Жердегі жаһандық жылынудың ең басты себебінің бірі -  әдеттер болуы мүмкін. Кәдімгі әдет, дәлірек айтсақ, планетада тұратын сегіз миллиард адамның  әдеті.

Әлемді құрту әдетінен қалай арылуға болады?

Біз, homosapiens-тер әдеттегідей бірге, ұжымдық күш-жігерге сүйенуіміз керек. Жалғыз жүріп, тек өзіңізді өзгерте аласыз - бұл да аз емес. Бірақ тек қауымдастықтар ғана бүкіл әлемді өзгерте алады.

Бақытымызға орай, мұндай қауымдастықтар көбейіп келеді. Солардың бірі – Impact Hub Almaty (IHA) – Қазақстан мен Орталық Азияда алты жыл бойы әлеуметтік инновацияларды дамытып келе жатқан, ғаламдық Impact Hub желісінің бөлігі болып табылатын платформа.

Impact Hub Almaty – бес континенттегі 16 000-нан астам қатысушыдан құралған  ғаламдық Impact Hub желісінің бөлігі ретінде IHA 2017 жылдан бері Қазақстан мен Орталық Азияда әлеуметтік инновацияларды жүйелі түрде дамытып келеді.

Платформа жобаларының бірі Book Мәдениеті деп аталады - цифрлық медиа дәуіріндегі кітапханалардың рөлін қайта қарау бағдарламасы. Бұл жоба Tabigat Labs бастамасы аясында бес ұйым бірлестігінің құрамына кірді, ал Chevron жобаның бас серіктесі болды.

Оның мақсаты – адамдарды ақпараттандыру және рефлексия және білім арқылы ескі тұтынушылық әдеттерден арылуға және жаңа әдеттерді қалыптастыруға көмектесу.

Мұның мәні неде? Impact Hub белсенділері серіктестермен бірлесе отырып, кітапханалар мен мәдениет ошақтарына ашық оқулар, шеберлік сабақтары мен лекциялар ұйымдастырады, сонымен қатар саналы тұтыну және қоршаған ортаны құрметтеу туралы кітаптардан тұратын арнайы сөрелерді сыйға тартады.

Book Мәдениеті жобасының жетекшісі Қарлығаш Мұқаш:

– Жастарға жаңа кейіпкерлер мен қаһармандарды  көрсеткіміз келеді. Жастар мен кішкентай балалары бар ата-аналар арасында экологиялық таза өмір салтына қарай өзгеруге деген сұраныстың қаншалықты күшті екенін көріп жүрміз.Сонымен бірге, экологиялық бастамалар дәстүрлі көшпелі мәдениет пен оның құндылықтарына қайшы келмейтінін түсіну керек. Сондықтан бізде шабыт алатын жер бар, тіпті  ата-бабаларымыздың кейбір технологияларын алуға да болады.

Бес пайдалы әдет – Алматы

Ағымдағы жылдың шілде айында осы бағыттағы алғашқы шара Recycle Birge қоғамдық экологиялық қозғалысының негізін қалаушылармен алматылық жасөспірімдердің кездесуі болды. Экологиялық белсенділер Пакизат Сайлаубекова мен Әлия Сәлменова балаларға 5R концепциясы: қайта ойластыру, тастау, азайту, қайта пайдалану, қайта өңдеу туралы айтып берді.

5R (+2R) тұжырымдамасы:

Rethink – қайта ойластыру, Refuse – бас тарту, Reduce – азайту, Reuse – қайта пайдалану, Recycle  – қайта өңдеу. Ал алға озып кеткендер үшін: Repair - түзет, Rot - компост

– Акциялар мен жеңілдіктерге қалыпты қараңыз. Бір рет қолданылатын сөмкелер мен контейнерлерден аулақ болыңыз. «Қоқыс» сөзін «қалдықтар мен қайта өңдеуге болатын заттар» деген сөзбен ауыстырыңыз. Егер кейбір затты сирек қолдансаңыз, сатып алмаңыз, жалға алғаныңыз, өзіңізде болса басқалармен бөліскеніңіз дұрыс», - деген спикерлер нақты қадамдарды атап өтті.

Кездесу орны С.Бегалин атындағы балалар кітапханасы болды. Бұл кездейсоқ емес, өйткені кітаптарды және ортақ пайдалану үшін кеңістік ұсынатын ескі де іші мейірімге толы кітапханалар 5R принциптерінің бірін қолданудың жарқын мысалы.

Отбасылық іс - Астана

9 қыркүйекте Book Мәдениеті жобасы ғылым, өнер және технологияның PRO.NRG Fest кең ауқымды отбасылық фестивалінің бір бөлігі болды, онда жаһандық экологиялық үрдістерге арналған ашық әңгіме өтті.

Кездесуге IHA негізін қалаушы және директоры Индира Шах модераторлық етті, ал оның сұхбаттастары сертификатталған эко-тренер Мариям Қасымова мен Қазақстандағы бірінші қалдықсыз эко-дүкеннің директоры Дина Огай болды.

PRO.NRG FEST – тәрбиелік отбасылық демалыс форматында өткізілетін ауқымды ғылыми-көпшілік іс-шара. PRO.NRG FEST екінші жыл қатарынан Қазақстандағы ең ірі ғылыми-көпшілік фестивальдердің біріне айналды. Фестивальдің екінші жыл қатарынан серіктесі – ғылымға, жаңа технологияларға және тиімді білім беру шешімдеріне қызығушылықты дамытатын бағдарламаларды жүйелі түрде қолдайтын Chevron компаниясы болды.

Фестиваль аясындағы кездесуде public talk қатысушыларының көпшілігі экологияға қатысты қазақ тіліндегі кітаптардың жоқтығына назар аударды. Бұл тақырыпта әсіресе, балалар мен жасөспірімдерге арналған кітаптардың тапшылығы байқалады.

Бұл да ой салатын нәрсенің бірі: тұтынушылық әдеттердің өзгеруі, жаңа экологиялық ойлау сырттан әкелінген, таңылған, жат нәрсе сияқты сезілмеуі керек. Өйткені, бұл ұлттың генетикалық кодына тігілген қазақтың көшпелі мәдениетінің бір бөлігі. Тек есте түсіру керек.

Заманауи өнер мен ата-баба мұрасы – Атырау

Өткенді еске түсіру мүмкіндігі YEMAA заманауи мәдениет орталығының, сонымен қатар Tabigat Labs бастамасына қатысушының арқасында туды. 23 қыркүйекте Орталықта жергілікті өнер қайраткерлерінің, экологтардың, шығармашылық қауым өкілдерінің үш көрнекті өнер өкілі: белгілі жазушы, беделді өнертанушы және концептуалды суретшімен кездесуі өтті.

Мәдениеттанушы, зерттеуші, жазушы Зира Наурызбай дәстүрлі көшпелі мәдениеттердегі табиғатқа деген киелі көзқарас туралы айтты.

Нағыз көшпелі өмір салты экологиялық тұрғыдан өте таза екен. Көшпелілер малдарын көшіргенде қуаламай өздері соңынан ерді, осылайша жайылымдық экожүйелердің табиғи тіршілік циклдерін бұзбайды. Сондықтан ол қазіргі заманғы ет және сүт өндірісінде реинжиниринг үшін негіз бола алады және болуға тиіс.

Арт-кеңесші және куратор Владислав Слудскийдің лекциясына қатысушылар түрлі ел суретшілерінің экология тақырыбы бойынша «мәлімдемелерімен» танысты. Соңғы жарты ғасырдан астам уақыт бойы заманауи суретшілер антропоцентризмді, климаттың өзгеруін, қоқыстарды және әлемді құртып жатқан адамзаттың әдеттерін өзгертуді ойластыруда.

Қатысушыларға соңғы сыйлық суретші Сәуле Сүлейменованың шеберлік сабағы болды. Сәуле пластикалық пакеттерге шығармашылық шабыт көзі ретінде жаңа қырынан қарап, олардың алғашқы пластикалық картинасын жасауға тырысуды ұсынды.

Болашақтың сөрелері

Book Мәдениеті жобасының маңызды бөлігі кітапханалар мен мәдениет ошақтарына экология және саналы тұтыну туралы кітаптарды тарту ету екенін айттық.

Индира Шах, IHA директоры:

Уақыт өте келе біздің Кітап мәдениеті сөрелерінің айналасында әлеуметтік, мәдени және білім беру бастамалары мен жобаларын жасау үшін қауымдастықтар пайда болады деп үміттенеміз. Өйткені, оларға экологтар, табиғат қорғау белсенділері, студенттер мен мектеп оқушылары және экология тақырыбына бей-жай қарамайтын кез келген адам жүгіне алады. Бірақ қазір біз қазақстандық кітапханалардағы саналы тұтыну тақырыбындағы жақсы кітаптардың тапшылығын азайтуға тырысып жатырмыз.

Кітаптар тізімін белгілі қазақстандық эколог Айсұлу Құнанбаева құрастырған, ол ересектерге арналған 29, балаларға арналған 14 кітаптан тұрады.

«Шеврон» компаниясының қолдауымен 108 кітап сатып алынып, Алматы, Астана және Атырау қалаларының кітапханаларына сыйға тартылды. Астанада кітаптарды Орталық балалар мен жасөспірімдер кітапханасында оқуға болады, Алматыда кітаптар Алмалы кітапхана мен атындағы Орталық балалар мен С.Бегалин атындағы жасөспірімдер кітапханасына берілді. Ал Атырауда «Кітап мәдениеті» сөресі YEMAA Қазіргі заманғы мәдениет орталығының кітапханасына берілді.

Барлығымыз Ботаникалық баққа

Кітап мәдениеті жобасы белсенділердің ғана емес, коллоборациялардың арқасында да өмір сүріп келеді. Өйткені, жоғарыда айтқанымыздай, жаман әдеттерді тек бірігіп жеңуге болады.

Биылғы жазда Алматы Ботаникалық бағының қолдауының арқасында қаладағы ең әдемі және экологиялық таза орындардың бірінде коммуникация маманы Латина Сатарованың жетекшілігімен «Book мәдениеті» кітап клубы жұмыс істеді. Латинаның өзі өмірдің барлық салаларында экологиялық тазалықты уағыздайды. Ол «Бәрі жақсы. Зорлық-зомбылықсыз қарым-қатынас: экологиялық және тиімді қарым-қатынас жасауды үйрену» атты кітаптың авторы.

• Кітап клубындағы кітаптар тізімі
• Зертханадан келген қыз. Ағаштар, ғылым және махаббат туралы әңгіме. Хоуп Джарен
• Құстар. Өнер. Өмір: жыл бойы бақылау. Кио Маклир
• Дарвин қалада. Қалалық джунглиде эволюция қалай жалғасады. Менно Схилтхёйзен
• Бізден кейінгі әлем. Планетаны өлуімнен қалай сақтануға болады. Майя Гепел
• Біз қандай болашақты таңдаймыз? Кристиана Фигерст, Том Риветт-Карнак • Біздің планетамыздағы тіршілік. Апат алдында тұрған әлемге менің ескертуім. Дэвид Аттенборо
• Полигондар планетасы. Көп миллиард долларлық қалдықтар өнеркәсібі арқылы саяхаттау. Адам Минтер
• Жан төзбейтін қоқыс. Қоқыс соғысы туралы әскери тілшінің жазбалары. Анна Титова
• ECOsapiens. Саналы өмір сүрудің қарапайым ережелері. Натали Фи
• Қалдықсыз үй: өмірді қалай жеңілдетуге және қоқыс сатып алмауға болады. Беа Джонсон
• Омояри. Жапондық коммуникация философиясының шағын кітабы. Эрин Ниими Лонгхёрст 
• Лагом. Бақытты өмірдің шведтік құпиялары. Элизабет Карлссон

Кітап клубының қатысушылары оқыған кітаптарының қысқаша мазмұнын дайындап, оларды талқылады, жеке тәжірибелерімен, лайфхактармен, қызықты кітаптар, фильмдер және жобалармен бөлісті. Жазғы кештердегі ашық кездесулер форматының қатысушыларға ұнағаны сонша, келесі жылы Кітап клубы өз жұмысын жалғастыратыны сөзсіз.

Ескі әдеттерден арылып, жаңа әдеттерді қалыптастыру өте қиын және баяу іске асады, әсіресе әңгіме бір адам туралы емес, жалпы қоғам туралы болғанда. Бірақ Impact Hub Almaty белсенділері әр адамның әлемді  жақсы жаққа өзгертуге мүмкіндігі бар деп санайды. Тек бірігу арқылы біз бұл әлеуетті ашамыз және жалғыз жүріп жасай алмайтын керемет шешімдер жасаймыз.

Мысалы, жаңа әдеттердің күшін пайдалану климаттың өзгеруін тоқтата аламыз.