Қазақстанда алаяқтық мәселесі азаматтардың күнделікті өміріне үлкен әсер етуде. Банк қызметкерлері атынан келетін телефон қоңыраулары, жалған жарнамалар, сенімдірек көрінетін инвестициялық ұсыныстар – мұндай алдау тәсілдері көпшілікке таныс әрі күннен күнге күрделеніп барады.

Алаяқтардың құрбаны болғандардың сБанканы артқан сайын, адамдардың уайымы мен жүйкесі де тозуда. Сондықтан «Қалай сақтануға болады?» деген сұрақтың маңызы артып отыр.

Прокуратура заңның сақталуын бақылаумен қатар, азаматтарға алаяқтықтан қалай қорғану керектігі туралы кеңес береді.

Қазақстандағы жағдай қандай?

2024 жылы интернет алаяқтық бойынша 22 870 жағдай тіркелсе, 2025 жылдың алғашқы 5 айында 10 145 оқиға орын алды.

Ең көп алаяқтық оқиғалары Астана қаласында тіркелген – 1548 жағдай, Алматы (1114), Қарағанды облысы (868), Павлодар облысы (861) және Ақмола облысы (792) осы тізімді жалғастырады.

2025 жылдың алғашқы бес айында алаяқтықтан 17 909 адам зардап шеккен, олардың ішінде 1131 зейнеткер мен 50 кәмелетке толмаған бар.

Алаяқтар көбінесе интернеттегі жалған жарнамалар мен «банк қызметкерлерінен» келетін телефон қоңырауларын пайдаланады.

Сонымен қатар, «инвестициялық» алаяқтық та белең алып, адамдар жинақтарын жоғалтып, кейде қарызға батады.

Алаяқтарды табу қиын, себебі олар көбінесе шетелде отырады, бірақ құқық қорғау органдары халықаралық әріптестерімен бірге оларды ұстауға күш салып жатыр.

Неліктен алаяқтар көбейіп жатыр?

Интернеттің кеңінен таралуы жаңа қауіптерді алып келді. Көп адамдар ақпаратты мұқият тексермей, бейтаныс адамдарға сенеді. Мысалы, зейнеткерлердің жартысы алаяқтықты бірден танымайды.

Құқық қорғау органдары Қазақстан мен шетелдің құқық қорғау құрылымдарымен ынтымақтасады, бірақ ең басты қорғау – сіздің жеке сақтық шараларыңыз.

Қалай сақтануға болады?

1. Бейтаныс адамдарға сенбеңіз. Егер «банк қызметкері» деп хабарласып, картаңыздың мәліметтері мен кодтарын сұраса, бұл – алаяқтық. Телефонды қоя салып, банктың ресми нөміріне қайта қоңырау шалыңыз.

2. Онлайн сауда-саттықта абай болыңыз. Сайттың қауіпсіз екеніне («https://» бар-жоғын) және сатушының сенімділігіне көз жеткізіңіз. Тым арзан бағаға сенбеңіз.

3. Инвестициялық ұсыныстарға сақ болыңыз. Егер жылдам табыс уәде етсе, компанияның лицензиясын ҚР Ұлттық Банкінің сайтынан тексеріңіз. Лицензия болмаса, бұл – алаяқтық.

4. Алдын ала төлем жасамаңыз. Тауарды алғаннан кейін ғана төлеу туралы келісім жасаңыз.

5. Жеке деректеріңізді қорғаңыз. Құжаттарыңыздың фотосын бейтаныс адамдарға жібермеңіз, күрделі құпия сөздер қолданыңыз және екі факторлы аутентификацияны қосыңыз.

6. Егер алаяқтыққа ұшырасаңыз, дереу банкке хабарласып, шотыңызды бұғаттаңыз және полицияға арыз беріңіз. Уақыт – ең басты көмекшіңіз.

Құқық қорғау органдары алаяқтықты азайту үшін бар күшін салып жатыр. Заң бұзушылықтарды бақылау күшейтіліп, банктер мен халықаралық серіктестермен ынтымақтастық жүргізілуде.

Бірақ бұл жұмысқа әрбір азаматтың сақтықпен қарауы және күшейтуі қажет.