Қазақстан өз тәуелсіздігінің  қысқа кезеңіңде экономикалы жекешелендіру процесінде мәнді дамуға жетті. Қазақстан мемлекет экономикасына инвестицияны тарту жөнінде басқа елдер арасында алдынғы қатарда келеді. Қазақстан тек маңызды өнімдер түрінің экспортері ғана емес сонымен бipгe инвестицияны icкe асырға қажетті құқықтың негізі бар және оған қолайлы жағдай жасалған мемлекет. Бүгінгі күні Қазақстан экономикасының негізгі инвесторлары болып АҚШ, Азия және Европа елдерінің компаниялары табылады. Егер бұл жобалардың инвестициялық сиымдылығын ескерсек, бұл Қазақстан дамуының ұзақ мерзімге рналған ерекшеліктерінің бipi "Қазақстан халқына арналған Президент үндеуінде" көрсетілгендей (Қазақстан 2030) "жоғары деңгейлі шетел инвестициясының дамыған экономикасына негізделген, экономикалық  даму" болып табылады. Қазақстан  Республикасының  экономикасының тұрақты өcyi, оның барлық ресурстарының барлық құраушылары, жоғары технологияны пайдалана отырып және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету инвестициялық  мүмкін емес.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей:

ВВМ өсуінің  әрбір пайызына мемлекет өндірістік инвестицияга 3% кем емес ВВМ бөлу қажет.

Қазақстан Республикасы бай пайдалы қазбасы бар, ауылшаруашылық кеңістігі кең, жоғары білімді кадырлары бар және оларды тиімді  қолдану үшін  инвестиция жеткіліксіз.

Қазақстан экономикасын дамытуға тек өкімет қана емес, iшкі инвесторлар қабылетсіз, ceбeбi мемлекеттің  экономикасын көтеруге жеткілікті қаржыны табуға қабілетсіз. Сондықтан инвестицияны басқа жақтан іздеу қажеттігі туады, әcipece мынадай аймақтарда, минеральды шикізат немесе отын-энергетикалық.

Қазақстан экономикасын жандандырудың жылдам жолдарының бipi бүгінгі күні ол халықаралық қорды импорттан яғни сырттан алу. Біздің Республикаға инвестицияны тиімді шақыру үшін Республикада инвестициялық климат яғни қажетті барлық жағдай жасалу қажет.

Инвестициялық ағынды басқаруды мемлекеттік денгейде жетілдіру жолдары төмендегідей шаралар жүйесінде қорытындыланады: бюджетке түсетін нақты салықтардың өcyi, жеке инвесторларды шақыру, ұлттық валютаны тұрақтандыру, мемлекеттен қаржының ағылуын тоқтату және оң саудалық теңдікті  орнату.

Инвестициялық жағдайды жақсарту шет елдік және отандық қаржы мен техналогияны шақыру негізінен  қамтамасыз етіледі.

Облыс ресурстарының жоғары мүмкіндігін ескерсек, пайдалы қазбалардың орнын дұрыс бағалау және камунальдық меншіктің бағасы облыс несие- қоры болып табылады, бұл iшкі және шетелдік  инвесторларды тартудың  негізі.

Дипломдық жұмыстың мақсаты инвестициялық жобаны бағалау әдістеу болып табылады.

Қойылған мақсаттан жұмыстың  негізгі  міндеттері:

Инвестицияны   экономикалық   дамудың   импульсы   ретінде анықтау; Инвестицияны тарту аймағындағы жағдайды бағалау; Инвестицияны тартуға арналған артықшылықтарды анықтау; Экономиканы инвестициялық ресурстармен камтамасыз ету; Алдыңғы қатарлы технологияны тарту " ноу-хау"; Шетелдік инвесторлар сенімін қамтамасыз ету; Бақталастық ортаны дамыту; Экспорттық тиімділікті арттыру; Инвесторлық жобаның  әлеуметтік, бюджеттік, экономикалық тұтастығына талдау жасау болып табылады.

Зерттеу   объектісі   болып   инвестициялык,   жоба,   және   оның құраушысы,ал, субъектісі  болып аймақ  есептелінеді.

Инвестиция экономиқалық даму құралы.

1.1.   Инвестицияның  түpi, мәні  және типі

Инвестиция - бұл   қорды   экономикалық   әр түрлі   аймағына,   оны сақтау және көбейту мақсатында ұзақ  уақытқа жинақтау.

Инвестициялық қор мемлекетке тартылатын үш әртүрлі серияға бөлінеді, ол қолдану қызметі, шарттары т.б.  бойынша бөлінеді.

А тобын экспорттық несиелер құрайды, ол бip немесе ipi жобалармен байланысқан несие, ол экспорттер мемлекеттен қызметке немесе тауар сатып алуға арналады. Олар негізгі екі формада болады: инвестициялық, техналогия немесе жабдық, сатып алуға арналған 3 жылдық, және дайын қолдану тауарларын, жабдықтарды инвестициялық жобаларға байланыссыз алу (3 жылға дейін).

Әлемдік тәжірибеде мұндай несиелер ipi, ceнiмдi бөліктерде кепілдікке беріледі. Бipaқ көшпелі экономикалы елдерде, саяси және экономикалық қауіпті, экспортерлер өкіметтен кепілдік талап етеді. Мұндай жағдайда кепілдікке үш деңгейлі болады:

контркепілдік соңғы алушының контркепілдік алушы-елдің, банктың, алушы-мемлекет кепілдігіү Осыдан, несиені жабу жауаптылығы алдымен соңғы алушыға беріледі, бұл банк пен бюджетке қayiптi. Өкіметтің кепілдігі несие туралы банктік келісім жасаудың негізі  болады.

Б тобы дамуға нақты көмек беру болып табылады. Мұндай несие мемлекетке өкімет аралық деңгейде беріледі және екі формаға бөлінеді: техникалық және қаржылық.

Техникалық көмек әртүрлі сфераға берілетін көмек, қызыметтер: оқыту, кеңес беру, жабдық сатып алу. Мұндай көмек екі түрде беріледі: грант-алушы-елге техникалық көмекті қайтарымсыз беру және займ -техникалық көмекті, ақылы мерзімді және уақытылы қайтару түрінде беру. Қаржылық  көмек арнайы көмек көлемінде инвестиициялық жобаны және тауарды сыртқа шығару, ақылы балансты қолдауға бағытталады, ол алдымен әлеуметтік — экономикалық  міндеттерді шешуге қажетті.

В тобына инвестиция жатады, бұл жағдайда ел экономикасына қосылатын шетелдік қор жатады. Олар екі түрге бөлінеді: тікелей инвестиция — шетел қорының қауіптілігіне қарамастан ел экономикасына кірістіру және қор жылдық инвестиция (қаржылық) - каржылық құрамдарды арнайы қорға кірістіру: акция және басқа бағалы қағаздарға В тобының өкіметке тартымдылығы кепілдік  талап eтпейді.

Халықаралық қор жылдық инвестиция мемлекеттің төлeмдi баланс көзқарасынан ол мeмлeкeттi қаржыландыру болып табылады. Ол әpтүpлi iшкі және сыртқы факторларға әсер ететін. Олардың мақсаты, ұзақ мерзімге арналған тікелей инвестиция айырмашылығы эмитент жағы болып табылады - өз жеке немесе займдық қоры есебінен қажетті қаржылық құрамды алу, инвестор жағынан-қорды өcipy есебінен пайда алу ( валюталық ресурстар мен бағаның қозғалуы және кipicтepдi иемдену есебінен).

Олар өте ceзiмтaл. Қоржылдық инвестициялық төлeмдiгe баланста ақуал операцияларының, бағалы қағаздардың бәрін қамтиды.

Қазақстандық бағалы қағаз айналымы еркін peжимiмeн сипатталады. Шетелдік қоржылдық инвестиция Республикада шексіз іске  асырылады.

Қазақстанда нарықтық қатынасты дамытудың негізгі факторларының бipi болып шетелдік инвестицияны тарту болып табылады. Сыртқы инвестицияны тартудың ceбeбi экономикалық салалардың каржылық - экономикалық жағдайы себеп болады. Біріншіден, берілген   кәсіпорында  өнімділік  50%    төмендеген.

Инфляцияның өcyi айналым қорын қысқартты және барлығы жеке айналым қорсыз қалды. Екіншіден, амортизациялау саясаты болмады. Үшіншіден, Қазақстан өнімін қолданушы ТМД елдері қиын жағдайда болды және уақытылы төлем жасалмады бұл төлем төлемеудің болуына және өcyiнe әкелді. Бipaқ, шетелдік инвестициялық ресурстарды тарту тек қаржылық  қажеттіліктен ғана тумады. Машина жасау саласының күрт ақсауы және өндірістік жабдықтың тозуы, көптеген салалар жабдықты шетелден валютаға сатып алды. Осындай жағдайда шетелдік инвестицияны тарту ішкі  дамудың  катализаторы болып табылды.

Шетелдік  инвестиция  шетелдік  несие  және  тікелей  шетелдік инвестиция түрінде тусуде.

Осылардың ішінде қолайлысы тікелей инвестиция ол баска экономикалық бірлестіктің басқа формаларының алдында артықшылығы бар. Олар өндіріске тауарлармен қызыметтерге қорды кірістірудің негізгі көзі болып табылады. Сонымен қатар әлемдік техналогияны, алдыңғы қатарлы тәсілдерді басқарумен маркетингті қамтамасыз  етеді. Тікелей  инвестициялық несиеден айырмашылығы, елдің сыртқы қарызына қосымша болмайды. Халықтың экономикасын әлемдік деңгейге көшіруге болады, өндірістік және ғылыми техникалық  бірлестікке сүйене отырып, шаруашылық активін көтереді.

Олардың  ішінде төмендегілерді атап өтуге болады:

• халықаралық өндірістік кооперация;

• шетелдік несиені алу;

• лизинг негізінде шетелдік жабдық алу;

• қайтарымды несие алу;

• біpнеше кәсіпорындар   ашу,   негізінде   шетелдік   қорларды кірістіру;

• толығымен шетелдік қорға жататын кәсіпорын ашу;

• шетелдік компаниялармен   келісім-шарт   негізінде   өңдірісті дамыту;

• арнайы экононмикалық аймақ жасау, шетелдік қорды белгілі територияға активті  түрде тарту.

Барлық аталған шетелдік инвестицияны тарту формалары ұзақ мерзімді сипатта болады. Оларды дұрыс бағытта жұмысқа қолданса, құрлымдық аймақтық аймақ аралық мәселелерді шешуге көмек беру. Олар алдыңғы қатарлы елдердің технологиялық  қалуын қысқартады.

Бірлестіктің мұндай формалары Қазақстан экономикасын көтеруге және тұрақтандыруын шешеді. Бipaқ, бұлардың барлығына инфляция, саясат және экономикалық тұрақсыздық әсер етеді.

Сарапшылардың бағасы бойынша Қазақстанға келетін инвестиция ағыны тұрақты. Алдын -ала деректер бойынша 1999 жылы тікелей келген инвестиция 13337,9 млн. доллар АҚШ, 1998 жылы бұл көрсеткіш 1233,3 млн доллар,1993 —1999 жылдар аралығында жалпы тікелей инвестиция 9267,1 млн доллар болды. Жалпы түскен тікелей шетел инвестициясы 49,2 % мұнай газ секторына, 22,8% түсті метталургия, 4,3% энергетика кешеніне келді.

Тікелей шетел инвестициядан баска Қазақстан Республикасына өзінің инвестициялық саясаты бар. Мемлекеттік инвестиция атқаратын роліне қарай төмендегідей жүктеледі:

1. Мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру;

2. Мемлекеттік сыртқы займдар, халықаралық қаржы және  экономикалық ұйымдармен донор елдердің гранты;

3. Мемлекет кепілдік беретін мемлекеттік емес сыртқы займдар.

   Мемлекеттік кәсіпорынмен шаруашылықтарды  жекешелендіру, жеке салаларды активтеу    және    тікелей    инвестиция    тарту, мемлекеттік сыртқы займ және мемлекеттік емес гранттарды алу мемлекеттен алынатын инвестицияны қолдану аймағын қыскартты, және оларды мемлекет міндетіндегі аймақты қаржыландыруға бағытталады.

Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырғанда қаржыландыру көзі болып мемлекет табылады. Қаржыландыру Республикалық санымен қатар жергілікті  бюджетте бола алады.

Бipaқ  қaзipгi кезде жергілікті бюджеттен алынатын инвестиция көлемі аз, сондықтан мемлекеттік инвестиция түpi мемлекеттік инвестиция бағдарламасына кірмеді. Жергілікті бюджет инвестициясы обылысты дамытудың әлеуметтік — экономикалық индиактивті жоспарына кіреді. Алдағы уақытта жергілікті бюджеттен қаржыландыру мәнін көтеру ұшін, Мемлекеттік инвестиция түрін  МИБ  қатарына кіреді.

1997   жылға дейін Мемлекеттік  инвестиция формасы орын алды, ол  жобаларды   бюджеттен   несиелеу  шартты   түрде   1998   жылы Мемлекеттік    бюджетте    тұрған    саясатын    icкe    асыру    үшін, ауылшаруашылық  тауарын және бағдарламаларды icкe асыру үшін қаржы болу қарастырылды.

Мемлекеттік бюджет құрлымының белгілі бөлігі қайтарымсыз саланың министрліктерді қаржыландыруға бағытталды. Бюджеттік қаржыландырудың бұл   бөлігі  МИБ құрамына кірді.

1998 - 2000 жылдар аралығында  мемлекеттік   бюджеттен қаржыландыру   үшін объектілер   тізімін   жасағанда  әлеуметтік бағыты бар комерциялық емес жобаларға берілді. Астана Астанаға көшуіне байланысты даму объектілері алдыңғы қатарлы Астана қаласына берілді. Одан кейін денсаулық сақтау, білім  беру, сумен қамтамасыз ету,    сонымен   қатар    " Экология   және   табиғи ресурстар" объектілері  жатады.

Қаржыландыруды бөлуде объектілердің мәні, жергілікт1 бюджет мүмкіндігі  ескеріді Мұндай  объектілерге  Астана (20   объектісі) қаласы, Солтүстік Қазақстан (14), Оңтүстік Қазақстан және Алматы обылысы (7), Алматы қаласы (6), К,ызылорда (5) облысы жатады.

Қазақстан Республикасындағы экспорттық несие мемлекеттік займ формасына беріледі, оған мемлекеттік кепілдік беріледі. Мемлекеттік емес займдарға Қазақстан Республикасының "Сыртқы займ және сыртқы қорларды басқару" қаулысына сәйкес 1996 жылдың 10 сәуірдегі, оған мемлекеттік емес ұйымдарда қатыса алады. Бұл жағдайда мемлекет грант түрінде болады. Бұл жағдайда егер несие жабылмаса оны жауып, пайызын төлейді, Қазақстан Республикасының өкіметі  қарызды мемлекеттік бюджет есебінен төлеуге кепілдік береді.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Қазақстан сыртқы ресурстардың көп бөлігін донор - елдерден экспорттық несие түрінде алды. Тәжірибе көрсеткендей экспорттық несиенің тepic әсерлері бар елдің экономикалық дамуына тигізетін. Ceбeбi мемлекеттік бюджеттің белгілі бөлігі қарыздарды өтеуге кетеді, ал мемлекеттігі басқа бағдарламалар қысқартады. Алдағы уақытта мемлекеттік саясат экспортық несиенің көлемін қысқартуға бағытталады.

Қазақстан Республикасы өкіметінің  негізгі артықшылықтары болып табылады:

• қарыз жасамайтын қаржылық ағынды кірістіруді қамтамасыз ету;

• жеңілдікті займдарды кірістіруді  активтеу;

Нарықытық экономика былай сипаталады, оның барлық буындары нарықтық ортаға қалыптасады. Реттелген нарықтық қатынасқа көшу, инвестициялық саясатты түбірімен күшейтеді, оның инвестициясының процесске әсерін күшейтеді және оны нарықтық peттегіші  қылады. Реттелудің  негізгі  құралы болып инвестиция болады. Олар басқа бағалық компанияларды қолдау барысы болады- ақша, қаржы, несие, түсім, баға, негізгі қормен, айналым құралдарын, мүліктік және зерделі займдардың барлық түрлерін бейнелейді, кәсіпкерлік объектісіне жинақталады, нәтижесінде пайда түсім пайда болады немесе әлеуметтік әсер етеді.

Мұндай бағалық байлықтарға:

1. қозғалатын және   қозғалмайтын   мүлік   (ғимарат,   жабдықтар  және   басқада материалдық   бағалы   заттар),   яғни   өндіріске қолданылатын бұлар физикалық актив деп аталады.

2. Ақша, мақсатты банк жинақтары, несие, акция және басқада бағалы қағаздар яғни ақша активтер;

3. Авторлық құқықтан шығатын мүліктік құқық, лицензия "Ноу-хоу" тәжірибе басқада зерделі бағалықтар, жерді қолдану және басқада табиғи ресурстарды қолдану құқығы, басқада мүліктік құқық, немесе материалдық активтер.

"Ноу-хоу" — бұл техникалық, технологиялық, коммерциялық, тәжірибе, дағдылар жиынтығы, өндірісті ұйымдастыруға қажетті.

"Ноу-хоу" ғылыми — техникалық басқару және қаржылық сипатта болады.

Инвестицияны нақты активке жіктеу.

Инвестиция талдау және дайындау оның негізіне, яғни оның қандай кәсіпорын мәселесін шешуге болатындығын білу. Сондықтан инвестиция  негізі төмендегідей тораптарға бөлінеді:

1. Тиімділікті көтеретін   инвестиция   олардың   мақсаты  фирма шығынын азайтуға жағдай      жасау,       осы      кәсіпорын қызметкерлерін    оқыту,    жабдықтық ауыстыру,    кәсіпорын жағдайын жасау есебінен.

2. Өндірісті кеңейтуге   арналған   инвестиция.    Оның   міндеті  нарыққа  қажетті тауар шығару  мүмкіндігін  ұлғайту.

3. Жаңа өңдіріс жасауға арналған  инвестиция. Мұндай инвестиция жаңа өніріс жасауға    мүмкінік   жасайды.  Олар  дайындалмаған тауарлар шығарады.

4. Мемлекеттік басқару органдарының талабын қанағаттандыратын инвестиция.  Бұл инвестиция егер кәсіпорын экологиялық стандарт бөлігінің талабын қанағаттандыру қажеттігі алдында тұрғанда қолданылады.

Мұндай жіктеуді енгізу ceбeбi, әртүрлі деңгейлі қажеттілік, қауіпті. Инвестиция типі мен қауіптілік деңгейінің тәуелділігі төмендегідей сызбамен көрсетіледі.

ТипЗ	Тип2	Тип1	Тип4
Жаңа	өңдірісті	Тиімділікті	Жеу
өңдіріс	ұлғайтуға	артыруға
жасауға	арналған	арналған
арналған	инвестиция	инвестиция
инвестиция
Жоғарғы денгейлі қауіп		Төменгі    денгейлі қayin

Мұндай тәуелділік инвестиция аяқталғанмен кейін фирма жұмысының нәтижесінің өзгеруін көрсетеді.

Келтірілген активтер ішінен маңызды экономикалық мәні бар, ал нeгiзi қор, өндірістің нeгізгi факторы — адамның еңбекке қабілеттілігімен қоса алғанда, ол қоғамның экономикалық, әлеуметтік, ғылыми техникалық дамуын анықтайды.

Өңдірістік активтерге негізгі қордан басқа материалдық айналымдар құрамдары қоры мен бағалы металл және тас түріндегі  байлықтар, өнер құралдары жатады.

Негізгі қор құрамына бірнеше рет үздіксіз 1 жылдық өндіріс процесінде қолданылатын активтер кіреді. Негізгі қордың факторы болып көп рет немесе тұрақты қолдану болып табылады. Құрамы бойынша не қаржылық, материалдық (ғимарат, машина, жабдық, мал, бау т.б.) және материалдық емес (компьютерлік қамтамасыз ету, салалық, зерттеу жұмыстары, әдеби және сәулеттің өнер нұсқаулары) актив болып бөлінеді. Бүгінгідей алғашқы негізгі қорға инвестиция ол негізгі қорды жасауға, қалпына келтіруге бағытталған шығын жиынтығы.

Экономикалық жүйесінің үздіксіз дамуы және қалыптасуы үшін өндірістік процесс қолданылатын ресурстың үнемі жаңаланып, қалпына келіп отыруы қажетті. Экономикалық ресурстардың бipi болып өндіріс құрамдар жиынтығын құрайтын қордан тұрады. Өндіріс құрамдарын (негізгі қор) жаңалау, қолдау, кеңейту инвестициялық процесс шеңберінде болады.

Инвестициялық ереже бойынша екі жақты қарастырылады. Баға ағыны және кәсіпорынның негізгі қорының формасы.

Инвестиция объектілері  бөлінеді:

• жоба масштабы бойынша (кішi және үлкен)

• жоба бағыты   (коммерциялық,   әлеуметтік  мемлекет  бағыты бойынша)

• инвестиция мазмұны және сипаттамасы бойынша

• мемлекеттік қатысуының сипаттамасы мен дәрежесі бойнша (мемлекеттік қор жинақтауы, акция пакеті, салық жеңілдігі , кепілдік)

• жинақталатын қордың ақталу ерекшеліктерімен дәрежесі;

Инвестиция субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс беруші, жұмысты орындаушы, инвестиция объектілерін icкe асырушылар сонымен қатар құқықтық адамдар (бөлек, сақтандыру, инвестициялық қор) және басқада инвестициялық процесске қатысушылар.

Инвестиция объектілерді қолдаушылар. Инвестициялық объекті жасалған жоба мемлекеттің және халықаралық ұйымдар, мемлекеттік  ұйымдар.

Инвестициялық субъектілер инвестициялық аймақта жұмыс жасайды, яғни инвестиция тәжірибе жүзінде icкe асатын аймақ. Инвестиция аймақ құрамына кіреді:

• Инвестициялық қор жұмсалатын құрылыс;

• ғылыми —техникалық   өнім  және   зерделі   қор   icкe   асатын инновациялық аймақ;

• қаржылық қор   айналатын   аймақ    (сауда,    ақша,    әртүрлі формадағы қаржылық  міндеттер)

инвестиция экономикалық жүйені дамыту көзі болып табылады, ол бip қалыптан eкіншiгe көшуге мүмкіндік береді. Инвестициялық процестің icкe асуына байланысты ол әлеуметтік-экономикалық жүйенің  қалпының белгілі өзгеруімен байланысты.

Инвестициялық жобаның сызбасы.

| х|- бастапқы шарт векторы

|у|- нәтиже векторы

|z|- iшкі формалар векторы

|z |-  сыртқы форманың әсер ету векторы

|s_n|- кәсіпорынның соңғы қалпы

|S_h|- кәсіпорынның бастапқы қалпы

Инвестициялық процесстің өзің экономикалық жүйе ретінде қарастыруға болады, ол iшкі және сыртқы факторлардың күрделі әрекеттесетін шарттары қалыптасады.

Нарықтық қатынас жағдайда әpбip инвестициялық жобаға маркетингтік зерттеу жүргізілу керек ал оның нәтижесі инвестициялық шешім қабылдағанда негізгі роль атқарады. Зерттеу негізінен  3  жоба арқылы жургізіледі.

-   нарық және оның сипатталу құрылымын зерттеу;

• нарық сиымдылығын және сұраныс деңгейін жобалау;

• бақталастық шартын анықтау;

Алынған информация негізінде ic жоба концепциясы жасалады, ол сатып алушылар тобының мақсатын, өнім диапазонын анықтайды. Осыдан кейін өндіріс бағдарламасы анықталады, яғни қажетті өндірістік қуат, инфрақұрлым, техникалық және технологиялық  шешімдер.

1.2  Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат.

Шетел инвестициясының кезкелген елге келуі, оның тиімділігі инвестициялық климаттың қолайлығымен, жайлылығымен анықталады.

Инвестициялық климатты моделдеу шетел инвестициясын кipicтipy үшін мемлекеттің саясатының ең маңызды тізбегі болып табылады және оны қолдандыру біріншіден шетелдік инвестицияға әсер ететін факторлар жүйесіне береді, екіншіден елдегі жағдайды терең бағалауға мүмкіндік береді, үшіншіден шетелдік әріптестің әрекетін сезінуге мүмкіндік береді.

Елде қолайлы инвестициялық  климат жасау, бұл әртүрлі  шаралар кешені,     ол     бүтіндей     терістіктер     жүйесін     құрайды.     Ол Қазақстандағы   инвестициялық   климаттың   бағасын талдаудың  негізі болады.

1 Ел нарықтық сипаттамасы;

2. Табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету;

3. Экономикалық рефоманың жағдайы және алға жылжуы;

4. Инвестициялық жағдайға арналған құқықтық база;

5. Мемлекеттік филиалдағы   басқару   шешімдерін   қабылдауды реттеу;

6. Нарықтық инфроқұрлым мен  валюталық сауданы дамыту;

7. Банкілік жүйелердің тұрақтылығы;

8. Саяси климаттың тұрақтылығы мен тартымдылығы;

Шетел инвесторлары жоғарыда келтірілген құраушыларды зерттеп және бағалайды және шешім қабылдайды. Инвестициялық климат пен инвестициялық  қауіптілік тығыз байланысты. Инвестициялық климат колайлы болған сайын, инвестициялық қауптілік төмен болады және керісінше инвестициялық климат төмен болса, инвестициялық  қауіп  жоғары болады.

Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан бастап түбегейлі түрлендіруге кiрісті бipaқ, iшкі саяси тұрақтылық пен халықаралық келісімділікті сақтай отырып жету. Бұл жолға жеткен прогресс әйгілі: біздің ел нарық экономикасына жетудең демократияльқ процесі дамыту жоспарындағы ең алдынғы жылжыған ел болып табылды.

Кез келген мемлекеттің экономикалық жетістігінің маңызды көpceткiші болып шетел инвестициясын тарту дәрежесі болып табылды. Бүл көрсеткіш бойынша Қазақстан әлемнің бipiншi 20 мемлекеті құрамына кіреді және ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатарда, инвестиция әpбip адам басына шаққанда. Бұл біздің инвестициялық саясатқа шетел компанияларының сенімділік деңгейін көрсетеді, олардың шеңбері тұрақты түрде ұлғайуда. Олардың құрамында "Шеврон", "Мобил", "Мицубиси", "Доичебанк", "Бритиш Петролеум", "Тотоль", "Самсунг", "AEs" және аудиторлық  фирмалары.

Әлемдік экономикада жеке инвестиция жалпы көлемі 1998 жылғы қаржылық тоқырау әсерінен алдыңғы периодпен салыстырғанда екі есе қысқартылды, бұл уақытта инвестициялық ағын біздің экономикаға 15% төмендеді. 1993-1998 жылдарда Қазақстанға келген инвестиция көлемі 8 млрд. доллар болды. Былтырғы жылы тікелей шетел инвестициясының көлемі 1,2 млрд долларды, ал ішкі —2,1 млрд долларды құрады.

Қазақстанда инвесторлар жұмсына қолайлы климат, мықты қолдау жасалған: саяси және әлеуметтік тұрақтылықты нығайтады, инвесторлар жұмыс режимінің тиімділігін қамтамасыз етті. Инвестициялық жобалардың деректер банкі жинақталған, оған 200 аймақ енеді, олардың ішінде халық шаруашылығының инфроқұрлымы, өңдеу өнер кәciбi, Астананы дамыту, тұрғын үй, ауылшаруашылығы, әлеуметтік объектілер мен саяхат.

Қазақстанда шетелмен қарым-қатынасты жақсартудың маңызды факторының бipi, инвестиция қалыптасудың заңды базасын жетілдіру. Республика парламенті соңғы жылдары кәсіпорын және инвестиция қабілеттілігін реттейтін бipнeшe заң қабылданды:

«Tiкe инвестиция мемлекетін қолдау туралы", «Бюджетке төленетін міндетті төлемдер мен салық туралы", «Бағалы қағаздар туралы және қор туралы", «Банкрот туралы», «ҚР және қор туралы" заңдарға өзгертулер мен қосымшалар туралы.

Аймақ экономикасына шетел ағынын активтеу үшін ҚР өкіметі 1998 ж 28 наурыз айында «Тікелей мемлекеттік қолдау» Заң қабылданды. Тікелей инвестиция мемлекеттік қолдау мақсаты қолайлы климат жасау, экономика сингомерында қызмет жасау және жұмыс, тауар өндіруді дамытуды қамтамасыз ету үшін. Бұл заң өндірісті жылдам дамыту қуатты cepпіліс береді.

Бұл заң ҚР Конституциясында негізделген және мемлекеттік қолдау және дамуды қамтамасыз етуге заңды кепілдік беру.

Заңда инвестиция жобаларды icкe асыруға қолданатын шаралар анықталған, оның құрамына жеңілдіктер және преференция жүйелері кіреді, оны инвестиция бойынша ҚР көшегеті ұсынады.

1. мемлекеттік гранттар

2. Келісім шарт жасалғаннан  бастап  5  жылға дейін  салык, көлемін    жерге    және    мүлікке    50%    негізгі     төлемінен төмендету.

3. Шетел жабдығына, шикізат және материалға жобаны icкe асыратын кедейдің   салықтан   жартылай   не   толығымен босату.

Жеңілдік  пен преференция размері  негізгі  қаржыдағы инвестиция көлеміне  тәуелді.

Жеңілдік пен преференция беру шарты

Қарастырылған Заң бойынша жеңілдік пен преференция инвесторға жобаны icкe асыру үшін беріледі, егер онда инвестордың каржылық техникалык, ұйымдастыру мүмкіндіктерін растайтын құжаты болса.

Халықаралық қаржылық тоқырау экономикалык өсу карқынын төмендетіп, Қазақстан алдында макроэкономикалық көрсеткіштерді тұрақтандыратын жобаларды іске асыруды қойды. Ол экономикалық процесстерді реттеу және алға жылжуға қажетті.

Республиканың инвестициялық саясатына түзетулер енгізілді. Реттеудің барлық механизмі инвестиция шақырудың «Инвестиция» туралы  Заңға өзіне негізделген, бұрынғы екі заң орнына.

Шетел инвестициясын жеңілдетуге, бiз әлемдік сауда оқып үйренуге зор мән бepyiмiз керек, оның ағыны мен даму тенденциясына әcipece назарды шетел инвестициясын өздеріне тартатын біздін негізгі бақталас елдердегі жағдайды бақылауға және кepiciншe жоғарғы инвестициялық қaбілeтi бар елдерді де. Қатаң бәсеке шартында бiз Қазақстан саудасын жоғарлатуға, соның ішінде, жаңа қорының инфрақұрылымын жасау жолымен.

Қазақстан Президенті маңында шетел инвесторлары Одағы құрылған. Форумдағы өз сөзінде Н. Назарбаев Қазақстан экономикасының бірнеше жолданған белгілер қатарын және жыл қорытындысы бойынша оң динамиканы атап көрсетті.

Қазақстан экономикасының көтерілуінің куәсі әсер ететін инвестициялық агенттердің алдын-ала берген жоғарғыдағы pейтингісі. Жиналыс қатысушыларының пікірі бойынша одан нәтижелі және мәселе шешуде нағыз құралға айналды. 

2000 жылдағы шетел инвесторларының Қазақстан  нарқына берген базасы

Қазақстан нарқын инвестицияға деген                  тартылымдылығы бойынша	Сұрақ   нәтижесі   бойынша баға жалпы саннан %
Тартымды Жеткіліксіз Тартымды емес Аньқталмаған	90% 6% 2% 2%

Халықаларық салық және инвестициялық деректер негізінде нәтиже Қазақстан нарқының тартымдылығы ортаңғы деңгейден жоғары болды. Оның ішінде 72,5 % орта және кіші бизнесті, ал қалғандары (27,5%)- үлкен жобаларды ниет береді.

Өткен жылдарда Қазақстанда инвестициялық климатты жақсарту бағытында аз жұмыс жасалған жоқ бipey көп нәрсе icтey керек. Жеке алғанда заңдылық процесті жетілдіру және сот жұмыстарын жетілдіру қажет етеді, келісім-шарт шартын сауаттау тіжірибесі, инвестициялық дауды реттеу, салық келісімін қолдану тәжірибесі, қосылған бағаға салыққа алу, шетел жұмысшы күшін әкелуге байланысты сұрақтар. Онымен бұл бағытта көптеген жұмыстар жүргізіліп, 1999-2000 ж кезеңіне тікелей шетел инвестициясын енгізу бағдарламасы қабылданды, ведомствоаралық коммисия құрылды. Ол инвестициялық сұраныс дайындау туралы.

Қазақстан жемісі, шетел инвестициясын тартуда ең алдымен жоғарғы деңгейлі әлуметтік саяси турашылығымен түсіндіріледі және табиғи ресурстарымен, ең алдымен мұнай және газ. Сонымен қатар, Қазақстан инвестицияның климаты өте жақсы, ол бірнеше көрсеткіштермен сипатталады және жеңілдікті құқықтық және салық жүйелері; нарықтық және өндірістік инфрақұрылым; жоғары білікті персонал және осы факторлар туралы сапалы ақпарат шетел инвесторлары алдында басшы стимул болады. Қазақстан тікелей  инвестиция жалпы көлемі; тұғындар басына шаққанда да үлкен.

Орталық азия экономикасында Қазақстан мәнінің  өcyi; алдымен үлкен табиғи ресурстарды жасаумен байланысты (газ, мұнай, түсті және сирек кездесетін  металдар 9 трлн $ бағаланады). Екінші маңызды фактор ол ҚР тиімді геостратегиялық жағдайы, орталық азия көлін  қиылысында.

Ең соңында Қазақстан ТМД елдері арасында экономика мен қоғамдағы даму процестері бойынша алда келеді. Шетел инвестициясын тартуда мемлекет меншігін жекешелендіру жақсы жағдай жасады. Елді дамыту бағдарламасында (Қазақстан — 2030 жыл) оған «орталық азиялық барысы» ролі берілген. Мақсатқа жетуде төмендегідей міндеттерді шешу қажет: жаңа технологияны енгізу, алдыңғы қатарлы техника және ноу-хау, iшкi сауданы жоғары сапалы тауарлар мен қызметпен толтыру, отандық тауар өндірушілерді қолдау мемлекет жағынан экспорттық және импорттық өндірісті дамыту, шикізат базасын тиімді пайдалану, менеджмент және маркетинг жаңа тәсілдерін енгізу, жаңа жұмыс орнын жасау, жергілікті кадрларды тікелей оқыту жүйесін енгізу, біліктілік деңгейін көтеру, өндіріс интенсификациясын қамтамасыз ету, қоршаған табиғи ортаны жақсарту. Бүгінгі күні сенімді айтуға болады, әлемдік қаржы тоқырауына қарамастан Қазақстан инвестициясы жоспарда Тәуелсіз мемлекеттер Бірлестігінде ең тартымды елдің  бipi болып қалады. Қызылорда облысының кәзipгi экономикалық жағдайы материалдық өндірістің барлық аймағында инвестициялық белсенділіктің төмендеуімен сипатталады. 1999-97 жылда инвестиция 10063,9 млн. теңге, ал 2000 ж 4621,4 млн., 2001 жылдың 1 айында 2216 млн. теңге болды. 1995-97 жылдарда  көлеміне жолдау жасағанда мемлекеттік инвестиция саясат обылыстың тығырықтаншығуына қабілетсіз, яғни, экономиканың материалдық - техникалық базасын қолдау және қайта құруда. Инвестиция аймақтағы мұндай келеңсіз жағдай бірнеше себептермен сипатталады:

• ауыр қаржылық жағдай көптеген кәсіпорынның, қаржылық ресурстың жетіспеуі;

• банк кестесі мен салықтың жоғарылығы;

• қор жинағының    негізгі    қаржылық    көзі    амортизациялық  есептеудің рөлінің төмендеуі;

• шетел қорының төмен келуі;

• жергілікті кәсіпкерлер мен облыс басшыларының менталитеті;

• шетел инвестиция тартудағы ақпараттың ашу;

• Инвестициялау әдісінің экономиканы төмендеуден өсу стадиясына көшipy кезінде, ең алдымен келеңсіз факторларды тоқтатып шаралар тобы жасалу қажет. Шетел қорды тартудың негізгі формасы болып тікелей шетел инвестициясы болып табылады. Сонымен қатар, 19 несие мен гранттар, халыкаралық қарсы институттары беретін. Шетел қорын тартудың арасында облыс үшін мәні бар тікелей шетел инвестициясы, ал тауар өндіру, технология, ноу-хау, алдыңғы қатарлы басқару тәсілдері және маркетинг, негізгі көзі болып табылады. Тікелей шетел инвестициясын енгізу формасы обылысымызда ол бipiккен кәсіпорын жасау, 100% шетел қоры бар кәсіпорын жасау, республикалық құқықтың адамы болып тіркелген.

Қызылорда облысында АҚ "Құмкөл-Лукойл", Қазгермұнай, Құатамлонмұнай, Қазалтен Ақниет, сонымен қатар, Харрикейн-құмкөл мұнай 90% шетел қоры бар, бipaқ шетел инвесторлар алдымен мұнай газ өндірілетін сала кәсіпорындары қызықтырады. Жеке жоба бойынша АҚ "Южнефтегаз" жекешелендірілді, ол компания "Харрикейн Хайдрокарбонс ЛТД" пайда болды, ал 6 жыл ішінде 290 млн $ меңгерді.   2001 ж мұнай өндіру көлемі 3,4 млн теңгеге көбейді. "Мұнай газды утилиттеніру жобасын icкe асты, бағасы 65100 мың %.  АҚШ оңтүстік корея LG фирмасымен келісім сөз жүргізілуде, шетелдіктерге 85% Қызылордаға 15% бөлігі тиеді.

Қуатамлонмұнай кәспорнына қоныс және көміртегіні өндіруге лицензия берілді, инвестиция келісім бойынша 10 жылға, бағасы 67,0 млн. АҚШ $. Біріккен кәсіпорын Қазгермұнай 2005 жылға дейін 291,39 млн. АҚШ $ инвестиция меңгеруді жоспарларды. Құмкөл-Лукойл АҚШ-ң негізгі қызметі мұнай, газ және мұнайлы газ кең орындарын барлау және меңгеру, Харрикейн Құмкөл мұнай АҚШ, бөлігін 50%, Лукойл 505 кіреді. Көмірсутегі шикізатын барлау және зерттеу жобасына қаржыландыру туралы келісім аяқталмағандықтан, инвестиция көлемі әлдеде дәлденуде. Облыста біріккен кәспорын Қазалтен бар, ал Оңтүстік корея Алтен фирмасы кәсіпорын аллюминии тәрелке өндіруге бағытталған. Инвестиция көлемі 210 мың $ қaзipгi кезеңде 92 % меңгерілмеген 10 мың $ келесі жылға қалдырылды. Қазақ - түрік біріккен кәсіпорны Ақниет өндірістік — коммерциялық бағытпен айналысады. Ағымдағы жылы 55 мың $ инвестиция жинақталды. Жыл басынан олар 35,2 тонна нан өнімдерін, 5,5 т балмұздақ, 6,9 млн. теңге өндіріс товарлары icкe асты. "БАСФ" фирмасы (Германия мен келісім жасалды, күріш плантациясына гербицид қолдануға және "ФНМ" АҚ шікізат әкелуге қарсылық ресурс бөлінді, 1 млн $ жуық. Қaзipгi кезеңде облыс бойынша гербицидпен 13,5 га күpiш плантациясы өңделді, сонымен қатар, "Айдан-фнм" АҚШ 500 мың дойчмаркіге шикізат алынды, ал қалған сумма жабудың және шикізатпен жабылады. "Юкселер" (Туркия) ферманы тepi өңдейтін фабрика салуға 300 мың $.

3. Инвестициялық екпінділік және оның ерекшеліктері

2.1. Инвестициялық саясат

Шетел инвестицияларының салалық құрылымын зерттеу дәлелдегендей, шет ел инвесторының өндірістің өндіру салаларына, бipiншi кезекте: мұнай, руда және металл өнімі ерекше көңіл аударылуда.

Шетел инвестицияларының шикізат бағыттылығы республика экономикасының, құрылымындағы диспропорцияны алдынғы дәрежесінен біршама күшейтеді. Бұл жағдайда пайданың үлкен бөлігі (оның ішінде дайын өнім түpi: мұнай өнімдері, металлургия өндірісі, түрлі-түсті металдар өндірісі, яғни, Қазақстан экспортының нeгіiзгi статьялары) шет елдерде қалуда. Осы жағдайда тікелей инвестициялар сыртқы қарыз күйінде өз iciн білдіріп, экономикалық дамуға кepi әсер етуде.

Инвестициялық болжамына еліміздің экономикасының жалпы жағдайы мен оның даму фазасы, валюталық, қаржылық және несиелік салалардағы жағдай, кедендік режим, инфляция деңгейі, валюталық қор тұрақтылығы, несие қойылымдарының өлшемі, жұмыс күшінің құны мен оның жұмыс өнімділігімен жұмыс персоналының квалификациясына сәйкестігі, т.б. өз әсерін тигізеді.

Қазақстандық экономика сыртқы ақша салушылар бip қатар ерекшеліктермен атап айтқанда ipi нарықтық потенциалмен, бай табиғи ресурстарымен, стратегиялық жұмыс орнымен және де ең нақтысы арзан жұмыс күшімен өзін тарта білді.

Шетел капиталының ағынын кеңейту мақсатында белгілі шараларды қабылдай отырып, шет ел капиталын реттеу шаралары туралы және ұлттық экономикалық қауіпсіздік туралы ұмытпау қажет. Шетел компаниялардың ұлттық экономикасының басым қопшілігінің   басып   алуы   ұлттық   өндірістің   дамуына   еліміздің әлеуметтік және саяси аспектілеріне бөгет жасап, бүтіндей экономикалық жоспарда тepic әсер eтyi мүмкін.

Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тарту тұрақты заңдылық сипаттас. Шетел инвестиция көлемі өсуде, олардың аумақтық және салалық құрылымы да өзгеруде. Шетел инвестициялары Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық есептерінің шешуіне әсерін тигізеді. Дегенмен, жасалған талдау нәтижесі бойынша, шетел инвестицияларын тарту үрдісі болашақта өз дамуына мемлекеттік тұрғыдан бip қатар шараларды талап етеді. Қазақстандағы экономикалық реформалардың жүргізілуі, осы шаралардың жақсы нәтижесіне тікелей байланысты.

Экономикалық өсімді қамтамасыз ету үшін нeгiзгi дамыту бағыттарының бipi - мұнай-газ саласы, сонымен қатар, приоритеттік бағыт энергетикалық ресурстарды тиімді дамытуға аударылуда. Егер бүгін жылына 20-30 млн.т. мұнай өнделсе және бұл көрсеткішті 60 млн. т-га дейін көтеруге болады, онда 2005 жылда бұл деңгей 74-75 млн. т. өcipy жоспарланып отыр. 1998 жылы газ өндірісі 8,9 млрд.куб.м. құрады, бipaқ тауарлық газ көлемі жалпы өндіріс көлемінің 50% құрады.

„Қазақстан 2030" стратегиялық болжамы бойынша республика бюджетіне тек мұнай өндірісін дамыту есебінен 800 млрд.доллар пайда түcipy жоспарланып отыр. Мұнай газ кешенінің дамуында инвестициялық белсендіктің басты бағыты - әлем нарығына көмipcyтeгi  шикізатын көліктендіру мәселесі және iшкі нарық пен экспортқа шығаруға отандық өндіруші зауыттарына мұнай мен газды терең өндіру жұмыстарын көтеру. Осы бағытта ipi шетел капитал ағымына ерекше мән берілуде. Мұнай-газ өндірісіне жинақы тікелей шетел салымдары 1999 жылы 3,8 млрд.доллар сомасын құрады, бұл жалпы көлемнің жартысынан астамы.

Мұнайгаз   саласының   негізгі   мәселелері   болып   мыналар саналады:

-Импортқа газ қойылымдары, iшкі газ желілерінің (трубопровод) жоқтығы, негізгі тұтынушылардың   газ   кен орыннан алыс орналасуы;

-Кешен кәсіпорындарының жоғарғы дебиторлық және кредиторлық қарызы;

-Мұнай өндіріci кәсіпорындарының жеткіліксіз техникалық жабдығы, осының салдарынан шикізат өнім деңгеін төмен және шығарылатын өнімнің ассортименті аз.

Мұнайгаз кешенінің дамуы Қазақстанның инвестициялық кешен, құрылыс материалдары және осы сияқты т.б. маңызды экономика салаларының тұрғызылуына күшті импульс болып табылды. Қaзipгi таңда мұнай экспортерлары болып саналатын мұнай өндірушілері мұнайды импортна шығаруда, ceбeбi, iшкі мұнай   желісі  тұтынушы   мен  өндіруші  арасын байланыстырмайды.

Экономика салаларының дамуы приоритетіне принципінің жүзеге асуына тікелей байланысты. Осы принциптің жүзеге асуына өз кезеңінде қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешкенде өндірісті жаңарту негізінде экономикалық өсімнің тұрақтылығын қамтамасыз eтiлyi өз әсерін тигізеді.

ТМД елдерінің аумағында экономикалық кризис инвестициялық үрдістің мүмкіншіліктерінің шектеді. Экономикалық төмендеу шарттарында 90-жылдары халықтың онсызда өмір деңгейін одан әpi төмендетпеуіне барлық күш салынды.

Жинақ Қорының төмендеуі еңбек құралдарын жаңартумен сүйемелденеді, әcipece бұл жағдай тау-металлургиялық, жанармай-энергетикалық  кешендер   саласында ерекше   орын алды.   Осының   барлығы   бүтіндей   өндірістің   даму   деңгейін анықтады.

Минералдық шикізат қоры мен жанармай-энергетикалық қорын жинақтап және жоғарғы квалификациялық кадрларын дайындай отырып, Қазақстан өзінің қазба байлық және бастапқы шикізат өндірісі индустриясын тұрғызды. Сонымен қатар, республиканың көп профильді қaзipгi машина жасау базасы мен жоғарғы дайын тауар өнімін шығару өндірісі жоқ. Ғылыми сиымдықты, техникалық күрделі өнім шығаратын сала жоқтың қасы. Халық тұтыну тауарларының индустриясы аз дамытылған, химиялық, мұнай-химиялық, мұнай және газ өндіру өнімінің потенциалы жеткіліксіз қолданылады. Қaзipгi таңда қолданылатын қондырғылардың 75% бүгінгі күн талабына сәйкес келмейді және ауыстыруды талап етеді. Осыған байланысты ұлттық экономиканы құрылымдық қайта құру қажеттілігін туындайды. Бipaқ осы жоспарда өткізілетін шаралар өте көп қаржы салдарын қажет етеді. Мұндай қаржы Қазақстанда жоқ. Сондықтанда қазір шетел инвестицияларын тарту мәселесі бірінші орында.

Қазақстандағы шынайы инвестициялық жағдай республиканың экономика саласында қатысуға көптеген шетел инвесторларын тартуда. Инвесторлардың назарын аудартқан бағыттардың бipi - республикамыздың минералдық-шикізат базасы.

Қазір республикада тараған қаржы салу әдісі өндіріс кәсіпорындарын басқару, кейіннен бұл кәсіпорындарды бақылау акциялар пакетін сатып алып, өз меншігіне аудару.

Соңғы аталған жағдай әcipece ерекше орында, ceбeбi, шетел инвесторлары мекеменің жекешелендіру мәселесі мен бақылау пакетін сатып алу мәселесіне зор ықпал білдіреді. Бұл шаралардың барлығы тәуелсіз кеңесшілердің бақылауымен және тек тендерлік механизм арқылы өткізілуде.Мысалы, осындай шетел инвесторларының салымы— шетел инвесторының қатысуымен пайда болған мұнай-газ өндіру саласында - „Тенгизшевройл" (Атырау облысы); „Арман", „Теңге" (Маңғыстау облысы) кәсіпорындары. Мұнай - газ секторындағы жағдай мынадай. Мұнай мен газ өндірісі Қазақстан республикасының ең приориоритеттік де пайдасы мол өндірілетінің бipi. Қазақстанда 180-нен астам мұнай - газ кен орны табылған, оның тек 60 ғана зерттелуде. Мұнай - газ саласының потенциалды мүмкіншіліктері өте үлкен. Қaзipгi таңда республиканың зерттелген көмірқышқыл шикізат қорлары өте үлкен. Ол 2,1 млрд.т. мұнайдың, 0,7 млрд.т газды конденсатын, 1,7 трлн,м газды құрайды. Сонымен қатар, Каспий теңізінің жеріндегі және теңіздің өзіндегі болжамдық қорлар келесі көрсеткіштермен бағаланады: мұнай бойынша-12 млрд. т., газды конденсаты бойынша 1,6 млрд.т., табиғи газ бойынша 5,9 трлн. м.

Потенциалдық қор бойынша мұнай өндірісі республикада өcyi тиіс және де болжамдық баға бойынша 2005 жылға дейін — 100 млн.т., ал 2015 ж. - 170млн. т. құрау керек.

Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстарында мұнай мен газдың 90% өндіріледі. Қазақстанда соммалық қуаты жылына 19 млн.т. тең 3 мұнай өндіру зауыттары бар. Оның бipi - Атырау мұнай өндіру зауыты (МӨЗ) толығымен өзінің шикізатымен жабдықталған, ал Павлодар мен Шымкент МӨ3 Батыс Ciбip мұнай өндірісіне жобаланған.

Қазақстанның мұнай — газөндірісі өндіріс көлемі бойынша басқа салаларға қарағанда ерекше орын алады. Мұнай өндірісінің бүгінгі   деңгейі   Қазақстанның       минималды   ішкі   талаптарын қамтамасыз етеді. Шетел инвестицияларын тарту саласындағы республиканың жүргізетін саясатына ерекше назар аударған компаниялар арасында Шеврон, Мобил, Амоко, Тексако, және т.б. осы сияқты ipi әлемге белгілі компанияларды атауға болады.

Қазақстандағы мұндай мұнай компанияларының жұмысы мұнай өндіру саласы отандық экономикадағы инвестиция салымына ең ыңғайлы саланың айқын дәлелі. Мұнай кен орындарын зерттеумен байланысты жобалар бойынша тікелей инвестицияларының жалпы көлемі АҚШ- тың 32,3 млрд.доллармен бағаланады, көмірқышқыл қорларын зерттеумен байланысты жобалар  бойынша — 8,2 млрд. доллармен бағаланады.

Каспий теңізінің 34 теңіз кенорындарын өндірумен байланысты ашылатын мүмкіншіліктер көптеген инвестиция салымдарын талап етеді. Қазақстандық және шетел экспертерінің тәжірибелері бойынша жинақы шығындары 160 млрд. кенорынды бастапқы зерттеу кезеңінде, яғни мұнай өндірісі басталғанға дейін салынған.

Heгiзгi инвестициялық приоритеттер Қазақстан республикасының стратегиялық даму бағдарламасын нақты анықтайды. Шетел қаржыларын 1-ші кезеңінде тарту макроэкономикалық тұрақтылықтың жетістілігіне әкелді. Ендігі жұмыс — осы icтi микродеңгейіндегі реформалар. Бұл материалдық  өндірісте  құрылымдық   өндеулер негізінде    экономикалық өсімді қамтамасыз етеді.  Шетел инвестицияларының энергиялы шикізат кешеңіне тарту өз мәнін тұрақты сақтайды, бipaқ қaзiргi приоритеті болып бүгiнгi күннің талабына сай инфрақұрылымды (көліктік, телекоммуникациялық) және мұнай өндірісін құру саналады.

Инвестиция қауіптілігі

Кез-келген инвестициялық жобаның жүзеге асуы әрдайым қауіптіліктермен байланысты, олар инвестиялық жобаның жүзеге асыру шарттар туралы мәліметтің толықсыздығымен және ауытқуларымен туындайды.

Болашақ экономалық жағдаймен сұраныстың болжамы жуық шамада ғана алынады, ceбeбi бұрыңғы ақпарат негізінде өте көп мағлұмат алу мүмкін емес.

Жобаны жүзеге асырудағы қауіптіліктердің ең маңызды түрлерімен себебтері болып келесілер саналады:

Экономикалық заңдылықтың сұрақсыздығымен және қaзipгi экономикалық жаңаймен, инвестициялау шарттары мен пайданы пайдаланумен қауіптілік;

- Сауда операциялары мен қойылымдарына қойылатын әр түрлі шектеулерді енгізу мүмкіншіліктерімен, шекараның жабылуымен және т.б. осы сияқты себебтермен байлансты сыртқы экономикалық қауіптілік;

- Елдегі саяси жағдайдың анықсыздығы, елдегі және аумақтағы қолайсыз әлеуметтік саяси өзгерістердің қayіптiлiгi;

-Техника мен технологиялардың бағалары, параметрлерінің динамикасы туралы ақпараттың толық және нақты болмауы;

- Нарыктық конъюнктураның, валюта курстарының, сессия  беру  шарттарының  өзгepicтepi;

- Өндірістік-технологиялық қауіп (қондырғының бұзылуы, авариялар, өндірістік брак, т.б.).

- Қатысушылардың мақсатының, мүдделерінің және қатысу шарттарының белгісіз болуы;

- қатысушы   мекелерінің  қаржы   жағдайы   мен   репутациясы жайлы  ақпараттың толық    және нақты болмауы (төлемсіздігі, банкрот   болып  жариялануы, келісім-шарт   міндеттемелерінің жайылуы).

Инвестициялық жобаны жүзеге асырудың ұйымдастыру - экономикалык механизмі қауіптілік дәрежесін төмендетуге бағытталған шаралардан тұру керек. Осы мақсатта қорлардан резерв құруға технологияны өзгерту немесе дамытуға, т.б. арналған қосымша қаражат қарастырылады. Сонымен қатар, осы аталған механизм инвестициялық жоба қатысушыларының міндеттемелері мен ережелерін өзгерту сценарийін, оны жүзеге асыру шарттарын өзгерту мүмкіншіліктерімен байланысты жағдайларды ecкepyi тиіс.

Кез-келген мағыналы инвестицияларда пайда қауіптіліктерді жоюдың келесі 2 жолы қарастырылған: әртүрлі қауіптіліктерден сақтану; қayiптiлікті бақылау мүмкіншіліктерін немесе қауіптілік шарттарында басқару мүмкіншіліктерін анықтау. Басты сақтандыру стратегиясының инструменті- пайда салынатын инвестиция мен қayiптiліккe қоса төленетін қосымша қаражаттың жинақы суммасынан жоғары болған жағдайда ғана қаражат салу. Дегенмен, бұл концепция барлық қауіптіліктер бірнеше, нақты таңдалған инвестиция объектілеімен үйлестірген жағдайда ғана пайдаға келеді. Тәжірибеде тек аз экономикалық топтармен қаржы ұйымдары ғана осы мүмкіншілікке ие болады.

Жоғарыда аталған инвестициялық жобаны жүзеге асыру механизмін тұрақтандыру шаралары салушы қатысушыларынан қосымша шығындарды талап етеді. Бұл қосымша қаражаттар инвестициялардың экономикалық тиімділіктерін есептегенде ecкepiлyi тиic. Бұл қосымша шығындар инвестициялардың экономикалық тиімділіктерін есептегенде ecкepілyi тиic.

Инвестициялық   жобаны   жүзеге    асыру   анықталмаған шарттары мен кауіптілігі алдын-ала болжамдауға келмейді. Жобаны жүзеге асырғанда экономикалық заңдылықта, басқару шаруашылығында үздіксіз өзгерістер пайда болады. Сондықтанда инвестициялық жобаны жүзеге асыру схемасы осы аталған өзгерістерді тұрақты бақылау жағдайларын ecкepyi тиіс.

Жоба тұрақтылығын бағалаудың ең кең таралған жолы - "шығынсыздық нүктелерін" анықтау.

Шығынсыздық талдау мақсаты-саудадан түскен қаржы сатылған өнімнің қаражатына тең жағдайындағы тең салақтылық нүктесін анықтау. Сату көлемі (және сәйкесінші өндіріс көлемі) осы нүктеден төмен болса, онда кәсіпорын шығынға ұшырайды, ал түскен пайда салынған ақша тең нүктеде кәсіпорын өз жұмысын шығынсыз жүргізеді. Шығынсыздықты талдау өндірістің қай нүктеден бастап шығынға ұшырауын, қай нүктеде пайда алатынын анықтау үшін қажет. Шығынсыздық нүктесін өндірілген өнімнің физикалық бірліктердің көрсеткіштерінен немесе өндірілген қуаты пайдану денгейіне анықтауға болады. Сатудан алынған пайда шығынсыздық нүктесінде-шығынсыз сату құнын, ол осы жағдайдағы өнім бірлігінің құны шығынсыз сату  бағасын бейнелейді. Егер өндірістік бағдарлама әртүрлі өнімдерден тұратын болса, онда кез-келген шығынсыз сату көлемі үшін өнімге қойылатын әртүрлі құндары болуы тиіс.

2.2.   Инвестициялық екпінділікке әсер ететін факторлар

Қазақстан нарықтық қатынастарды құру кезеңіне аяқ басты дегенмен осы қатынастарға өту шаруашылық байланыстарының жоюылумен, экономикаға әсер ететін механизмдердің жоқтылығымен, күрделі финанстық жағдайымен және инвестициялық белсендіктің төмендеуімен сипаттайтын кризис шартында орындалады.

Сонымен қатар, қaзipгi таңда инвестициялар деңгейінің төмендеу тенденциясы байқалуда. Оның күрт өзгepyi республика инфрақұрылымдарының көптеген объектілерінің жағдайы төмендеуде және өндірістік секторда техникалық артта қалуымен білінді.

Инвестициялардың аса жетіспеушілігімен олардың өндіріске еңгізу тиімсіздігі өндірістік мақсаттық обьектілері бойынша қаражат салымдары құрылымының өзгеруіне әкелді. Негізгі құралдар негізінен icтeп тұрған мекемелердің қайта құрылуына бағыттала бастады. Осы мәселелерді шешу жолында осы жағдайдың барлығы экономиканы кризис дағдарысынан шығару процесін төмендетті.

Инвестициялық белсенділіктің төмендеуін анықтайтын келесі факторлар тобын белгілеуге болады. Макродеңгейде олар:

• жалғасушы инфляция;

• инвестициялар аймағындағы  мемлекеттік  саясатты жүргізудегі кемшіліктер;

• жинақы сұраныстағы   жылжулар,    бұл   өз    кезегінде   нарық болашағын бағалауда анықсыздыкты тұдырады.

Инфляция   темптерінің  күрт  азаюы  инвестициялық белсенділіктің    өсуіне    әкелді. Инвестиция    процесстерін    басу,   олардың қарқындылығын күшейтетін  факторларды  нейтрализациялау шарттарында инвестициялық ортада туындайтын жағымсыз тенденцияларды жеңуге нақты мүмкіншілік пайда болды. Инфляция темптерінің төмендеуі инвестициялық белсенділікті күшейтуге жеткіліксіз шарт емес. Мағыналы шамада бұл мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу нәтижесіне байланысты. Оның негізгі бағыттары:

1. Көптеген меншік    формасын    дамыту    негізіндегі    тізбектік инвестициялық процесстің      орталықтан      тыс      орыннан басқарылуы;

2. орталықтандырылған инвестиция    есебінен    кәсіпорындарды мемлекет тұрғысынан сүйемелдеу;

3. орталықтандырылған салымдарды орналастыру және инвестициялық жобаларды конкурстық негізде қаржыландыру;

4. кәсіпорынның iшкi жинақтау көздерінің маңызын инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін көтеру;

5. бірлесіп мемлекеттік  келісім-шарттық қаржыландыру тәжирибесін кеңейту;

6. инвестицияға бағытталған  қаржылардың жұмсалуын мемлекеттік бақылау арқылы күшейту.

Макродеңгейдегі мәселеге жалпы көз қарас

Біріншіден, өнімге сұранымдық шектеулері жоқ обьектілерге қаражат көп салынады;

Екіншіден, инвестициялық салу саласында приоритеттер мен жеңілдіктер жүйеге құрылғанда, мемлекеттік қаржыландыру қарқындап төмендеді.

Үшіншіден, бағыттары бойынша инвестициялардың құрылымына өзгерістер еңгізілуде. Өндірістік мақсаттық обьектілерге инвестиция үлесі күрт азайды.

Инвестициялық жұмысты мемлекеттік реттеу механизмінің жоқтығы, қаржылық - несие саясатындағы қателіктер нарық заманыңда ең күшті тұрақтылығымен көзге ілінген инвестициялық тартымды болуына әкелді. Осындай салаларға, негізінен, мұнай және газ өндірісі жатады. Бұл салардың басқа салаларға қарағанда инвестиция көздерін құруда ерекшеліктері көп және шексіз экспортты мүмкіншіліктерге ие. Осы жағдайлар Қазақстандағы жалпы инвестициялық белсенділік деңгейін анықтады, бұл ұлттық экономиканы ұзақ мерзімге болжам жасауға бағытталған өте маңызды фактор.

Барлық факторлар ұзақ мерзімді инвестициялық ресурстарды тарту мүмкіншіліктерін шектейді, осының салдарынан инвестициялық белсенділік төмендейді, ceбeбi инвесторларға ең тартымды да қарсы салуға тиімді болып өзін-өзі тезарада ақтайтын, жоғары тиімділікті шаралар (жаңа техниканы, прогрессивті қондырғыны ресурстарды жинақтайтын технологияларды еңгізу және көптеген т.б. шаралар) қарастырылған салалар саналады. Мұндай шаралар салыстырмалы түрде жүзеге асырылады, ал қарсы шығындарды осы жағдайда өте төмен, бұл тез арада қосымша пайда алуға және көрсетілген мерзімде алынған қарыздар ең олардың өсірмелерін қайтаруға мүмкіндік береді.

Қaзipгi таңда Қазақстан өкіметінің жүргізіп отырған экономикалық саясатының нeгiзгi мақсаттарының бipi болып қаржы тұрақтылығын орнату, осының есебінен Қазақстандық экономиканың инвестициялық белсенділігін көтеру мақсатталып отыр.

Осылайша, инвестициялық стратегияны құру барысында ерекше көңіл өндірісті сәйкес деңгейде сақтауға аударылуда, ceбeбi, бүгінгі өндірестегі кәсіпорынның нық өндірістік келбеті ертең динамикалық нарық жағдайында кәсіпорынның банкрот болып жариялануына әкелуі мүмкін. Инвестициялық стратегияның зерттемелері қойылған мақсаттардың орындалуын салымдардың жоғарғы тиімділігіне және аз шығын мен қауіптіліктерге әкелуін қамтамасыз етеді.

3. Инвестициялық жобалар бағасы

3.1. Инвестициялық жобаның құрылымы

Жобаланған, таратылатын және icкe асырылатын инвестиция инвестиция жоба формасын қабылдайды.

Инвестициялық жоба - жобалайтын және icкe асырылатын ic-шаралар тобының әртүрлі салалар мен экономика сферасына қосылған қор, мақсаты оны ұлғайту. Инвестиция  жобаны тарату жаңа немесе қалпына келтірілген техникамен жабдықталған өндріс пен кәсіпорын жасаумен бөлімшеге және әртурлі жұмыстар жүргізе байланысты, жер бөлігін арендаға алып, оны құрылыс салуға дайындау, инженерлерік зерттеулер жүргізу, өндіріс ие кәсіпорын тұрғызуға құжаттар дайындау, кәсіпорын жасауға қажетті кадр, шикізат алу өндірлетін  өнімді  таратуды ұйымдастыру.

Инвестициялық жобаның  мәселесін зерттеулер  негізі тусінігі болып, жобаның өмірлік циклы есептелінеді. Жобаның  пайда болу және жою арасындағы уақыт жобаның өмірлік  циклы.

Тәжірибеге сүйенген жобаның өткен жағдайын фаза (кезеу)  деп атайды. Жобаның таратылуының кезек фазасының сызбасы.

1.И алдындағы фаза

2.И мүмкіндігін талдау

З.ТЭО алдын-ала

4.ТЭО

5.И мүмкіндігін туралы баянда

6.И фаза

7.Келісім- шарт жасау және сөйлесу

8.Жобалау

9.Құрылыс

10.Маркетинг

11.0қыту

12.Пайдалану фазасы

13.Қабылдау және іске қосу

14..Жабдықты ауыстыру

15.Ұлғайту, инновация

Инвестиция алдындағы фаза - Инвестиция жоба фазасы, онда анықталады:

-Инвестиция мүмкіндіктері;

-Жобаның техника- экономикалық  негізі бағалау;

-Жобаны алдын- ала таңдау;

-қаржыландыру сызбасы;

-Инвестиция   фаза   -    Инвестиция   жоба   фазасы,    онда  жүргізіледі;

-жобаны icкe асырудың  қаржылау, құқының, ұйымдастыру негізі орнатылады;

-технология алу және жіберу;

-контракт жасау және оны талдау;

-жер алу, құрылыс жұмысы, жабдықты орнату;

-өндіріс маркентенгі;

-жұмысшыны топтау және оқыту;

-өндірісті  пайдалануға беру;

Пайдалану фазасы - осы фазаға тауар өндіру және қызмет көрсету басталады, инвестиция қосылған қор қайтарылады. Инвестор жобаны критерийларға сәйкес жұргізуі керек, пайдалану фазасына   қатысты. Осының    негізінде    оған жеңілдіктер берілген.

-жалпы

-техникалық

-ұйымдастыру-басқару

-қаржылау

- экономикалық –бюджеттін  тиімді.

И жобаны жасау және талдау төмендегідей кезеңдерден тұрады:

-Инвестиция идеяның қалыптасуы;

-Инвестиция мүмкіндікті зерттеу.

-Жобаны техника-экономика негізі.

-Жер бөлігі алу немесе арендалау.

-Құжат дайындау.

-Жобалық құжатты дайындау.

-Құрлыс-монтаждық жұмыстарын icкe асыру;

-объектіні пайдалану, экономикалық  көрсеткіштердің мониторингі.

Инвестиция кәсіпорын толық ғылыми-техникалық, және өндіріп циклін өнім жасаудың және оның элементтерін қамтиды.

Ғылыми зерттеу, құрастыру жұмыстары, өндірісті кеңейту және қайта құру, жаңа өндіріс жасау, өндірілген өнімді шығаруды ұйымдастыру.

Инвестицияға түсінік  қалыптасады:

1. идеяның пайда болуы және негізі,

2. техникалық шешімінің инновациялық  патенттін, экологиялық талдау жасау.

3. Сертификаттың талаптың орындалу қажеттігін тексеру.

Инвестициялық  мүмкіндіктерді жоба алдында зерттеуге кіреді:

• адын-ала өнімге сұранысты зерттеу;

• өнімнің бағасының   базистік   ағымдағы,   болжамдық   деңгейін  бағалау;

• қатысушылар құрамын және жобаны таратудың ұйымдастыру-құқықтық формасы бойынша дайындау;

• негізгі-рұқсат құжатын дайындау;

• жобаның ТЭО   тарауы   бойынша   баға   дайындау,   жобаның тиімділік бағасы;

• келісім құжаттарын дайындау;

- нақтым инвесторға арналган инв. ұсыныс жасау; Жобаның техника-экономиканың негізіне (ТЭО) кіреді

  - толық масштабты маркетингтік зерттеулер жүргізу (ұсыныс және сұраныс, баға, нарық     негізгі    бақталастар,     сұраныстың    тиіділігі)

• өніді шығару;

• түсіндірме қағазын дайындау;

• негізгі- рұқсат құжаттарын дайындау;

• техникалық шешімдерді  жасау;

• құрылыс, архитектуралық -жобалау шешімдері;

• инженерлік қамтамассыз ету;

• азаматтың қорғаныс және қоршаған ортаны қорғау шаралары;

• құрылыс ұйымын сипаттау;

• құрылысқа қажетті деректер;

• кәсіпорынның басқару жүйесін сипаттау;

• смета - қаржылық құжат (күрделі шығындарды есептеу, жылдық түсім есептеу т.б );

• жобаға байланысты қayiптi есептеу;

• жобаның icкe асу мерзімін жоспарлау;

• жобаның коммерцияық тиімділігін бағалау;

• жобаның бюджеттік және экономикалық тиімділігін талдау;

  Келісім- шарт құжаттарын дайындауға кіреді:

• теңдерді дайындау және кeлiciм-шарт нәтижесі бойынша;

• инвестормен келісім жүргізу;

-  техникалық  құжат жасау және  объектіге  әpi қарай жобалауға тендер дайындау;

- жұмыс құжаттарын дайындау;

- жұмыс сызбасы кезеңімен жобалық есептеу кұжатын стандарт   емес   технологиялық   жабдықтарды   дайындаушыны анықтау;

- құрылыс және монтаждау жұмыстарын іске асыру этапында орындалады:

• жабдықты орнату;

• қызметкерлерді оқыту;

• өнімді әкелуге шарт дайындық жобасының жоспарын жасау;

• өнімнің алғашқы партиясын шығару;

Объектіні пайдалану және экономикалық көрсеткіштер мониторингі кезеңінде жүргізіледі:

• өнімді сертификаттау;

• диллерлік желі жасау;

• сервистік қызмет көрсету және жөндеу орталығын жасау;

• экономикалық көрсеткіштердің   жасалған   объект,   кәсіпорын, өндірістің ағымдағы мониторингі.

Бұл аталған шаралар уақытқа байланысты және ұйымдастыру технологиялық ойға байланысты инв. процесс болады.

Инвестиция жобаның жиынтығы соңғы мақсатты бағыты бар инв. бағдарламаны құрайды. Бұл бағдарламаның көлеміне байланысты, мемлекеттік, аймақтық салалық сипатта болады.

Инвестицияық жоба болу керек:

• экономикалық тиімді;

• экономикалық нәтижелі және шығынға сәйкес;

• экологиялық пайдалы;

• тұрғындар қолдауы керек;

Инвесторлар  үшін табиғатты  қорғауға  бағытталған  жобаларға қызығушылық болады;

- су ресурстарын басқару және суларды тазарту;

- қатты қалдықтарды утилиттеу

- энергия және жылу жабдықтау;

- қалалық көлік;

- ластануды төмендету.

Бұрынғы жаңалау ол жаңа құрылым жасау емес:

- жақсы қатынас қамтамсыз ету (шығын-пайда)

- жергілікті (шығын-пайда) есепке алу;

- бағалау және мониторинг мүмкіндігін қамтамасыз ету;

• инвесторға қажетті ақпарат көлемін және форматы.

Инвестициялық жоба анализына кіргізіледі:

1. Жобаның сипаты: шешілетін мәселе мәні, қажеттілігі, қалай icкe асырылады, нәтижесі қандай   болады,   тұрғындардың   жобаға көзқарасы жобаның іске асу графигі;

2. Алынатын пайдасы: экономикалық экологиялық, технологиялық,  менеджменті  дамыту;

3. Жобаны қолдаушылары: қажетті тәрбиесі, қаржылық тарихы, жобаға енгізген қосымшасы, жобаны қызықтырған ceбeбi;

4. Жобаның бағасы: негізгі бағаның есептелуі;

   шығындарды тарату:

• жер бөлу;

• жабдықтар;

• жұмысшы күшін жалдау;

• жұмысшылар / негізгі қор;

• жергілікті / сыртқы шығындар.

5. Қолданылатын технология және жабдық  көздері,   сенімділігі, қолданылатын энергия, шетел көмегінің қажеттілі, өндіруші ел, қайта өңдеу қажеттілігі

6. Жобаның экологиялық негізі: жоба туралы экологиялық ақпараттың болуы, экологиялық бақылау мен технологияның болуы, экологиялық міндеттер.

7. Іске асыру: көлемі және араласуы, қолданушылары, сауданың дамуына әсер ететін факторлар.

8. Норма мен ережеге сәйкес келуі экологиялық, нормативттік және құқықтық заңдамаларға сәйкес келуі;

9. Жобаны қаржыландыру жоспары: құрылымы_, көздері, шарттары.

10. Қаржылық талдау   және    жобаның    өміршеңдігін    бағалау қаржыны  пайдалану,   қаржыландыру графигі,  жобалауы,   заемды қайтару және беру графигі қабылданған қаржылық коэфициент.

11. Жобадағы инвестор ролі

12. Жобаны icкe асыру графигі Жобаны    дайындаудағы    техникалық    және    экономикалық зерттеулердің   бағасы:

-   осы зерттеулерді қаржыландыру көзін анықтау және жоба негізін дайындау қажеттігі;

• жоба техникалық тапсырмасын кім icкe асырады.

• Жобаның бағасы: негізгі бағаның есептелуі;

• шығындарды тарату:

• жер бөлу;

• жабдықтар;

• жұмысшы күшін жалдау;

• жұмысшылар / негізгі қор;

• жергілікті / сыртқы шығындар.

Болжамдық бағалар - өнімге, ресурстарға, қызметтерге болжамдалған баға өзгерісінің индексіне сәйкес анықталған инвестициялық жобаны icкe асырудың t-шi жылының соңындағы бағалар. Олар келесі формуладан анықталады:

Ц_t=Ц_б*І_t ;

мұндағы Ц_t — инвестициялық жобаны іске асырудың t-шi жылының соңына арналған болжамдық бағасы;

Ц_б - өнімнін немесе ресурстың базистік бағасы;

I_t – сәйкесінші өнімнің немесе сәйкесінші ресурстың t-шi жылдың

соңына анықталған бағалар өзгерісінің болжамдық коэффициенті;

Есептік бағалар базистік бағаны дефляторға —көбейту жолымен анықталады.

Базистік, болжамдық және есептік бағалар теңгемен немесе тұрақты шетел валютасымен белгіленуі мүмкін (АҚШ доллары, неміс маркасы, евро, ЭКЮ және т.б.).

Таза дисконттық пайда (RDD, NPV) бүкіл есептік мерзімге келтірілген барлық ағындық эффектілердің салмасы ретінде немесе интегралдық нәтижелердің интегралдық шығындар үстінде өсімі ретінде келесі формуладан анықталады:

RDD (NPV)= (R_t-3_t)/(1+E)^t; мұндағы R_t - t-ші есеп қадамындағы нәтижелер;

3_t - осы қадамдағы шығындар;

Т — есептің уақыттық мерзімі;

Есептің уақыттық мерзімі жобаны icкe асыру мерзімінен, кәсіпорынды (өндірісті) құру уақытынан, оны пайдалану және жою мерзімінен қосып қабылдайды.

Егер инвестициялық жобаның RDD шамасы оң болса, онда ол тиімдіден алынады.

Инвестициялардың рентабельділігі (инвестиция пайдасының индексі (MD,PI)) келтірілген эффекті қосындысының инвестиция шамасына  қатынасын білдіреді:

PI=l\k (R₁-3t\(1+Е)^t;

Егер пайда индексы (инвестиция рентабелділігі) 1-ден үлкен немесе тең болса, онда инвестициялық жоба тиімді, ал 1-ден кіші болса, онда — тиімсіз болып есептеледі.

Инвестиция пайдасының iшкі нормасы (BHD,IRR) келтірілген эффект шамасы келтірілген инвестициялық салымдарға тең дисконт нормасын Е білдіреді

(R₁ -3_t)(l+E_вн)= 1\(1+Е_вн) ^t

Жоғарыда келтірілген формула бойынша есептелген пайда шамасы инвестор талап еткен салған капиталына пайда шамасымен салыстырылады.

Егер BHD талап етілген пайда нормасынан үлкен немесе оған тең болса, онда жоба тиімді болып есептеледі.

Нарық  -  ол    әрдайым    тұрақсыз    теңсалмақтылық.    Оның инвестиция пайдасын бағалаудағы ескерілетін сипаттамалары:

• тұтынатын ресурстарға   және   сатылатын   өнімге   бағалардың күтілген өзгepici;

• шығарылым көлемін   өсу   процесінде   өндірістің   жоспарлық шығын түciмi;

• өнімнің техникалық   деңгейіндегі   немесе   өндірістік   ғылыми-техникалық      жетістіктер      енгізілгеннен      кейінгі      болашақ өзгepicтepi;

Инвестициялық жобаның нақты тиімділігіне инфляциялық процестер әсер етеді.

Инфляцияны ecкepiп отыру үшін барлык, нарық қатысушылары капитал бағасына күтілетін ақшаның инфляциялық қамтамасыз ету темпін кіргізеді. Бұл жағдайда процент ставкасы "номиналды" деп аталады, ал нақты жағдайда "нақты проценттік ставка" деп аталады. Аз инфляция темптерінде нақты процент ставканы анықтау үшін (3-5% жылына) келесі формула қолданылады:

Р=Н-Т;

Мұндағы Р — нақты ставка;

Н-номиналды ставка;

Т-инфляция темпі (осы уақыт ішінде).

Қаржылы-экономикалық тиімділіктің көрсеткіштер жүйесінде экономикалық тиімділіктің екі тобы қарастырылған: 1) қарапайым (статикалық) әдістері; 2) уақыт факторларын ескеретін әдістер.

Бipiншi топқа жататын әдістерде жеке берілгендердің нүктелі қарапайым мәндері қолданылады. Екінші топта уақыт факторының әсерін ескереді және бұл әдістерде өте күрделі математикалық аппараттар қолданылады. Статикалық инвестицияларды бағалау әдістеріне қарапайым қайтарым темпі, жеңілдетілген қайтарым мерзімінің eceбi және келтірілген шығын eceбi жатады.

Қарапайым қайтарым темпі (СРР) немесе қаржының жалпы тиімділігі келесі формуладан анықталады:

СРР=НОТ/ТК

мұндағы СРР - қарапайым қайтарым темпі; НОТ — 1 жыл ішіндегі таза пайданың өciмi;

ТК — осы өсімді туындатқан қаражат.

Уақыт факторы ескерілген жоба тиімділігін бағалау әдісінің бірнеше түpi белгілі:

1. таза келтірілген құндылықты анықтау (NPV);

2. рентабельділіктің iшкi нормасының eceбi - IRR ;

3. шығын мен пайда қатынасы (BCR);

4. уақыт факторын ескере отырып қайтарым мерзімін анықтау. Таза келтірілген   құндылықтың   (NPV)   көpceткiшi   интегралды кономикалық эффект деп аталады. Бұл көрсеткіштің шамасы жылдық потенциалдық пайда мен жобаны icкe асыруға жұмсалатын есептік жылдық шығындар арасындағы айырым түрінде табылады.

Кейде инвестициялардың рентабельділігі көрсеткіші қолданылады, бұл көрсеткіш таза ағымдық құн коэффициенті деп аталады. Бұл көрсеткіш жобаның таза келтірілген құндылығының инвестициялық   шығындардың   дисконттық   құнына   қатынасы ретінде табылады.

NPVR=NPV/PV

Қаржылардың қайтарым мерзімін өзіне-өзі ақтау мерзімі деп атайды. Ол сатудан түскен пайда негізгі салынған салымды қайтаратын жылдар санымен өлшенеді.

Өзін-өзі қайтару мерзімі келесі формуладан анықталады.

Т_ОК=К/П*10, немесе Т_0К=К/ (С*- С**),

Мұндағы К — жобаның шешімге капиталдық салымдар;

П - қаражатты жүзеге асыру нәтижесіндеалынатын жалпы пайда қосындысы;

С* және С** - капиталдық қаражат енгізілгенге дейін және кейін өнім өндірісінің өзіндік құны.

Шығынсыздық нормасы — нольдік пайда алынатын шығарылатын өнім партиясының минималды өлшемі, ол келесі формуладан анықталады:

Шығынсыздық нормасы=тұрақты ұсталымдар/өзіндік құн-өзіндік айнымалы шығындар.

Жобаларды дәлелдегенде қолданылатын инвестициялардың тиімділігінің бағасы құнды келтіру әдісімен, рентабельділік әдісімен және ликвидтық  әдісімен анықталады.

Инвестициялық жобаның коммерциялық (финанстық) тиімділігі қажетті пайда нәтижелердің қатынасымен анықталады және бүтіндей жобаға немесе жоба бөліктері үшін де есептелуі мүмкін.

3.2 Инвестициялық жобалардың бағасы мен қорларды қолдану және  пайдалану принциптері.

Қазақстан Республикасының алдында тұрған приоритеттік мәселелердің бipi - республиканы әлемдік шаруашылық жүйесіне интеграциялау. Тұрақты саяси жағдай, табиғи ресурстардың табиғи бай қорлары, шетел инвестицияларын тарту - сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту стимулдары болып есептеледі. Шетел капиталы бақталастық өнімді шығару, эксперттік базаны дамыту, кәсіпкерлікті дамытуға қaзipгi күн талабына сай инфроқұрылым құру мақсатында құрылымдық өңдеу жұмыстарының орны ерекше. Сондықтанда ҚР —да шетел капиталын тартудың нeгiзгi мақсаттары:

• өзіндік ішкі ресурстардың шектеулі болуына байланысты отандық экономикалы тұрақты түрде көтеруге қажет инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету;

• Жобаны жүзеге   асыру  үшін  келісім   шарт  базасын  дамыту қажеттілігі  (инвестор шешімі бойынша);

• Экспорттық несиені,   экспорттық   сақтандыру   рұқсатын   алу немесе басқа да кез-келген инфляциялық қаржыландыру және сақтандыру схемаларын қолдану қажеттілігі.  Бұл схемалар мен шешімдер   жобамен   байланысты   потенциалды   және   нақты қауіптіліктерді  қысқартуға  мүмкіндік береді.

Барлық ұсынылатын жобалар Қазақстан Республикасы өкіметінің 1998 ж. 31 желтоқсанда №673 қаулысымен енгізілген өзгертулеріне және осы аталған қаулыларда салалық бағдарламаларға және  ҚР әлеуметтік-экономикалық даму индикативті жоспарында қарастырылған жақын мерзімге дайындалған инвестициялық приоритеттеріне «Қазакстан 2030» стратегиясына сәйкестігі тексеріледі Сонымен қатар келесі шарттар міндетті түрде тексерілуі тиіс:

1. Инвестициялық жобалар ушін:

• Жобаның және жоба бойынша дайындалған құжаттардың Өкілеттелген Орган талаптарына сай техника — экономикалық дәлелі;

• Сәйкесінше орталық орындаушы органнның салалық мәні;

• ҚР табиғи    ресурстар    мен    қоршаған     ортаны    қорғау Министрлігінің экологиялық экспертизаның тұжырымдамасы (заңдылықтармен қарастырылған жағдайларда);

• ҚР энергетика,    индустрия    және    сауда    Министрлігінің құрылыс     icтepi     жөніндегі     Комитетінің     Республикалық мемлекеттің        кәсіпорнының     «Жобаның        мемлекеттік ведомстводан тыс экспертизасы" атты тұжырымдамасы;

2. Институционалды даму (техникалық көмек) жобалары үшін ;

• Жобаның экономикалық дәлелі бар арыздар мен Өкіметтелген Органның талаптарына  сай жоба құжаттары (көмек түpi, көмек объектісі, орындалу мерзімдері, құрылымдық бөлімшенің  бар немесе жоқтығы туралы ақпарат,   жобаға жауаптының   толығымен аты-жөні, жобаның көзделген аяқталу мерзімі міндетті түрде  көрсетіледі).

• жаңаша технологияны тарту, өндірісті прогрессивті ұйымдастыру және басқару формаларын енгізу, ноу-хау;

• Қазақстанның  халықаралық еңбек бөлісінде қатысуын күшейту, экономиканы   интеграциялау процессін әлемдік шаруашылық жүйесіне шығару және белсенді ету;

• Қазақстандық экономика бойынша бірлестіктердегі инвесторлар мен партнерлардың бip-бipiнe сенімділігін қамтамасыз ету;

Инвестицияларды тартудың негізгі мақсаттарын жүзеге асыру үрдісінде келесі маңызды әлеуметтік және экономикалық есептер шешіледі:

• экономикадағы жүргізіліп  жатырған   құрылымдық   өңдеулерге және нарықтық  қатынастарға көмектесу;

• өндірісте бақталастық ортаны дамыту;

• экспорттық потенциал тиімділігін дамыту және көтеру, оның шикізат бағыттылығын жеңу, экспорттық экспансияны күшейту және оның позицияларын сыртқы нарықта тұрақтандыру;

• өндірістің ғылыми-техникалық деңгейін көтеру  және  жаңа техника мен технологияны басқару және өткізу әдістері негізінде бақталастық өнімнің үлесін көтеру;

• өндірістік және   өндірістік   емес   тұтынуға   жоғарғы   дәрежелі дайын   өнімді  шығару   толығымен   аяқталған   технологиялық циклдарды құру;

• депрессивті, алыс орналасқан, артық еңбекті және экологиялық лас аудандардың дамуына қол ұшын беру;

• жаңа жұмыс орындарын құру.

Қолданылатын шаралардың негізгі мағынасы инвесторлар үшін әcipece шетел инвесторлары үшін тартымды, жағымды орта кұру, болашағы зор және тұрақты шетел инвесторларын іздестіру және олардың капиталын өңдірістің приоритетті салаларына және жұмыс түрлеріне бағыттау. Осы аталған мәселелерді шешу үшін келесі шарттар жасалуы тиіс:

• Қазақстан экономикасына       жақын       10       жыл       ішінде инвестицияларды тарту талаптарын дәлелдеу және олардың нақты ағынын болжамдау;

• Шетел инвесторлары    үшін    инвестициялық    қауіптіліктерді азайтуға, олардың меншігін кепілдендіруге және құқықтарын қорғауға бағытталған тұрақты режимдерді құру және заңды түрде бекіту;

• Тікелей және   ютфельдік   инвестициялардың   ағынына   тиімді стимул жасау;

• Шетел инвестицияларын   реттеудің  қажетті және тұрақты құқықтық  негіздерін  құру;

• Программалық шараларды жүзеге асыру, бақылау және дамыту жобаларды таңдау және icкe асыру механизмдерін  құру.

Осы мәселелердің шeшiлyi елімізде ыңғайлы инвестициялық жағдай жасауға және шетел инвесторлардың инвестициялық жұмысын жеделдетуге мұмкіндік береді. Бipaқ бұл тек инфляцияны басу және макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету кезінде ғана қолданылады.

Шетел капиталын тарту саясатын орындау кезде келесі принциптерге сүйену керек.

Шетел инвесторларын алынатын зайым мен несиелерді қатыстыра отырып инвестициялық жобалардың экономикалық қажеттілік  принципі.

Олардың  экономикалық  тиімділігі  келесі  шарттарға  сүйене отырып сапалы деңгейде анықталады:

• Инвестиция дефициты: ішкі резервтер мен мүмкіншіліктердің шектеулігі жағдайында белгілі әлеуметтік -экономикалық мәселелерді шешу қажеттілігі;

• Несие проценттерін, инвестиция төлемдерін уақытылы жабу мүмкіншіліктері;

• Шетел инвесторлароның және несие ұсыныстарының қатысуымен инвестициялық жоба шарттарының  тиімділігі;

• Экономикадағы жағдайдың өзгерісіне ұсыныстардың әcepi, олардың прогрессивтілігі, халыкаралық стандарттардың нәтижелерінің сәйкестігі;

Элеуметтік-экономикалық тиімділік — кез-келген формадағы шетел инвестицияларын тартудың міндетті шарты. Бұл принцип шетел компанияларының қатысуымен инвестициялық жобалардың жоғарғы пайдасы мен рентабельдігін, займдарды және несиелерді, басқа формадағы инвестицияларды ұсыну шарттарының тиімділігін қарастырады.

Экономикалық және экологиялық қауіпсіздік, ұлттық мемлекеттік мүдделері мен ел суверинитетін қамтамассыз ету принципі жобалар мен ұсыныстарды іске асыру мүмкіншіліктерін жоққа шығаруы тиіс. Бұл принцип бойынша келесі жағдайлар қарастырылған жобалардың icкe аспауын қамтамасыз eтyi тиіс:

• Республиканың табиғи байлықтарын жеделдетіп пайдалану мен тиімсіз қолдануды;

• Қоршаған ортананың ластануын;

• Капиталды республикададан заңсыз шығаруды;

• Ескі технологиялар мен техниканы, әлемдік деңгейден төмен параметрлері бар көне конструкторларын қолдануды;

• Өңдірістің шикізат  бағытын сақтау есебінен экономиканың өзгертілген құрылымын бекіту;

• Әлем нарығында бақталастық қабілетінің төмендеуі;

• Отандық тауар өндірушілерін нарықтан бақталастыққа қарсы тауармен шығарып тастау;

• Достас елдермен , әcipece ТМД елдерімен құрылған өзара тиімді бірлестікті жұмысын бұзатын, қол қойылған келісім шарттарға зиян келтіретін үшінші елге қарсы тұратын;

• Ұтылымды шарттары    бар    жобалар    мен    келісімдерге көмектесу мақсатында жергілікті қызметкерлерді, лауазым иелерін ақшамен өзіне қарату, жемқорлықтың күшeyi; Сонымен қатар, Қазақстан республикасы экономикасының шетел капиталынан тәуелдік жағымсыз құбылыстарды туындататын қayiптi факторы болуы мүмкін.

Біріншіден, шетел компанияларының құзырында мәні зор салалар мен сфералар болуы мүмкін немесе олардың көлемі көрсетілген салмақтан асып кетуі, шегінен шығып кетуі мүмкін. Бұл ұлттық мемлекеттік мүдделеріне зиян келтірді, осы компаниялар өз талаптарын Қазақстанға қоюға жағдай жасайды.

Екіншіден, несиенің өте үлкен көлеміне байланысты қарыз алушы республика алған несиесін қайтара алмауы мүмкін, ал қарыздың өтелмеуі Қазақстанды халықаралық қаржы несие нарығында басқа елдермен бөлектеуге, қарыз беруші елге экономикалық және саяси тәуелділікке әкелуі мүмкін, шетел мемлекеттері мен фирмаларын республиканың қазба байлығының белгілі бөлігінің қожайыны етуге жоламады.

Сондықтан да Қазақстанда барлық шарттары толық қарастырылған, экономикалық пайдасы мен мақсаты мол, нақты есептер мен дәлелдерде негізделген шетел несиелелерін тартудың ұзақ  мерзімді  және қысқа мерзімді стратегиясы зерттелуі  тиіс.

Шетел инвестицияларын тартудың маңызды принципі-жобалардың, келісім-шарттардың өзара пайдасы. Экономикаға приотеттік шетел салымдарының принципі салынған қаржының елде өткізіліп отырған құрылымдық және инвестициялық саясатқа байланысты приоритеттік объектілерге бағытталуын білдіреді.

Донор —елдердің приотитеттік таңдау принципінің мәні мынада: бұл принцип бойынша әртүрлі елдердің экономикасының жағдайын, әлемдік экономикалық жүйедегі орнын, олардың  репутациясының сенімділігін белгілі экономика салаларындағы орнын осы елдерден  ғана  инвестиция  тартады.

Тағы бip маңызы зор принцип-біздің еліміз үшін минималды коммерциялық қаyin принципі. Ол өзара келісім шартқа отыруға, сөйлесіп жатқан біздің еліміздегі кәсіпорындарды екінші жақтың қаржы күйі, патнерлері туралы, өз еліндегі және әлемдік нарықтағы орны туралы және сенімділігі туралы қажетті мағлуматпен қамтамасыз етеді.

Шетел инвестицияларын салу жөнінде біздің еліміз бен шет инвесторларының мүдделері объектілерді және жұмыс түрлерін таңдағанда сәйкес келмей қалады. Шетел инвесторлары қаржыларын тек экспорттық секторларға, өзін -өзi тез ақтайтын өндірістерге, сонымен қатар жаңа кәсіпорындарды құруға тырысады. Біздің еліміздегі көп кісіпорындарының перспективалары, олардың көлемділігі, нарықтағы монопольдік жағдайы, конерген жабдығы мен технологиялары, өнімнің шығыны жеке шетел инвесторларын қызықтырмайды. Бұл жерде олардың несиелері тек өкіметтік кепіл арқылы ғана белгілі бip мекемеге салынуын қамтамасыз етеді.

Сондықтан да мемлекет жеке шетел инвесторларының ағынын экономикамыздың кез-келген саласына жұмсауға дайын. Өкіметтік жүргізіп отырған саясатына байланысты жақын арадағы

7-10      жыл      ішінде      Қазақстан      келесі      салаларға      шетел инвестициясының негізгі бөлігін салуды жоспарлап отыр:

• энергетика, мұнай және газ өндipici;

• қара және түрлі – түсті металлургия;

• химиялық және     мұнай-химиялық     өнеркәсіптік, прогрессивті өнім түрлері өндірісі;

• ғылыми   сиымдылықты   өнім   шығаратын   машина жасаудың конверсиялық секторы;

• көлік пен байланыс;

• АПК қайта өндеу секторы;

• Тұрғын үй;

• ғылым мен білім.

Дегенмен мемлекет бұл жерге келесі талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін инвестиция ағынына ерекше көпшіл бөледі:

• экспортқа бағытталған;

• Жоғарғы технологияларды енгізуге бағытталған;

• Жоғарғы тиімділікті;

• Өзін-өзі тез ақтайтындығы;

• 1шк1 және сыртқы назықтарда  потенциялды перспективалы, рентабельды және бақталастық күреске  шыдайтын,  қабілетті   болатынын   дәлелдеген,   бipaқ   қaзipгi таңда қаражат жоқтығына байланысты қолдары байлаулы өндірістерге  бағытталған;

Әлеуметтік  мағынасыздар.

Бастапқы үш таңдау критери1 жеке тікелей шетел инвестицияларын тартуға колданылса, соңғы үш критерий жеке отандық және шетел инвесторларын қызықтырмайтын өндірістерге пайдаланылады.  Сондықтан да олар тек өте қажет болған жағдайда ғана сүйемелденеді.

Қазақстанның дамыған елдермен инвестициялық өзара келісу критерийлері әлемдік тәжірибені ескере отырып, әрдайым түзетіліп отыруды талап етеді.

Мұдай келісудің ұйымдастырмалы-құқықтық және экономикалық механизмдерін құру жөніндегі жұмыстарға күшейте түсу керек. Бұл жерде әcipece инвестицияларды тиімді пайдалануға біздің кәсіпкерлерімізді қызықтырып, тәжірибеге көптеген шараларды зерттеп, еңгізу жайлы әңгіме етілді.

3.3. Инвестициялық жобалардың тиімділік бағасы

Инвестициялық жобаны бағалау мәні шешім қабылдаушыға инвестиция жасауға немесе жасамауға қажетті ақпаратты беру. Шаруашылық шаралары тиімділігінің нарықтық экономикадағы дұрыс бағалануы, оның ішінде кәсіпкерлік жобалардың экспертизасы бірқатар білімді және әдістемелік әдіс-тәсілді талап етеді.

Инвестициялық жоба тиімділігін инвесторлар немесе олардың тапсырмасы бойынша қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаға материалдық жағанан да, заң жағынан да жауап беретін арнайы консалтинтік фирмалар мен орталықтар инвестиция нәтижелері бойынша анықтап, бағалайды.

Инвестициялық жоба тиімділігін бағалаудың әдістемесі ең әдіс-тәсілдері Қ.Р.-да меншік иесіне тәуелсіз 1994ж 31 наурызда бекітілген Ресей Федерациясында "Инвестициялық жоба тиімділігін бағалау және оны қаржыландыруға зерттеу жөніндегі әдістемелік нұсқауларына " негізделеді.

Нұсқауларға сай инвестициялық жоба тиімділігін бағалағанда мына шамалар қолданылады: тікелей қатысушылары үшін жобаның icкe асырудағы қаржы нәтижелерін бейнелейтін бюджеттік тиімділігі; жобаның icкe асыруылуымен пайдасын ескеретіп экономикалық тиімділік.

Инвестициялық жоба тиімділігі инвестициялық процесс мүдделерін ескере отырып, шығындар мен нәтижелерді өзара қатынасын бейнелейтін көрсеткіштер жүйесімен сипатталады.

Есептік периодта жұмсалатын шығын мен оның нәтижелері келесі жағдайларды ескере отырып бағаланады:

-  объектіні құру, пайдалану мepзiмi және жойылуы;

- негізгі технологиялық қондырғылардың орта есеппен ережеленген қызмет ету мерзімі

- берілген параметрлерге, пайда сипаттамасына (салмағы және пайда нормалары) қол жеткізу;

Әртүрлі инвестициялық жобаларды (немесе жоба варианттарын) салыстыру және оның ішінен ең жақсысын және тиімдісін таңдау келесі көрсеткіштерді ескере отырып орындалады:

- таза дисконттық (ағымдық) құны (NPV) немесе таза дисконттық пайда (РДД);

- Инвестиция рентабельділігі, пайда индексі (ИД, IRR);

- Өзін-өзі қайтару мepзiмi (Ток).

Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауда көрсетілген көрсеткіштердің салыстыру мерзіміндегі бағаға келтірілуі қажет.

Шығын шамасы және нәтижелерді келтіру осы шамаларды дисконттау коэффициенті К –ға көбейту арқылы орындалады. Бұл коэффициент дисконттық тұрақты нормасы Е үшін келесі формуладан табылады:

К=1/ (t+Е)

Мұндағы  t -нәтижені  алу мерзімінен салыстыру  мерзіміне дейінгі уақыт, жыл.

Дисконт нормасы Е-пайда шамасының салынған қаражатқа қатынасы, қаржының пайда коэффициенті.

Экономикалық тиімділік көрсетіліктерін анықтағанда өнімге және тұтыну ресуртарына қойылатын  базистік,  әлемдік, болжамдық және есептік бағалар қолданылады. Бұл тиімділік түpi үшiн жағдайларды ескеру керек:

- бағалардың   жалпы деңгейін жалпы инфляцияны;

- iшкi   және   сыртқы     нарықтардағы    өндірілетін   өнімдерге қойылатын   баға;

• бағалары бірдей жылдамдықпен сипатталатын топтар бойынша қолданылатын  ресурстармен    кешендерге  қойылатын бағалары;

• Tүpiлepi бойынша   тікелей ұстанымдар;

• Жұмысшылар категорияларының түрлері бойынша жалақы денгейі (жалақыға инфляция);

- жалпы және әкімгершілік  ұстанымдар;

- негізгі қор элементтерінің  (жер, ғимарат,  және   құрал-жабдықтардың) құны.

- өнімді өткізуді;

Бюджеттік тиімділік көрсеткіштері жобаны icкe асыру нәтижелерінің сәйкесінші (аумақтық немесе жергілікті бюджеттің пайдасы мен шығындарын  бейнелейді. Ол дисконталған жылдық бюджеттік деффектілер қосындысы ретінде немесе интергралды бюджеттік пайда қосындысы ретінде   есептейді.

Бюджет   шығынына    мыналар кіреді: - жобаны  бюджеттен  қаржыландыруға  бөлінетін қаражаттар;

- бюджет есебінен компенсацияланатын заемдық қаражат ретінде бөлінген жеке жобаны  орындаушыларына арналған Ұлттық, аумақтық және өкілеттелген банктердің несиелері;

- жанармай мен энергия тасымалдауыштардың нарықтық бағаларына қойылатын қосымша қаражаттарға жұмсалатын    тікелей бюджеттік    ассигнациялары;

- жобаны іске асыру және импорттық қойдырғыны пайдаланушымен істі жұмыссыз  қалған  тұрғандарға жәрдем ақы төлемдері;

- мемлкеттің  құнды қағаздар бойынша төлемдер;

- шетел және отандық орындаушыларына берілетін мемлекеттік, аумақтық инвестициялық     қауып    тілектерге бөлінетін кепілдіктер;

- жобаны орындау барысында пайда болатын төтенше жағдайларда жоюға арналған бюджеттен бөлінетін қаражат.

Бюджет пайдасына мыналар кіреді:

- Үстеме құнға қосылған салық, барлық басқа салықтық түсімдерге ( жеңілдтермен бipгe) қойылатын арнайы салық және жобаға қатысушы қазақстандық және шетел кәсіпорындарынан бюджетке берілетін ренталық төлемдері;

- бюджетке түсетін пошлиналар мен жобаға сай өндірілетін (шығындалатын) өнімдерге (ресурстарға ) қойылатын акциялар;

- жобаның орындалуына берілетін құнды қағаздардың шығарылымынан алынатын эмиссиялық пайда;

- мемлекеттік, аумаққа жанатын акциялар мен т. б. құнды қағаздар бойынша дивиденділер.

- Қазақстандық  және  шетел жұмысшыларының жалақысынан алынатын жеке пайда  (подоходный) салығы;

-    жерді, суды  және  т.б. табиғи  ресурстарын пайдалағаны үшін төлейді;

- жоба мен қарастырылған объектерлерді зерттеуге, құруға және пайдалануға ұйымдастырылған лицензиялау, конкурстар мен тендерлерлерден түскен пайдалар.

-   Жобаға берілген  жеңілдіктері бар несие процестері;

-   штрафтар және санкциялар;

Халықшаруашылық экономикалық тиімділігі халық шаруашылығының тұрғысынан жобаның тиімділігін бейнелейді, халық шаруашылығы деңгейінде экономикалық тиімділік көрсеткіштерін есептегенде жоба нәтижелеріне   мыналар кіреді:

• соңғы өндірістік нәтижелер.

• әлеуметтік және экономикалық нәтижелер.

• тікелей қаржы нәтижелері- шетел мемлекеттерінің банкілерімен фирмаларының несиелері мен зайымдары.

3.4 "Қызылорда облысындағы мұнайды өндіру зауытының құрылысы" инвестиция жобасының бағасы

3.4. 1. Қорды жинақтау аймағының бағасы

Бұл жобаның негізгі мақсаты — жоғарғы салмағы жанармайды шығаратын (А-95, А-76 бензин түрлері, жазғы және қысқы, дизельдік жанар май). Тәулігіне 12000 баррель мұнай өндіру   зауытын   салу және іске қосу.

Қызылорда облысында мұндай зауытты алу шикізат көзінің  жақын орналасуы мен дәлелденеді.

Шикізатттың негізгі   көзі — "Қуат    Амлон Мұнай" ("Қоңыс" және "Бектас" кенорындағы) және  Құмкөл Ақшабұлақ мұнай кең орындары. Жоба бойынша кеңорынан өңдеу зауытына дейін мұнай желісін жүргізу   қарастырылған.

Жобаның   орналасуы

Зауыт Қызылорда қаласынан 15км қашықтықта орналасқан Ақтайлақ станциясында салу көзделіп отыр. Мұндай шешімнің аргументтері болып теміржолдың жақын орналасуы, электр желілерінің тартылғандығы, автомобиль магистралінің бар болуы, т. б. осы сияқты негізгі коммуникациялардың қамтамасыз етілуі саналады.

Зауыт Сырдарья өзеніне жақын, Қызылорда қаласынан ағыны бойынша төмен орналасқан. Құрылыс орны — топан су аймағынан алыс жүргізіледі.

МӨ3   өзін-өзі  қамтамасыз     етуге   дейін       жақын   ететін электр    желісімен сымдарынын    тоқпен     қоректенеді. Мұнай  зауытқа     ұзындығы   135  км. Мұнай желісі     көмегімен жеткізіледі.

Шикізат

Қызылорда МӨ3 үшін мұнай сатушы ретінде "Қуат Амлон Мұнай" бірлестігі (iшкi мұнайды "Қоңыс"кенорынан жеткізіп отырады) және "Петро Қазақстан" компаниясы ("Құмкөл" кенорны) және "Қазгермұнай" бірлестігі ("Ақшабұлақ"  кенорны) таңдалады.

Қоңыс және Бектас кенорындары Қызылорда облысының аумағында, Қызылорда қаласынан 135 км. қашықтықта, орналасқан. Қызылорда облысынында жеті   Мұнай мен газ   кенорыны бар.

Қоңыс және Бектас кенорындары бойынша мұнай, газ және конденсаттың өндірістік қорлары С1 категориясы бойынша келесі мәлеметтермен ҚР геология Министірлігімен 1995ж қорғалған:

Қоңыс кенорны

Мұнай                           10535 мың т.

газ   шапқасы                1867 млн.м.  куб.

бос газ                           1719 млн.м.куб.

мұнайда ерітілген газ     1081 мың. М. Куб

конденсат                       62   мың. т.

Сонымен қатар төменгі мел бойынша негізгі М-П көкжиегі бойынша:

Мұнай                                               9117 мың.  т.

газ шапқасы                              1967 мың. м. Куб

бос газ                                      1719 млн. М. Куб

мұнайда ерітілген газ               933   мың. м. Куб.

                                                  Бектас    кенорны

Мұнай                                        585 мың. т.

Бос газ                               675 млн.м.куб.

Мұнайда   ерітілген газ       50 мың.    м.  Куб.

Конденсат                                3  мың.  т.

Еңбек ресурстарындағы қажеттілігі. Осы жоба бойынша келесі орындау графигі қарастырылған:

05.98 - 07.98	Жобаның бағаланылуы, ТЭО зерттелуі
07.98 - 08.98	Техникалық қондырғының таңдалуы
08.98 -10.98	Инжиниринг
11.98 - 12.98	Жобаның бейнеленуі
01.99 -02.99	қондырғының      сатып         алынуы      мен жеткізілуі.
02.99 -03.99	Даярлық      құрылыс            жұмыстарының басталуы
03.99 -10.99	МӨЗ монтажы
10.99 -01.2000	Іске қосу   жұмыстары

Номиналды  жобалық  қайта өңдеу қуаты  523  мың.  т.

Мұнай -шi жылдан бастап зауыт толық күшіне енеді. МӨЗ өніміне зауыттың пакетін жинақтау несие қойлымын ашқаннан кейін   басталады.

3.4.2. Өнімді  өткізу  аймағына талдау

Соңғы жылдары Қазақстанда А-95 маркасы бензинімен жүретін шетел көліктері көбейіп кетті. Қaзip мұндай     көлік   иелері өз     машиналарын   А-9 5  бензинін жоғарғы бағамен алады: А-95 бензинінің құны Алматы қаласында май құю станцияларында литрі 50теңге тұрады . Атырау және Шымкенттегі  МӨ3 шығаратын А- 76 бензиніне  шағын құн түсуде. Қазақстандық М93 шығармайтын қысқы дизельдік жанармай қажет.

Өнімің негізгі тұтынушылары

Аймақта негізгі тұтынушылары және жобаның потенциалдық тапсырыс берушілер бастап мыналар саналады:

—    Қызылорда   облысы.  Бензиндегі қажеттілік — 50   мың. т., авиакеросин — 8  мың.    т.,   дизельдік       жанармай    -    150 мың.  т., мазут —  210 мың. т.

Байқоңыр (Байқоңыр қаласы және Ұлттық аэроғарыштық агенттік). Қызылорда облысында орналасқан Байқоңыр қаласы Қызылорда қаласына  200 км. қашықтықта орналасқан. Бензиндегі қажеттілік   — 1,2   мың.   т.,   дизельдік   май   —    2 мың.   т., мазут —  160 мың.  т.

—    Алматы   қаласы, Тараз    қаласы, Шымкент  қаласы, Ақтөбе    қаласы — қажеттілік  — А-95  бензинында,    қысқы  дизельдік   жанар   майда.

"Жезқазған   цветмет"   АҚ. Бұрыңғы   Жезқазған    облысында, Қызылорда  қаласынан   400 км.       қашықтықта   орналасады.

Бүгінгі күнде АҚ   Корей фирмасының басқаруымен жұмыс  істейді. Мұнай өнімдеріндегі қажеттілігі тұрақты (бензин,  қысқы және жазғы дизель жанар май). "Кұмтор" бірлестігі, Қырғызстанда тіркелген. Алтын кенорындарын зерттеумен айналысады. Қысқы дизельдік   жанармайды,   А-93   бензинын   (А-95   бензинін), антифризды, мотор майын     қажет     етеді.   Өнімі бойынша олардың   талабы     — ГОСТ-  қа сәйкестігі және кепілденген тұрақты қойылымдар.Бишкек  қаласында   орналасқан    "Құмтор" бірлестігінің       қажеттілігі —    қысқы дизельдік жанармай— 1500т./ай. Басқа да қазақстандық және шетел    компаниялары ішкi нарықтағы ашық мұнай өнімдеріне сұранысы жылына 3450 мың.т. бензинді (оның ішінде Атырау - 429 мың. т., Шымкент —998   мың.   т., Солтүстік нарығы (ШҚО бipгe)  —  2023 мың.т.); 1085 мың. т. керосинді, 6194 мың. т. дизельдік жанармайды құрайды. Сонымен қатар, сұраныс бойынша бензин қажеттілігі — 2275 мың т., дизельдік жанармай — 3320 мың. т. тең. Бұл Қазақстандағы мұнай өндіру зауытының қуаты өciп кележатқан нарық сұранысын орындауға күші аздау екенін дәлелдейді.

Қырғызстандағы нарықтың маркентингтік зерттеулері бензин мен дизель майдағы қажеттілік жоғары екенін көрсетеді. Нарық талаптары — 700 мың т. бензин (35% А-96 және 65% А-76), 650 мың. т. дизельдік май, 100,5 мың. т. мазут.

Негізгі МӨЗ-ның     мұнaй өнімдеріне  бағасы

Зауыт	А-91	А-76	Дизель	Мазут	керосин
			майы
Павлодар  МӨ3	300	270	190	60	240
Шымкент МӨ3	300	270	170	52	240
Атырау МӨ3	300	270 270	170	65	240

Өнімнің   өткізілуі

МӨЗ   өнімнің бірінші ұзақ мерзімді контракттар бойынша өткізіледі.

МӨЗ өнімі бақталастық қасиеті келесі арзан шығарылады:

• ішкі затпен қамтамасыз етімді және қойлатын тұрақты бағасымен;

• өнім ассартиментімен;

• сапасымен, құнымен;

• жаңа қондарғымен;

Өнімнің аталуы	Шикі мұ найдай шығары лымы %	1ж. -өнімнің бағасы ($)	1жыл өнімнің шығысы, т.	1-iшi жыл пайда	2-ші жыл шығысы т	2-ші жыл пайда.
Бензин	16	295	13951,5	4115,7	83709	24694,2
А-76 бензины	10	220	8719,7	8719,3	52318	11510
Дизель	31	138	27031	3730,3	162,86	22318,7
Мазут	40	60	34878,8	2092,7	209273	12556,4
Барлығы			84581	11857	507486	71142,2

 3.4.3. Жоба табысына талдау

Жоба өнімi - АИ-95, А-76 бензині, қысқы және жазғы дизельдік жанармай және мазут. Өнімнің барлық ассортименті:

Өнім	Тәулігіне,  бар	т./жыл
Ішкі мұнай	12000	523183
А-9 5  бензині	1920	83709
А-76 бензині	1200	52318
Дизель	3720	162186
Мазут	4800	209273

Дайын өнімнің өзіндік құны айнымалы ұстанымдардан — мұнайдан және қосалқы материалдардан (олардың құны 100%-төлу деңгейінде 685000$ құрайды) және өндірістік жұмысшылардың орташа жалақы 120 жұмысшыға шаққанда айына 360 $ құрайды, бұл жалпы зауыт бойынша жылына 514 000 $. Өндірістік шығындар (шикі мұнайды жеткізу, тұтынатын электроэнергия, су, т.б.) шикізат пен материалдың 12% құрайды, мысалы 17%:5709,1000$*0,123=730 000 $. Тұрақты салық түpi — мүлікке қойылатын негізгі құрам құнының 1 құрайтын салық:

59,7 млн.*0,01=597 мың $. Шаруашылықты - әкімгершілік шығындар басқару персоналын оқытуға; салық төлемдеріне және т.б. шығындардан алынады.

Амортизациялық төлемдерді — мұнай өндіру зауытының қондырғысының және мұнай желісінің қалдықтық құнынан жылына   25%   және   инфрақұрылымның  қалдықтық   құнының жылына 15% құралады. Жобаның 1-шi icкe асыру жылында амортизация қосындысы тең болады: 41 мың $ * 0,25+18,4 млн.$*0,15=13 млн.$. Екінші жылы амортизация қосындысы тең болады:

41млн.$*0,75*0,25+18,4 млн.$*0,85*0,15=10,0 млн$.

Несие  бойынша проценттер тұрақты шығындар  статьясына жатқызылады және 2-iшi жылдан бастап төленеді:

Жобаның өзіндік құнын есептеу

Шығын	1 жыл	2 жыл		3 жыл		4 жыл		5 жыл		6 жыл
статьялары
Тиелуі,%	17	100		100		100		100		100
1. Шикізат:	5610	33659,8		33659,79		33659,79		33659,796		33659,79
мұнай	114	685		685		685		85		85
реагенттер
2. Жалақы	85,6	513,8		513,8		513,8		513,8		513,8
3. Жалақыға
қойылатын	27	164		164		164		164		164
Салық(32%)
4. Шығындар	702	4213		4213		4213		4213		4213
5. ккккККкКөКөліктендіру	255	1500		1500		1500		1500		1500
шығындары
6. Мүлікке	597	466		265		287		227		180
салынатын
Салық
7. Өндірістік	7404	41274		41173		41095		41034		40987
өзіндік құн
8. Әкімг.-
шаруаш.	262,1	262,1		262,1		262,1		262,1		262,1
шығындар	144	144		144		144		144		144
жалақы	46,1	46,1		46,1		46,1		46,1		46,1
жалақыға
Салық(32%)	72	72		72		72		72		72
басқа салық.
түрлері
Операциялық өзіндік құн	7666	41536	41435		41375		41296		41249
9. Амортизация	13094	10096	7807		6054		4710		3677
10. Төленген %	0	1220	4880		3660		2440		1220
11. Сатуға кеткен шығын	15,3	110,6	110,6		110,6		110,6		110,6
12. Толық өзіндік құн	20774	63942	54232		51182		48557		46256

Болжамдалатын пайда мен шығын есебі АҚШ. Мың . долл.

Статьялар	1 жыл	2 жыл	3 жыл	4 жыл	5 жыл	6 жыл
Сату	11857	71142,2	71142,2	7142,2	7142,2	7142,2
өндірістік  өзіндік  құн	7403,6	41273,6	41172,7	41094,8	41034	40986,9
Валдык пайда	4453,5	29868,5	29969,5	30047,3	30108,2	30155,3
Сатуға шығарғанда шыгын	15,3	110,6	110,6	110,6	110,6	110,6
Әкімг: шаруаш шыгын	262,1	262,1	262,1	262,1	262,1	262,1
Амортизация	13093,5	10096,1	7806,7	6054,4	4710,3	3676,8
Төленген %		12200	4880	3660	2440	1220
Салық, салынғанға дейінгі пайда	8917,4	7199,7	16910,1	19960,2	22585,2	24885,8
Түскен пайдаға салық			5073	5988	6775,5	7465
Таза пайда	-8917,4	7199,7	11837,1	13972,2	15809,7	17420,8

3.4.4 Жобаның өзін-өзі ақтауына талдау

Жобаны жүзеге асыру үшін ұзақ мерзімді 61млн.долл. тең инвестициялық несие қажет. Зауыттың құрылысымен коммуникациясының салынуы осы соммаға бағаланып отыр. Несие бойынша проценнтік ұстаным 10% -тен аспайды, ал несиені қайтару мерзімі —6 жыл. 2 жылдан бастап жыл сайын 12,2 млн. долл. тең бірдей өлшемді төлемдер орындалып отырады. Дисконттық өзін-өзі кайтару: 3 жыл 6 аи

Дисконттық қаражат ағынының eceбi АҚШ мың долл.

статьялар	1-шi жыл	2-шi жыл	3-шi жыл	4-шi жыл	5-шi жыл	6-шы жыл
Инвестиц иялар	-60816	-4584	-365	-206	-63	-67
Таза пайда	-8917	7200	13872	15968	18068	19909
Амортизац ия	13094	10096	7807	6054	4710	3677
Төленген %		12200	4880	3660	2440	1220
қаржы ағыны	-56640	24912	26194	25476	25156	24738
Дисконттық қаржы ағыны	56639, 84	22647	21648	19141	17182	15360
Камулятив тi дисконт қаржы ағыны	56639, 84	33992, 6	-12345	6796	23997	39338

Проценттерді қайтару коэффициенті 2,9 Дисконттау ставкасы                        0,100

NPV                                                 39338мың $

IRR                                                  34,64 %

қайтарым мерзімі (10%)                   3 жыл 6 ай

Негізгі қаржы көрсеткіштері

Таза ағындық жоба құны (NPV) 6 жыл жұмыс істегенде    (10 % дисконт) 39,4 млн. $ құрайды.бұл капиталдың салынуы пайдалы екенін білдіреді. Жобаның iшкі пайда нормасы IRR=39,6%

Инвестициялық ұстанымдар

Мың $

Статьялар	1-шi жыл	2-шi жыл	3-шi жыл	4-ші жыл	5-шi жыл	6-шы жыл	Барлығы
Ашық фракциялар зауыты	10908						10908
Риформинг	10700						10700
Вакуумдық дистилилятор	4726						4726
өнім жeлici	15000						15000
Инфрақұрыл ым	18400						18400
Айналымдық капитал	1082	4584	365	206	63	67	6368
Барлығы	60816	4584	365	206	63	67	6368

Қондырғымен мұнай желісінің құны 60 млн $ тең. Айналымдық капиталдағы қажеттілік 6 жыл ішінде 7 млн.$ құрайды.

Қорытынды

Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырғанда қаржыландыру көзі болып мемлекет табылады. Қаржыландыру көзі Республикалық санымен қатар жергілікті бюджетте бола алады.

Бipaқ қaзipгi кезде жергілікті бюджеттен алынатын инвестиция көлемі аз, сондықтан мемлекеттік инвестиция түpi мемлекеттік инвестиция бағдарламасына кірмейді.

Қaзipгi кезде Қазақстанда нарықтық қатынасты дамытудың негізгі факторларының бipi болып шетелдік инвестицияны тарту болып табылады. Сыртқы инвестицияны тартудың ceбeбi экономикалық салалардың қаржылық-экономикалық жағдайы себеп болады. Біріншіден, берілген кәсіпорында өнімділік 50% төмендеген. Инфляцияның өcyi айналым қорын қысқартты және барлығы жеке айналым қорсыз қалды. Екіншіден, амортизациялау саясаты болмады. Ушіншіден, Қазақстан өнімін қолданушы ТМД елдері қиын жағдайда болды және уақытылы төлем жасалмады бұл төлем төлемеудің болуына және өсуіне әкелді.

Инвестициялық жоба тиімділігін инвесторлар немесе олардың тапсырмасы бойынша қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаға материалдық жағынан да, заң жағынан да жауап беретін арнайы консалтингтік фирмалар мен орталықтар инвестиция нәтижелері бойынша анықтап, бағалайды.

Инвестициялық жоба тиімділігін бағалаудың әдістемесі мен әдіс-тәсілдері Қ.Р.-да меншік иесіне тәуелсіз 1994ж 31 наурызда бекітілген.

Жобаның негізгі мақсаты — жоғарғы салмағы жанармайды шығаратын (А-95, А-76 бензин түрлері, жазғы және қысқы, дизелдік жанар май). Тәулігіне 12000 баррель мұнай өндіру   зауытын   салу және iскe қосу.

Қызылорда    облысында      мұндай    зауытты   салу        шикізат көзінің      жақын орналасуы   мен   дәлелденеді.

Шикізатттың негізгі көзі - "Қуат Амлон Мұнай" "Қоңыс" және "Бектас" кенорындағы) және Құмкөл Ақшабұлақ мұнай кең орындары. Жоба бойынша кенорынынан өңдеу зауытына дейін мұнай желісін жүргізу  қарастырылған.

Зауыт Қызылорда қаласынан 15 км қашықтықта орналасқан Ақтайлақ станциясында салу көзделіп отыр. Мұндай шешімнің аргументтері болып теміржолдың жақын орналасуы, электр желілерінің тартылығандығы, автомобиль магистралінің бар болуы, т.б. осы сияқты негізгі коммуникациялардың  қамтамасыз eтiлyi саналады.

Қоңыс және Бектас кен орындары Қызылорда облысының аумағында, Қызылорда қаласынан 135 км. Қашықтықта орналасқан. Қызылорда облысынында 7 Мұнай мен газ кен орыны  бар.

Қоңыс және Бектас кен орындары бойынша мұнай, газ және конденсаттың өндірістік қорлары С1 категориясы бойынша келесі мәлеметтермен ҚР геология Министірлігімен 1995ж қорғалған:

	Айналымдық капиталдағы			кажеттілік
	Айнал Коэф.	1 жыл	2 жыл	3 жыл	4 жыл	5 жыл	6 жыл
l.Өндірістік қорлар	52	110,1	660,6	660,5	660,5	660,6	660,5
2.Тәуелсіз өндіріс	72	102,8	573,2	571,8	570,8	569,9	569,3
З.Дайын өнім	36	213	1154	1151	1149	1149	1146
4.Дебит.қарыз	12	988,1	5928,5	5928,2	5928,2	5928,2	5928,2
5.Ақшалай қаражат	12	53	203	203	381	381	381
Ағымдық активтер		1466	8519	8515	8690	8687	8685
6.Кредит қарыз	24	308,5	1719,7	1715,5	1712,3	1709,7	1707,8
7.Еңбек төлемінің шығындары	12	19,1	54,8	54,8	54,8	54,8	54,8
8.% бойынша шығындар	12	0	1017	407	305	203	102
9.Салықтар бойынша шығындар	12	57	62	307	380	419	453
Ағымдық міндеттемелер		385	2854	2484	2452	2387	2317
Таза айналымдық капитал		1082	5666	6031	6237	6300	6368
Айнал. капитал өciмi		1082	4584	365	206	63	67

Несиені қайтару графигі жылына 10 % процент. ставка  мың долл. АҚШ

Mepзiшi	Бастапқы баланс	Процент төлемі	Принципал төлемі	Жалпы төлемі
1-шi жыл	61000			0
2-шi жыл	61000	12200	12200	24400
3-шi жыл	48800	4880	12200	17080
4-шi жыл	36600	3660	12200	15860
5-шi жыл	24400	2440	12200	14640
6-шы жыл	12200	1220	1220	13420
Барлы ғы		24400	61000	85400

Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi:

1. Абдукадыр М. «Об инвестиционной политике» газета Деловая неделя №33 от 1 сентября 2000 года

2. Абыков Н. к.э.н. «Инвестиционный потенциал и экономический рост (методологический аспект)», журнал Экономист № 6 2000 года.

3. Алимбаев А., Жуманова Б. «Регулирование инвестиций» Состояние регулирование экономики гл 6

4. Бочаров В. «Финансово-кредитные методы регулирования рынка инвестиций». М.: Финансы и статистика. 1993 год.

5. Жанабаев М., Кабашев М. «Инвестиционные возможности нефтегазового комплекса Республики Казахстан» газета Транзитная экономика №1 1999 год

6. Закон Республики Казахстан «О государственной поддержке прямых инвестиций» №75-1 ЗРК от 28 февраля 1997 года

7. Идрисов Е. «Инвестиционный климат в Казахстане сохраняет привлекательность», Международный журнал для деловых людей «Инвестор» № 1 2000 год

8. Инвестиционная активность предприятий./ Эконмист.-1996 год.-№5

9. Кенжалиев А. Роль иностранных инвестиций в  формировании рыночной  экономики в   Казахстане», Сборник научных трудов профессионально-преподавательского состава международного Казахстано-Турецкого Университета, А.: 1999 год

10. Киреева К. «Главное условие оживление экономики»./Финансы и статистика, 1996 год.-432с.

11. Киреева  К.   Тлеужанов  Е.   «Инвестиционный   спрос»   особенности формирования газета Транзитная экономика № 1 1999 год

12. Комаров В. «Инвестиционная политика»./Финансы Казахстана.-1996 год №12

13. Кусаинов А. «Привлечение иностранных инвестиций в Казахстане», газета Транзитная экономика № 4 1999 год

14. Н.Липсиц Н., Коссов В. «Инвестиционный проект: методы подготовки и анализ».-М.:БЕК,-1996 год.-304с.

15. Малмакова   К.    «Приток    иностранный    прямых    и    портфельных инвестиций в Республики Казахстан», А.: Экономическое обозрение выпуск Нацбанка Республики Казахстан №2 1999 год \

16. Мелкумов Я. «Экономическая эффективность инвестиций».-М.:ИКЦ «ДИС».-1997 год.

17. Норкотт Д.   «Принятие  инвестиционных решений».  - М.:Банки  и биржи. ЮНИТИ.-1997 год.-247с.

18. Нурсеитов А. «Инвестиции в основной капитал: Основные понятия и состояния за I полугодие 1997 года» газета PANORAMA № 29 от 25 июля 1997 год

19. Останов М. , Мухамбетов Т. «Иностранный капитал и инвестиции: вопросы теории, практики привлечения и использования».-Алматы :Фоксиформ.- 1997 год.-291с.

20. Поляков С, Яковлев   Ю.   «Об   оценке   рисков   инвестиционных проектов».//Бухучет.-1997 год.-№8

21. Постановление Правительства Республики Казахстан № 3834 от 28 января 1998 год   «О   мерах   по   реализации   Стратегии   развития Казахстана до 2030 года»

22. Постановление Правительства Республики Казахстан № 1389 от 31 декабря 1998 год «Об утверждении Правил Разработки и реализации Программы государственных инвестиций»

23. Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан «О привлечении иностранного капитала в экономику Казахстана».//Казахстанская правда.-1997 год.-1 октября.

24. Постановление Правительства Республики Казахстан № 673 от 1 июня 1999 год «О внесении изменений в постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 1998 года № 1389»

25. Проблемы инвестиционной активности./Юбщество   экономика.- 1996 год - №7

26. Региональная программа инвестиций Кызылординской области  на 2000-2002   годы»   утвержденная   решение   акима   Кызылординской области № 231 от 7 июня 2000 года

27. Сапарбаев    Б.М.    «Стратегия    2030:    проблемы    и    перспективы регионального развития», А.: изд «Гылым» 1998 год

28. Сборник документов агентства Республики Казахстан по инвестициям по состоянию на май 1999 года, Алматы Агентство РК по инвестициям «ТО ФАКСИНФОРМ». №4

29. Сейтказиева   А.,   Байкадамова   А.   Сариева   Ж.   «Инвестиционная деятельность предприятия» , «Экономика», Алматы 1999 год

30. Таттыбаев К. «Как привлечь иностранные   инвестиции».//Казахстан.- Экономика и жизнь.-1996 год.-№5

31. Указ Президента РК, имеющий силу закона, «регистрации сделок с ценными бумагами» от 5.03.1997 года.//Казахстанская правда.-1997 год.-11 марта

32. Финансовые  приоритеты  государственной  политикиУ/Экономика  и жизнь.-1997 год.-№2

33. Халевинская   Л.   «теория   инвестирования».//Аудит   и   финансовый анализ».-1996 год.-№3

34. Юданов Ю. «Центральная Азия - новый фоварит иностранных нвесторов», журнал Мировая    экономика    и    международные отношения №3 2000 год