан техниканың үлесі 2018 жылдың қаңтар-сәуір айларында 39%-дан есепті кезеңде 43,2%-ға дейін өсті, ал 1-ден 3 жасқа дейінгі көлік құралдарының үлесі 4,6%-дан 3,5%-ға дейін қысқарды.

«Жеңілдікті автонесие мемлекеттік бағдарламасының төрт жылдық жұмыс тәжірибесін бағалай отырып, қазақстандықтар тарапынан осындай қаржы құралдарына деген үлкен сұранысты мойындаған жөн. Қазақстан — аумағы бойынша әлемдегі тоғызыншы мемлекет. Елдің көлік қатынасы төмен. Көптеген өңірлерде, ауылдық жерлерді айтпағанда, тіпті қала ішінде автокөлікке балама жоқ Сондықтан қазақстандықтардың көпшілігі үшін автокөлік сатып алу тұрғын үй сатып алу сияқты маңызды қажеттілік болып табылады. Осылайша, қазақстандықтардың басым көпшілігі үшін автокөлік сатып алу үй сатып алу сияқты маңызды. Қолданыстағы бағдарламаны қаржыландыру көлемі әзірге бұл қажеттілікті қанағаттандыра алмайды. Әр жаңа транш бірнеше апта ішінде игеріледі. Сондықтан бағдарламаның ауқымы бойынша даму әлеуеті зор», - деді «ҚазАвтоПром» қауымдастығының басшысы.

Кластерлеуді жалғастырамыз

Үкіметтің өзі жеңілдетілген автонесие бойынша мүдделі тарап болып табылады. Ол жұмыс орындарын сақтауға да, автокөлік кластерлерін дамытуға да мүдделі. Жеңілдетілген автокредиттеу кәсіпорындар өз инвестициялық жобаларын жалғастыру үшін өндірістің қарқынын болжалды деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.

Бұл жобалар — Өскемендегі жаңа зауыт құрылысы және Қостанайдағы қолданыстағы нысандардың кеңеюі — олардың айналасында кластер қалыптасатын зәкірлік өндірістер болады деген жоғары ықтималдығы бар.

Автокөлік саласының жиырма жылдан астам өмір сүруі үшін оның рөлін бағалау бірнеше рет өзгерді. Бастапқыда ешкім оған назар аудармады. Содан кейін олардан қазақстандық индустрияландырудың көрмесін жасауға тырысты, бұл оның жетістіктерін анық көрсететін еді. Қазақстандық автобизнестің кейбір өкілдері елдің басшылығын саланың өз автокөліктерін жасау үшін піскенін, бірақ бөтен платформаларда жасауға жеткеніне сендіруге тырысты. Енді бірнеше рет сәтсіздікке ұшыраған соң, әркім түпкілікті түрде Қазақстандағы автокөлік құрастыру компаниялары рөлінің қаншалықты қабілетті екенін — жаһандық құндылықтар тізбегіне біріктіруге қабілетті екенін түсінді.

Өскемендегі «Бипэк Авто — Азия Авто» тобы қуаты 120 мың автокөлік шығаратын зауыттың құрылысын жалғастыруда. Жаңа зауыттың 25%-ы тиесілі Renault-Nissan-Mitsubishi альянсы технологиялық серіктес болып табылады. Олар жаңа өскемендік конвейерде өз модельдерін өндіруге көмектесіп қана қоймай, сонымен қатар белгілі бір нарықтарды қамтамасыз етеді деп күтілуде. Мысалы, осы топтың еншілес компаниясы 2017 жылы РФ Lada дилерлері арасында бірінші орынға ие болды.

Өткен жылдың желтоқсанында қытайлық автокөлік алпауыты СМС «Сарыарқа АвтоПром» капиталына кіру туралы келісімге қол қойды (51%). Қытай тарапы қазіргі 36%-дан 50%-ға дейін локализацияны арттыру үшін кәсіпорынға инвестиция салуға ниетті. ЕАЭО нарығына шығу үшін дәл осындай оқшаулау шегі қажет. Тек қосылған құнның жаһандық тізбегіне салынған технологиялар трансфертін жүзеге асыруға болады. Бұл ықтималдығы жоғары, себебі автомобильдер бұрыннан жоғары технологиялар болып саналмайды, сондықтан әлемдік көшбасшылар өз тәжірибелерімен бөліседі.

Локализацияны ұлғайту және үлкен зауыт салу кластер қалыптастыруды қамтиды. Яғни якорь өндірісі, айналасында шағын салалар мен конструкторлық бюро қалыптасады. Сол аумақта әр түрлі салалардың жоғары шоғырлануына байланысты, білікті кадрлар корпусын оқыту жылдам жүріп жатыр, бұл, сайып келгенде, экономиканың өсуіне байланысты. Бұл мақсат - елімізде жүргізіліп жатқан индустрияландыруды жүзеге асыруға бағытталған.