Қазақстанның тамақ өнеркәсібінде бәсекеге қабілетті жоба құру оңай емес. Нарықтағы компаниялардың саны мен олардың өнімдерінің сапасы айтарлықтай жоғары. Бұл салада жоғары технологиялық жабдықтар мен роботтарды қолдану қалыпты жағдайға айналды. Кейде құрылғылар мен қондырғыларды сатып алу, жаңа технологияларды енгізу үшін өндірушілердің жеке қаражаты жоқ, ал несиеге өтініш беру олар үшін қажеттілік. Несие құнын немесе кепілзат сомасын төмендету үшін азық-түлік саласының қызметкерлері «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-на мемлекеттік қолдау алуға жиі жүгінеді.

Солтүстік Қазақстан облысында орналасқан «ЭкоМол Сергеевка» ЖШС басшысы Альбина Рашитованың айтуынша, «мемлекеттік қолдаудың арқасында жеке кәсібін дамытып, өзімен бірге тағы 12 адамды жұмыспен қамтуға мүмкіндік туған». Кәсіпкер осымен тоқтауды ойлап отырған жоқ, әрі қарай дамып, қолдау алу үшін «Даму» Қорына жүгінуді жоспарлап отыр.

«Даму» қоры арқылы мемлекеттік қолдаудың әлеуметтік нәтижесінің бірі – халықты жұмыспен қамтудың өсуі. Тамақ өнеркәсібінде жұмыспен қамтылғандар санының 2016 жылғы 57,7 мың адамнан 2020 жылы 60,7 мың адамға дейін шамалы өсуі байқалады. Мұндай өсу факторларының бірі - белгілі бір өнімді өндіруге жұмсалатын еңбек шығындарын азайтуға, тиімсіз жұмыс орындарын босатуға, сондай-ақ бәсекелестіктің күшеюіне әкелетін жаңа технологиялар мен жаңа техниканы пайдалануы, даму әлеуеті жоқ кәсіпорындарды жабу болуы мүмкін. Жалпы, тамақ өнеркәсібінде жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар мен өндіріс санының артуы байқалады.

Экономиканың өңдеу өнеркәсібін дамытудағы келесі маңызды қадам осы саланы дамытудың негізгі қағидаттарын, мақсаттары мен міндеттерін айқындайтын «Өнеркәсіптік саясат туралы» Заң болуы тиіс. Құжат өңдеуші өнеркәсіпті, оның ішінде тамақ өнеркәсібін дамытуға серпін беруі тиіс. Сала ел экономикасының агроазық-түлік нарығын, азық-түлік және экономикалық қауіпсіздікті құрайтын жүйе құраушы саласы ретінде қарастырылады.

Экономиканың басым секторларын, оның ішінде тамақ өнеркәсібін дамыту жөніндегі мемлекеттік саясатқа сәйкес «Даму» Қоры салаға инновацияларды енгізуді ынталандыруға, мемлекет пен кәсіпкерлердің сенімді өзара іс-қимылын жасауға ұмтылады.

«Даму» Қорының құралдарымен тамақ өнеркәсібін қолдауды талдау 5 жылда тамақ өнеркәсібіндегі банктердің несие портфелі 5,1%-ға өсіп, 384 млрд теңгеге жеткенін көрсетті. Өндіріс көлемі абсолютті мәнде 38,7%-ға өсіп, 2,4 трлн. құрады.

Бұл өсімді Қазақстанның мыңдаған шағын, шағын және орта кәсіпорындары қамтамасыз етіп отыр, олардың ішінде Жамбыл облысындағы нан пісіретін, жаңа ұннан жасалған кондитерлік өнімдер, торттар мен кондитерлік өнімдерді өндіретін «Александр Александрович Козин» ЖК бар.

«Даму» қорының несие алу кезінде пайыздық мөлшерлеменің бір бөлігін субсидиялауының арқасында нан зауытын арзанырақ салуға мүмкіндік туды», - деді кәсіпорын директоры Александр Козин мемлекеттік қолдаумен өзара әрекеттесу туралы.

«Даму» Қоры үш негізгі құрал – пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау, сондай-ақ жеңілдетілген несие беру және несиелерге ішінара кепілдік беру арқылы қолдау көрсетеді.

Пайыздық мөлшерлемені субсидиялау аясында 2010 жылдан бері «Даму» Қоры несиенің жалпы сомасы 726 млрд теңгені құрайтын 2340 жобаға қолдау көрсетті. Тамақ өнеркәсібіндегі соңғы бес жылдағы осы құралға сұраныстың өсу динамикасын қарастыратын болсақ, онда пайыздық мөлшерлеменің бір бөлігін субсидиялау арқылы алынған несиелер көлемі 3 есеге жуық өсті: 2016 жылғы 67 млрд. теңгеге дейін 2020 жылы 184 млрд. Бұл өзгеріс ең алдымен кәсіпорындардың инвестициялық белсенділігін арттыруға бағытталған шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін несиелердің қолжетімділігінің артуына байланысты.

Тамақ өнеркәсібіндегі кәсіпкерлер арасында да несиелерді ішінара кепілдендіру сұранысқа ие, бұл салада жалпы сомасы 103 млрд теңге несиеге 1537 жоба қолдау тапты. Жалпы алғанда, жеңілдетілген қаржыландыру аясында 2007 жылдан бері жалпы сомасы 471 млрд теңге несиеге 1841 қарыз алушыға қолдау көрсетілді.

«Даму» Қоры микро және шағын кәсіпорындардан бөлек, орта бизнеске де қолдау көрсетеді. Бұл санатқа тамақ өнеркәсібіндегі ең табысты компаниялардың бірі – Алматы қаласындағы шұжық және ет деликатестерін шығаратын «МПЗ БИЖАН» ЖШС кіреді. Серіктестік басшысы Қадиша Нұртайқызының айтуынша, ол 20 жылдан бері шұжық және ет тағамдарын шығарумен айналысады.

«Бүгінде кәсіпорында жоғары сапалы шұжықтың 80-нен астам түрі шығарылады», - деп түсіндірді ол.

Жабдық сатып алу және Алматы қаласында ет комбинатын салу үшін компания «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-на өтініш білдірді. «Даму» қорының серіктес банкі өңдеу саласындағы шағын және орта бизнесті қолдау бағдарламасы бойынша несиені мақұлдады. Мемлекеттік қолаудың арқасында несиенің пайыздық сыйақы мөлшерлемесі төмендеп, жылдық 6% құрады.

2020 жылдың қорытындысы бойынша банктердің тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарына берген несиелерінің жалпы көлеміндегі Қордың үлесі 62% немесе 230 млрд теңгені құрады.

Мұндай көрсеткіштерге қол жеткізуде 7-10 жылға дейінгі мерзімге ұзақ мерзімді қаржыландыруды көздейтін мемлекеттік бағдарламалардың шарттары маңызды рөл атқарды. Қазақстан Үкіметі 2014-2017 жылдары Ұлттық қордың қаражатын пайдалана отырып, осындай ұзақ мерзімді несиелендіруді қамтамасыз ете алар еді. Ол кезде банктердің несиелік саясаты мен кәсіпкерлердің өз белсенділігі жоғары болды.

«Біздің даму институты республикалық бюджеттен бөлінген қаражатты микро, шағын және орта бизнес өкілдерін қолдауға пайдаланады. Бұл ретте «Даму» Қоры өңдеуші өнеркәсіпті, оның ішінде тамақ өнеркәсібін тұрақты дамыту үшін халықаралық даму институттарымен және инвесторлармен ынтымақтастықты жалғастыру қажет екенін түсінеді. Осылайша, қазан айында біз Қазақстан қор биржасында 1 триллион теңгенің әлеуметтік облигацияларын орналастырып, ШОБ-ты несиелендіру үшін инвесторларды тарта алдық. Сонымен қатар, 2021 жылдың басында біз Еуропалық инвестициялық банктен несие тарттық. Біз инвестиция тарту бойынша жұмысты жалғастырудамыз», - деді «Даму» қорының басқарма төрайымы Гаухар Бөрібаева.