Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Алматы қаласының әкімдігімен бірлесіп ұйымдастырған «Ғылым, бизнес және өндіріс ықпалдастығы» атты форумда «Қашықтықтан зондтау технологиясы және қолдану» қазақ-қытай бірлескен зертханасы жоғары қызығушылыққа ие болды.

       Орталық 2024 жылдың наурыз айында ашылды. Қытай Ғылым академиясының Экология және география институтымен бірлесіп құрылған орталықта қашықтықтан зондтау арқылы спутниктік және геокеңістіктік талдаудың озық әдістері пайдаланылады. Яғни мұндағы ғалымдар Орталық Азиядағы климаттың, экологияның өзгеруі, құрғақшылық, жердің деградациясы, су ресурстарының тапшылығы және Каспий теңізі деңгейінің төмендеуі сынды құбылыстарға сараптама жүргізеді.

Зертхананың негізгі мақсаты – қоршаған ортаның жай-күйін бағалау және болжамдық модельдерді дайындайтын ғылыми платформа қалыптастыру.


Дәстүрлі зерттеу орталықтарынан айырмашылығы – спутниктік кескіндерді, жердегі өлшемдерді және ұшқышсыз ұшу аппараттарынан алынған деректерді біріктіре отырып, өңдеудің мультиплатформалық технологияларын қолданады. Бұл табиғи процестердің алдын алуға және аймақтың экологиялық жағдайына әсер ететін негізгі факторларды анықтауға мүмкіндік береді.

      Қазіргі таңда еліміз кешенді және жүйелі көзқарасты талап ететін күрделі экологиялық және экономикалық қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр. Экономиканың барлық секторларына әсер ететін негізгі факторлардың бірі – жаһандық климаттың өзгеруі. 2050 жылға қарай маусымдық кезеңнің басталуы кем дегенде 10 күнге ауысады деп күтілуде. Сондай-ақ құрғақшылық пен аяздың жиілігі артады. Бұл аграрлық сектор мен жалпы экономика үшін қосымша қиындықтар тудырады. Климаттың өзгеруі жағдайында суды үнемді жұмсау маңызды бола түседі. Атмосфералық ауаның сапасын жақсарту, топырақтың ластануын, әсіресе мұнай өнеркәсібі дамыған аймақтарда жердің құнарлылығын қалпына келтіру шұғыл шаралар қабылдауды қажет етеді.



Осы ретте қашықтықтан зондтау технологияларын қолдану ауыл шаруашылығы алқаптары мен ландшафттардың жай-күйінің өзгеруін дәлірек бақылай алады. ҚазҰУ ғалымдары табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың инновациялық шешімін қарастырып, «Құрғақ климатты аймақтардағы ауыл шаруашылығының тұрақты дамуы» ұсынысын әзірлеп отыр. Жоба бойынша тамшылатып суару әдісі қолданылып, өсімдіктерді күндіз ыстықтан, түнде суықтан қорғайтын Groasis Waterboxx құрылғысы орнатылған «ақылды» жылыжайлар салу көзделеді. Онда топырақтың, ылғалдың және температураның мөлшері автоматты түрде басқарылып,  ылғал ұстап тұратын қоспалар пайдаланылады.

      «Бүгінгі таңда физика-техникалық, химия және химиялық технология, биология және биотехнология факультеттерінің ғалымдары судың шығынын реттейтін және оңтайлы микроклиматты сақтайтын мониторинг жүйелерін әзірледі. Университеттің «жасыл» технологиялар саласындағы әзірлемелері жылыжайлар мен ауылшаруашылық нысандарын тұрақты энергиямен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ҚазҰУ ғалымдары «Plant Factory» (өсімдіктер фабрикасы) қағидаты бойынша энергия үнемдейтін жылыжайды сәтті сынақтан өткізді. Көкөніс, жидек және басқа дақылдарды топырақсыз, жасанды ортада – қоректік заттардың судағы ерітіндісінде өсіру әдісін енгізді» дейді география және табиғатты пайдалану факультетінің деканы Әлия Ақтымбаева.


ҚазҰУ Басқарма Төрағасы-Ректоры Жансейіт Түймебаевтың айтуынша, осы зерттеулер мен ізденістер нәтижесінде «Құрғақ климатты аймақтардағы ауыл шаруашылығының тұрақты дамуы» жобасы дайындалды. Артықшылығы – суды тұтынуды 30 пайызға дейін азайтып, өнімділікті 15-20 пайызға арттыруға және ғылыми-техникалық базаны жетілдіруге ықпал етеді. Алайда бастаманы одан әрі дамыту үшін мемлекеттік деңгейде қолдау қажет. Салалық министрліктердің, әкімдіктердің, ғылыми орталықтар мен жеке бизнестің ресурстарын жедел біріктіруді қажетсінеді. Сонымен қатар пилоттық жобаны енгізуге арналған нақты аумақтарды анықтап, қажетті қаржыландыруды қамтамасыз ету керек. Ғалымдар, инженерлер, агрономдар мен экономистерден құралған пәнаралық жұмыс тобы құрылуы тиіс.

      «Мұндай кешенді тәсіл ауыл шаруашылығын қысқа мерзім ішінде жаңа деңгейге көтереді. Ұлттық азық-түлік қауіпсіздігін нығайтады. Қазақстанды ғылым мен инновацияны тұрақты болашақ үшін қолданатын мемлекет ретінде халықаралық аренада танытады. ҚазҰУ өз кезегінде пилоттық алаңдарды іске қосу мен оларды еліміздің құрғақ климатты өңірлерінде кеңейтуге қатысты егжей-тегжейлі іс-қимыл жоспарын ұсынуға дайын», – дейді Жансейіт Түймебаев.