Бүгiнде әлемдiк экономикада барлық елдердiң негiзгi мақсаты мен бағыт-бағдары тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартып, әлемдiк рыноктағы бәсекелестiк орнын мығымдауға ынталы болады.

Бiрақ әрбiр елдiң экономикалық өсуге қол жеткiзуi әр деңгеде және әр түрлi формада көрiнiс табады. Бiзге белгiлi қазiр әлемдегi елдер даму жағынан үш түрге бөлiнедi. Олар:

1. Жоғары дамыған елдер;
2. Дамушы елдер;
3. Даму жағынан артта қалған елдер.

Қазақстан Республикасы әлемдiк экономикаға өзiнiң егемендiгiн алғаннан кейiн дамушы ел ретiнде өз орнын тапты. Себебi Елбасымыз өз Жолдауында атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi.

Ал әлемдiк тәжiрибе көрсетiп отырғандай бүгiнде әлемде дамыған және даму жағынан жоғары болып отырған елдердiң барлығы дамудың сервистiк-технологиялық бағытына өтiп кеткен, ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және өте тиiмсiз экономикадағы дамушы елдер жатады. Сондықтан елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына өтуi үшiн эономикалық дамудың индустриялы-инновациялы жолына түсуi қажет. Осы мақсатта елiмiзде бүгiнде алғашқы iс-шаралар жүзеге асуда. Оның негiзгi елiмiзде 2003-2015 жылдарға арналған Индустриялы-инновация стратегияның қабылдануы болып табылады.

Қазiргi әлемдiк экономикада шикiзат бағыттағы экономиканың дамуы тұрақсыз болып келiп, ол әлемдiк рыноктағы шикiзат бағаларының өзгеруiне тәуелдi болады. Бүгiнде шикiзат бағытындағы елдер даму жағынан артта қалған және экономикасы тиiмсiз жағдайда болып отырған дамушы елдер айналысады. Өз кезегiнде шикiзат бағытындағы экономиканың шығындары көп болып, ол қоршаған ортаға, жалпы қоғамға өз зиянын тигiзедi.

Ал дамушы елдер iшiнде индустриялы-инновациялы, технологиялары дамыған және өнеркәсiптiң өңдеушi салаларын дамытып, қалдықсыз өнеркәсiптi iске асырып отырған әлемдегi жаңа индустриялы елдердi атап өтсек болады. Олардың iшiнде экономиканы қысқа мерзiмде тиiмдi реформалап, дамудың жоғары дәрежесiне жеткен Оңтүстiк-Шығыс Азияның елдерiн атауға болады. Бұл елдер 20-30 жыл iшiнде әлемдiк шаруашылықта “Азия жолбарасы”, “Азия айдаһары” деген атпен дүниежүзiне белгiлi болды. Бұл елдерге:

1. Оңтүстiк Корея;
2. Тайван;
3. Китай;
4. Сингапур;
5. Малайзия;
6. Индонезия;
7. Гонконг елдерi жатады.

Бұл аталған дамушы елдердiң барлығы экономиканың шикiзаттық бағытынан қол үзiп, дамудың индустриялы, жоғары технологиялы жолына түсiп, бүгiнде әлемдегi дамыған жетiлiк елдермен бәсекеге түсуде.

Олардың мұндай өсудiң жоғары деңгейiне және тиiмдi экономикалық жолға түсуiне осы елдерде жүргiзiлген экономикалық реформалардың жемiсi деп айтсақ болады. Бұл елдерде мемлекет тарапынан экономиканы тиiмдi реформалау кезеңдер арқылы және даму стратегиялары арқылы iске асты.

Әрине Қазақстан Республикасы үшiн экономикалық өсудiң жоспарын жасауда осы елдерден үлгi алу бiздiң ұлттық экономика үшiн тиiмдi болып табылады. Сондықтан осы елдердiң экономикалық дамуының ерекшiлiгiн талдап, оның елiмiз экономикасы үшiн қолайлы жақтарын анықтау бүгiндегi тапсырмалардың бiрi. Осылайша мен мысал ретiнде осы шетелдердiң экономикалық өсуiнiң процесiне тоқталып өтудi жөн көрдiм.

Осы дамушы елдердiң бiрi, бүгiнде әлемдегi әйгiлi жетiлiкке бәсекелес болып отырған Оңтүстiк Корея Республикасы. Бүгiнде бiрде-бiр ел өзiнiң жаңа өнеркәсiп салаларының дамуы, экономикасы жағынан Жапония, АҚШ және Еуропа елдерiмен бәсекелес бола алмаған едi. Ал қазiр Оңтүстiк Корея компаниялары мен фирмалары электротехника, метал өнiмдерi, машина жасау, текстильдi және т.б. тауарларды өндiруде жоғары табыстарға жетiп, жаңағы аталған дамыған елдермен бәсекеге түсуде.

Оңтүстiк Кореяның әлемдiк саудадағы үлесi 80-шi жылдары 10%-ға өстi. Сол уақытта Оңтүстiк корея Рспубликасы темiр бұйымдарын экспорттаудағы үлесi 57%, 52,4% - түссiз телевизорлар экспорты, 41,8% - ақпаратты талдау құрылғылары, 40,9% - ер адамдар көйлегi мен синтетикалық маталар, 32,2% - металдық контейнерлер экспорттады.

Кореяның өткен ғаысрдың соңғы ширегiндегi ЖҰӨ-нiң орта жылдық өсуi 8,5% төңiрегiнде болып отырды. 1971 жылы өңдеушi өнеркәсiптiң үлесi жалпы өндiрiстiң 20%-ын құраса, ал 1980 жылдары бұл көрсеткiш 30%-ға жеттi.

Соғыстан кейiнгi жылдары Оңтүстiк Корея елiнiң табиғи ресурстары азайып, халықтың өмiр сүруiнiң деңгейi төмендеп, ұшқыр инфляция етек жайып, ауылшаруашылығы құлдыраған болатын.

Осы тұрақсыздықты шешуде Корей Республикасы экономикалық реформаларды 1962 жылдан бастап 5 жылдық экономикалық даму жоспары бойынша жүргiзiп отырды. Бұл жоспарлар шетел инвестицияларының көптеп келуiне жағдай жасауға бағытталды.

Шетел инвестицияларының басым көпшiлiгi алғашқы жылдары жеңiл өнеркәсiпке салынды.  Кореяның дамуына ерекше серпiн берген 60-80-шi жылдардағы инвестициялардың көптеп ағылуы болып табылады. Ол инвестициялардың 46 млрд. доллары, оның iшiнде 39,2 млрд. (88%) сыртқы қарыздар негiзiнде көрiнiс тапты. Шетелдiң мемлекеттiк несиелерi белгiлi бiр жеңiлдiктер мен жағдайлар негiзiнде берiлдi.

Бұл несиелердiң басым бөлiгi отын-энергетикалық комплекс объектiлерiнiң, темiр жол немесе автомобиль жолдарын, метро, тұрғын үй секторы, коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау мен бiлiм беру салаларына салынды. Жеке кәсiпкерлiкке несиелердi көп мөлшерде беру кәсiпкерлердiң экономикалық активтi қызмет етуiне себепшi болды.

Капиталды салымдардың басым бөлiгi өңдеушi өнеркәсiпке және өндiрiстiк инфрақұрылымға жұмсалды. Бұл салалардың барлығы дерлiктей жеке компаниялар негiзiнде қызмет еттi.

Оңтүстiк Корея Республикасының экономиканы қайта құрудың 1-шi кезеңiнде жеңiлдiктi несиелердiң орны ерекше болды. Осы несиелер арқылы елдiң қажеттi деген салаларын жоғары деңгейде дамыту көзделдi.  Шетел инвестициялары арқылы құрылған бiрiккен кәсiпорындар 50%-дық жарғылық негiзде жұмыс iстедi.

Қаржы Министрлiгi шетел инвестцияларына ешбiр қарсы болмады, егер олар келесi талаптарға жауап бере алса:

• Шетел салымдары шектеу қойылған салаларға бағытталмауы керек (темiр жол, байланыс, суқоймалары, ойын бизнестерi, радио және баспа iсi);
• Шетел капиталы 50%-дық жарғылық қордан аспауы керек (егер кәсiпорын 60%-дан жоғары өндiрiстiк өнiмдер экспортқа шығаратын болса);
• Шетел инвесторы елдегi салық жеңiлдiктерi туралы шараларға өздiгiнен араласапауы қажет.

Шетел капиталдарының нақты ағылуы арнайы еркiн экономикалық аймақтардың болуымен көрiнiс табады. Қазiргi уақытта Кореяда 30-дан астам арнайы өндiрiстiк аймақтар бар, яғни онда 500 мың жұмысшылар мен қызметкерлер еңбек етедi.

Кореяда 80-шi жылдары шетел инвестициялары түбiрлi өзгерiске ұшырады. Елдегi капиталдың жинақталған көздерi керiсiнше инвестицияларды сыртқа шығару керектiгiн дәлелдедi. Осыдан бастап Корей Республикасы өз инвестицияларын сыртқа шығара бастады. Бүгiнде елiмiздiң сырттан келетiн капиталдардың бiраз бөлiгi осы елдiң инвестициялары екенi бәрiмiзге белгiлi.

Корея дамыған елдерден нақты экономикалық көрсеткiштердiң шамасымен оларға жете алмауда. Мысалы, 1991 жылы ЖҰӨ АҚШ-та 4,5 млрд. доллар, Жапонияда 2,7 млрд. долларды құраса, ал бұл көрсеткiш Оңтүстiк Кореяда 119 мың доллар болып отыр. Сондай-ақ iрi компанияларының табыстары әлемдегi дамыған елдер iрi компанияларының табыстарынан көп артта болып табылады. Бүгiнде “Самсунг” компаниясының табысы 20 млрд. доллар, ал “Ниссан” компаниясының табысы 33 млрд. егер Кореяда 1962 жылы жан басына шаққанда ЖҰӨ-нiң көлемi 87$ болса, ал 80-шi жылдары бұл көрсеткiш 3000$-ға жеттi.

Оңтүстiк Кореяның шетелдiк энергетикалық ресурстардың қайнар көзiне мұқтаждығы Жапония, Тайвань, Сингапур сияқты жоғары болып табылады. Елде табиғи ресурстардың көзi өте аз. Сондай-ақ елде әскери шығындарда жоғары, өйткенi жаңында Солтүстiк корея Республикасы орын тепкен. Елдегi әскери шығындарға ЖҰӨ-нiң үлесi 5% , ал Жапонияда әскери шығындар ЖҰӨ-нiң 1%-ын құрайды.

Корея елiнiң экономикалық өсiмiнiң басты факторларының бiрi елдегi жұмыс күшiнiң арзан болуы. Оған себеп корей халқының ұлттық менталитетi, яғни халықтың еңбек сүйгiштiгi, тыянақтылығы, жұмыс берушiлерге жауапкершiлiкпен қарауы екендiгi белгiлi. Мысалы, 1985 жылдары Жапонияның жұмысшыларының еңбекақысы жылына орта есеппен 14,1 мың АҚШ долларын құраса, ал Кореяда бұл көрсеткiш 3,6 мың доллар болды. Сондай-ақ елдегi жұмысшы күшiнiң арзан болуы шетел инвесторлары үшiн қолайлы ортаны қалыптастырды.

Сонымен соғыстан кейiнгi жылдары Корея экономикалық өсуiн үш кезеңге бөлуге болады:

Бiрiншi кезең (1961-1965ж.ж.) – ел алдындағы негiзгi мәселелердi анықтау, дамудың тиiмдi жолдарына экононмиканы бағыттау. Бұл кезеңде кономиканың негiзгi бағыты жылдам және тиiмдi түрде ел экономикасын индустриялау, ол үшiн шетел инвестицияларына қолайлы ортаны қалыптастыру;

Екiншi кезең (1966-1980ж.ж.) – экономикалық саясаттағы даму модельдерiн жан-жақты қолдау және өсудiң жаңа көздерiн үзбей iздестiру. Экономикадағы өндiрiстi қатаң түрде экспортқа бағыттау, осы мақсатта импортқа қатаң түрде мемлекеттiк реттеу жүргiзу;

Үшiншi кезең (80-шi жылдардан кейiнгi) – алдағы кезеңдердегi жетiстiктердi максималды деңгейге жеткiзу, әлемдiк экономикалық қатынастарда елдiң тиiмдi стратегияларды қолдануы, әлемдiк бәсекелестiкке төтеп беру үшiн және дамыған елдерден қалмау үшiн ғылыми-техникалық , инновациялық секторды, елдiң сыртқы экономикалық және қаржылық қызметiн, индустриялық дамуға басты көңiл бөлдi.

Бiрiншi кезеңде елде экономиканы экспортқа ынталандыру мақсатында келесi шаралар жүргiзiлдi:

• Шикiзаттар мен материалдар импортына кедендiк тарифтердi алып тастау;
• Импортталатын тауарларға, жартылай фабрикаттарға, комплекстiк өнiмдерге, экспортқа бағытталған өнiмдерге, делдалдық қызметтерге жанама салықтарды алып тастау немесе жеңiлдiктер беру;
• Экспортқа бағытталған өнiмдер шығарушы компанияларға, жартылай фабрикаттармен қамтамасыз етушiлерге тарифтер мен салықтарды азайту немесе алып тастау;
• Фирма табысына тiкелей салықтарды азайту;
• Экспортқа бағытталған өнеркәсiп орындарына мемлекеттiк субсидиялар мен гранттар бөлу.

Оңтүстік Кореяда инновация XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап дамыды. Технологиялық саясат ең алдымен ішкі технологиялық базаны құруға, шетел техникасын пайдалануға бағытталды. Сол мерзімде, яғни 1966 ж. мемлекет тарапынан қаржыландыратын тұңғыш зерттеу инстииуты “Корей Ғылым және технология институты” құрылды (KIST). Оның негізгі мақсаты озық шетел технологиясын үйрену және оны өндірісте қолдану болды. 70-жылдардың ортасынан басталған келесі кезеңде капиталды көп қажет ететін жән технологиялық тиімді, машина жасау, кеме жасау, химия, электроника және электроэнергетика секілді салалар мемлекеттік қолдауға ие болды.

Мамандарды даярлау ісі қолға алынып, көзделген бағытқа сәйкес келетін ЖОО  KAIST- (Korean advances Institute of Science and Technology) ашылды. Ол үкіметтің адам ресурстарын дамыту және кадрларды дайындау саясатын жүзеге асыруға көмектесті /6/.

80-жылдардың басында инновациялық саясатты дамытудың және жүзеге асырудың 3-кезеңі аяқталды. Ол стратегиялық маңызды салаларға шоғырланған инвестицияларды бағыттауды қаржыландыру, инвестициялау және кедендік бақылау салаларын либерализациялауды көздеді. Зерттеулер мен жобалаулар саласында тұңғыш Ұлттық бағдарлама жасалды. Ғылымды, білікті мамандарды даярлауды мемлекеттік қаржыландыру күшейе түсті. “Даэдок” ғылыми қалашығы құрылды. Бұл ғылыми қалашық мемлекет тарапынан және жеке сектордан қаржыландыратын оқу орындары, зерттеу орталықтары мен венчурлік фирмаларға ғимарат беріп, олардың біріккен зерттеулеріне көмек көрсетті.

Кореяда 1997-2002 ж.ж арналған инновацияның 5- жылдық жоспары мен елдің 2025 жылға дейінгі ғылым мен техниканы дамытудың ұзақ мерзімді жоспарында да мемлекеттің рөлі ерекше болып табылады.

Осындай экономикалық өсудi реформалаудың кезеңдер арқылы жүргiзiлiп және нәтижесiнiң орындалуына қатаң түрде бақылау жүргiзу себебiнен, елдегi индустриялық-инновациялық дамуды негiзгi орынға шығарудан бүгiнде Кореяда 50-ден астам әлемге белгiлi iрi өнеркәсiптiк-қаржылық компаниялар мен ұйымдар бар. Олар елдiң ЖҰӨ-нiң төрттен-үш бөлiгiн құрап отыр. Бұл iрi компониялар iшiндегi “Самсунг”, “Хюндай”, “Голдстар”, “Дэу”, “Санкен” және т.б. iрi компанилар әлемдегi бәсеке қабiлеттiлiк деңгейi жоғары екенi белгiлi.

2  Шетелдік инвестициялар, оларды Қазақстанда пайдалану

Тікелей шетел инвестициялары қазіргі уақытта жаһанданып жатқан экономиканың өндірістік негізі – халықаралық өндіріс жүйесін дамыту. Халықаралық инвестициялаудың әлемнің жалпы дамуындағы маңыздылығы оның капиталдардың жинақталған елдерден осы капиталға мұқтаж болып елдерге ағылуы болып табылады. Ал осының нәтижесінде әлемдік қоғамның тұрақты әрі біркелкі дамуы қамтамасыз етіледі.

Әлемде салымдарының көлемі бойынша ең ірі 100 трансұлттық компаниялар өндірісі дамыған елдерде орналасып, олардың шетелдерге инвестиция салымдарының көлемі 1,4 трлн  доллардай бағаланып отыр.  Осы аталған компаниялар негізінен АҚШ, Жапония, Германия және Оңтүстік Корея елдері жатады. Осы компаниялардың стратегиясы тікелей шетел инвестицияларының өсе түсуін мақсат етеді. Әлемдегі осы алашқы 100 компанияның үлесі 42%-ды құрайды. Бұл трансұлттық компаниялардың негізгі бөлігі экономикасы дамыған елдерге тәуелді, ал дамушы елден шыққан трансұлттық компаниялар Оңтүстік Кореяның «Дэу», Сингапурдың «Крейтив технолджи» (компютерлік мультимедиялық рыноктың 60%-ын құрайды) компаниялары жатады.

Соңғы 10-20 жылда шетелдік инвестициялардың басым бөлігі қазіргі жаңа индустриялы елдер аталып кеткен Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне бағытталды. Осындай шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану және оларға қолайлы орта қалыптастыруда шетелдік инвестициялардың алатын орны ерекше болды. Жоғарыда атап өткен қазіргі шетелге инвестиция шығарушы елдер қатарына кіріп отырған Оңтүстік Корея  Республикасының өзі кезінде ұлттық экономикасын шетелдік инвестициялар арқылы дамытқан болатын. 1992 жылы осы аталған елдер қатарына кіретін Қытай ең көп шетел инвестицияларын қабылдаушы ел болды. Осының негізінде Азиялық инвестициялық бумға Қытай экономикасы үлкен әсер етті.

Инвестициялық стратегия ұзақ мерзiмдi кезеңдегi жоспарланған инвестициялардың және шетелдік инвестициялардың тұрақты дамуын, оларды тартудың және шығарудың тиiмдi жолдарын көрсету, жалпы болашақтағы инвестициялық бағдарларды айқындайды. Ал осы инвестициялық стратегияның iске асуы үшiн кәсiпорын белгiлi мерзiм аралықтарында және рынок құрылымының өзгерiсiнде инвестициялық саясаттарды iске асырады. Осы инвестициялық саясаттарды iске асырғанда келесi қағидаларды ескеру қажет:

• Қарастырылып отырған шараларды экономикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық және әлеуметтiк тиiмдiлiктерiн максималдау;
• Шетелдік капитал салымдарынан түсiп отыратын ұсыныстарды тиiмдi инвестициялау;
• Пайдалы емес жобаларды iске асырғанда ақша ресурстарын тиiмдi пайдалану;
• Шетелдік инвестицияның тиiмдiлiгiн арттыруда мемлекеттiк қолдауларды қажет ету;
• Шетел инвесторларыннан несие және қарыз алуда белгiлi бiр жеңiлдiктерге ие болу;
• Инвестициялық тәуекелдiлiктердi минималдауды қамтамасыз ету және инвестициялық ортадағы бәсекелiктi ескеру;
• Шетелдік инвестицияларды сақтандыру және коммерциялық тәуекелдiлiктерге кепiлдеме берiлу жағдайлары.

Талданған инвестициялық саясаттың жағдайын сипаттағанда инвестициялық жобаның техника-экономикалық негiздемесiн қалыптастыру болып табылады. Осы техника-экономикалық негiзiн талдағанда оған барлық акционерлер, несиелеушiлер және шетелдік инвесторлар қатысады.

Бүгiнгi таңда Қазақстан экономикасының дамуы негiзiнен инвестицияның көп мөлшерде тартылуына тiкелей байланысты. Өйткенi елiмiз өндiрiсiнiң жалпы деңгейi мен оның даму болашағының деңгейi қазiргi өндiрiс ауқымынан 10 есеге артық болып табылады. Бұл шамаға жету үшiн шетелдiк инвестицияларды тартумен қатар, отандық инвестицияның да үлесiнiң артуын басты орынға қойып, ұлттық инвесторлардың инвестициялық саясатын өндiрiстiң өнеркәсiп және өңдеушi саласына тартуына ынталандыруымыз керек.

Қазақстан экономикасына қазiргi келiп жатқан көптеген шетел инвестициялары  негiзiнен әлемдiк тарнсұлттық  корпорациялардың бiздiң экономикамызға салған инвестициясында көрiнiс табуда.  Елiмiздегi ауқымды трансұлтты компаниялардың басым көпшiлiгi АҚШ, Ұлыбритания, Жапония және Оңтүстiк Корея елдерi екенi белгiлi. Осы дамыған елдердiң елiмiздегi басты және кең көлемде қызмет етiп отырғандарына келесiлердi жатқызуға болады: Шеврон, Бритиш Газ, Аджип, Сумимото Корпорейшн, Эльф Акитэн, БМВ, Туркие Петроллери, Оман Ойл компани, Джапан Петролеум Эксплорейшн, LG және т.б. трансұлттық корпорациялар жатады.

Осы аталған жағдайларды ескере отырып, елiмiздiң отандық мұнай және газ салаларында қызмет ететiн корпорациялары (“КазМунайГаз”, ОАО “СНПС – Актобемунайгаз”, “Карачаганак Петролеум Опереитинг”, ТОО Казахойл-Актобе, ТОО КазГерМунай”,  ЗАО “Торгай-Петролеум” және т.б. компаниялар) өздерiнiң инвестициялық саясатын жалпы түрде келесi бағыттарда құру керек:

• Корпорация қаржылары мен активтерiн дамыту және тиiмдi пайдалану;
• Корпорацияға инвестиция тартудың тиiмдi көлемiн және оның қажет деңгейiн алдын-ала анықтау;
• Тартылған инвестицияларды өндiрiстiң өңдеушi саласын дамытуға немесе өнеркәсiп саласын дамытуға ынталандыру;
• Инвестиция тартудың әр түрлi жолдарының (несие, лизинг, тiкелей, портфельдi, құрал-жабдықтай немесе мемлекеттiк гранттар) өздерiне ең ұтымды көздерiн анықтау;
• Инвестициялық тәуекелдiлiктерiн барынша азайту немесе сақтандыру;
• Негiзгi капиталды инвестициялауға баса назар аудару, әсiресе мұнай-химия өнеркәсiбiн дамытуды қолға алу;
• Мұнай саласында инновациялық жоғары технологияларды пайдалануды дамыту және шетелдерден қажеттi жаңа технологияның түрлерiн алдын-ала тiзiмдеу;
• Мұнай және газ саласында қызмет ететiн отандық және шетел корпорациялары ұлттық өнеркәсiптiң басқа салаларын инвестициялауға ынталы болуы керек;
• Осы мұнай-химия және мұнай өiмдерiн шығаратын салаға мемлекеттiң бөлген субсидиялары мен гранттарын ұтып алу болып табылады.

Бiрақ қазiргi уақытта шетелдiк инвестицияның басым көпшiлiгi елiмiздiң шикiзаттық қорын игеруге салынып отыр. Осыған байланысты экономикалық өсудiң өзi осы сонғы жылдарда әлемдiк рыноктарда мұнайға деген бағаның өсуiмен байланысты болып отыр. Ал экономиканың тұрақты өсуiн қамтамасыз ету үшiн өндiрiстiң өңдеушi саласын дамыту мәселесi туындап отыр. Ол үшiн осы салаларға инвестиция салуды ынталандыруды мемлекеттiк тұрғыдан ынталандыруды қолға алу керек. Жалпы оның себебiн 2006 жылы негiзгi капиталға тартылған инвестиция мөлшерiмен анық көруге болады. (сурет 1).

Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң шикiзатымыз болып отыр.  Бүгiнде шетел инвестицияларының 80% шикiзаттық өндiрiске салынуда. лар өз инвестицияларын шикiзат саласына құю арқылы тез арада пайда тауып, елiмiздiң шикiзат бағытындағы тұрақсыз экономикалы ел бола беруiне ықыласты. Өйткенi, олар өңдеушi салаға инвестиция салса, ол салалар кейiн дамып, сол елдердiң өздерiне бәсекелес болып табылады. Сондықтан, елiмiз ұлттық экономиканың тұрақты дамуын  қамтамасыз етуi үшiн отандық инвесторларды осы салаға тарту, отандық өнеркәсiп салаларын басты орынға қойып, оларға қолдау көрсетуi керек.

Дегенмен, экономикадағы соңғы жылдары қалыптасқан өсу үрдiсi кейбiр кәсiпорындардың қайта бас көтеруiне оң септiгiн тигiзiп отыр. Әсiресе, “Казмұнайгаз” ААҚ мәлiметтерi бойынша 2004 жылы мұнай өндiрушiлердi машина жасау өнiмдерiмен жабдықтау 26 млн. АҚШ доллары құраған. Сөйтiп, қазiргi кездегi республикада машина жасау кешенiнiң үлесiне, статистика мәлiметтерi бойынша, өнеркәсiптiк өнiмiнiң 3%-ы, өнеркәсiптiк өндiрiстiң – 12-13%-ы, инвестиция көлемiнiң – 0,86%-ы келедi

екен. Мұның өзi бұл саланың перспективасы болашақта жоғары екенiн көрсетедi.

Кесте 1

2005 жыл бойынша тiкелей шетел инвестицияларының түсiмi

Экономикалық қызметтiң түрi	Тiкелей шетел инвестицияларының үлесi   $ млн                   %	Өнеркәсiптiң негiзгi Капиталына инвестиция көлемi   $ млн
Барлығы	4418,5                100	3752,35
Тау-кен өнеркәсiбi	3291,4              74,5	2848,65
Мұнай және газ өндiру	3287,8               54,04	2644,0
Өңдеушi өнеркәсiп	301,1                 6,8	714,6
Машина жасау саласы	136,6                  3,1	37,43

Ендi елiмiздегi негiзгi капиталды инвестициялаудағы мұнай және газ саласының үлесiн келесi 2-шi кестеден көре аламыз.

Бұл кестеден көретiнiмiз елiмiздiң негiзгi секторы болып табылатын мұнай саласына инвестиция тарту көлемi жылдан жылға өсу үстiнде. Оның басты себебi соңғы жылдары әлем рыногында мұнай бағасының құнының жоғары болуы себеп болып отыр.

Яғни, елiмiздiң iрi корпорациялары болып табылатын мұнай компаниялары өздерiнiң инвестиция тарту саясатын негiзiнен өндiрiстiң шикiзат бағытына бағыттап отыр. Ал бұл өз кезегiнде ұлттық экономиканың тұрақты дамуын ұзақ уақыт қамтамасыз етпейдi.

Кесте 2

Елiмiздiң мұнай саласын инвестициялаудың негiзгi капиталдағы үлесi

	2001ж.	2002ж.	2003ж.	2004ж.	2005ж.
Барлық экономикадағы негiзгi капиталға инвестициялар, млн теңге.	264204	369084	595664	943398	1099987
Мұнай саласына, млн теңге	86166	143359	275387	387952	428826
Пайыз бойынша үлесi, %	32,6	38,8	46,2	41,1	38,9

Бүгiнде елiмiз экономикасы үшiн маңызды сала болып табылатын өнеркәсiп саласының өңдеушi секторына инвестиция тартудың жалпы инвестициялардағы үлесi керiсiнше жылдан жылға азаю үстiнде. Оның басты себебi негiзгi инвестиция көзi болып табылатын шетелдiк компаниялар инвестициясы өз қаржыларын өңдеушi салаға салғанға қарағанда шикiзаттық салаға салуға ынталы болып келедi. Сондықтан ендiгi жерде мемлекет пен ұлттыө компаниялар өз мүдделерiн бiрiктiрiп, өздерiнiң инвестициялық саясатын негiзiнен өңдеушi салаға бағыттауы керек. Ол үшiн оған мемлекет тарапынан белгiлi бiр экономикалық саясататр арқылы жеңiлдiктердi қалыптастыр керек.

Сонымен, бүгiнгi таңда басты мәселенiң бiрi болып отырған, Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымына кiру алдындағы дайындық жұмыстары өнеркәсiп салаларына жаңа мiндеттердi шешудi жүктеп отыр. Ол сыртқы және iшкi нарықтарда бәсекеге төтеп бере алатын тауарлардың инновациялық деңгейiн көтеру болып табылады. Мұны, Оңтүстiк Корея, Сингапур, Тайвань елдерiнiң өнеркәсiптiк тауарлары әлемдiк нарықта дәлелдеп шықты. Яғни, тауар саясатын дайындауда кез келген өндiрiстiк кәсiпорын өнiмнiң ғылыми-техникалық сиымдылығын көтеруi тиiс, сөйтiп инновациялық мәнi бар тауар өндiруде өз бағыты мен механизмiн анықтап алуы керек.

Қорытынды

Бүгiнде Қазақстан экономикасы әлемдiк бәсекедегi орны айтарлықтай емес. Елiмiз шикiзат бағытындағы дамушы елдер қатарында. Әлемдiк тәжiрибе керсеткенiндей, әлемде шикiзат экспорттаушы елдер даму жағынан артта қалған немесе дамушы елдерге тән экономика болып табылады. Ал елбасымыз халыққа жолдауында “Мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтан, елiмiз алдынғы қатарлы дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн тұрақсыз экономикалық дамуға әкелетiн шикiзат бағытынан қол үзiп, қазiргi заманғы жоғары дамыған ғылыми-техникалық экономикаға өтудi қажет етедi. Оның алғашқы қадамдары ұлттық экономикамызда жасалу үстiнде, яғни экономикамыздың шикiзат бағытынан ғылыми-техникалық шикiзат бағытына өтуi үшiн “2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясын”  қабылдап, оны iске асыруда. Бұл стратегия алғашқы жылдан бастап экономикамызға оң нәтиже бере бастады.

Осылайша әрбiр кәсiпкердiң бәсекеқабiлетi жоғары болуының нәтижесiнде әлемдiк экономикалық рынокта ұлттық экономиканың бәсекеқабiлеттiлiгi артады. Өндірістің тиімділігін арттыруда тағы да бір маңызды құрал, қаржыны ұтымды пайдаланудың негізгі көзі инвестиция болып табылады.

Биылғы 2006 жылдың 1-ші наурызындағы Елбасымыздың халыққа кезекті Жолдауында Қазақстан алдағы уақытта әлемдегі экономикасы бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруі керек деп алдыға үлкен мақсат қойды. Ал бұл бағдарламаларды іске асырып, экономиканы тиімді және бәсекеге қабілетті етіп дамыту үшін ең бірінші қаржы көзінің негізі болып табылатын және кәсіпорындарды ынталандырудағы маңыздылығымен ерекшеленетін инвестициялар болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер

1. Соколова М.С. Управление наукойи техникой в Республике Корея // Инновации №9-10, 2002 г.
2. Карибджанов Е.С. Модели экономикаческого развития Юго-Восточный страны – Алматы: 2000 г.
3. Оспанов М.Т. Иностранный капитал и инвестиции. – Алматы: 1997 г.
4. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
5. Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы,   Астана, 2006 жыл, 1 наурыз.
6. Статистический ежегодник. Алматы. – 2006