Индивидуалды жиһаздың дамуына көптеген идеялық жұмыстарға арналған. Онда индивидуалды жиһаздың дамуының әлемдік тәжірибесі, сонымен бірге бәсекелестік механизімінің арқасында олардың кейбіреулерінің ірі бизнеске айналуы, бүгігі нарықтық экономикаға дейінгі мәселелер қарастырылған. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде индивидуалды жиһаздар бірнеше жүз жылдарда табиғи дамыған, ал Қазакстанда мүлде басқа жағдай.
Нарықтық экономикаға өткенге дейін бұрынғы Кеңес Одағының құрамындағы мемлекеттерде ірі өнеркәсіп кәсіпорындары болды да, олардың артықшылықтары абсолютті деп саналып индивидуалды жиһаздар мәселесі жоспарға кірмеген болатын. Бұл ойдың қателігі командалық орталықтанған жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге өту кезінде, индивидуалды жиһаздар мемлекеттің стратегиялық бағыттың негізгі құралына айналғанда мойындалды.
Осы орайда Қазақстан Республикасының Президенті осы жылдағы жолдауында Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес, олардың барлық кәсіпорындары санының 90 пайызын құрағандығын және көптеген дамыған елдерде олар жалпы өнімінің 50 пайыздан астамын беретіндігін айта келіп, біздің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен идеологиясын бүзу қажеттігін баса айтты. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек.
Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырылған.
Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың жетiспушiлiгiнен құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына, импорттың төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.
Жалпы қазiргi кезде адамдар экономикаға салынған инвестициялардың нақты тиiмiдiлiгiн көруi тиiс, ол жұмыс орындарының көбеюiнен, жаңа өндiрiстердiң пайда болуынан, еңбек өнiмдiлiгi артуы үшiн жағдайдың жақсаруынан танылады. Осыған орай Қазақстанда инвестиция саласын одан әрi жетiлдiру мәселесiнiң маңызы артуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-экономикалық маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер, табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді. Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды. Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады.
Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады, яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі. Қазақстанда дәл қазір бұған қолымыз жетпей отыр, өйткені нарық жағдайында қайшылықтар мәселесі шешімдер кезегін күтуде. Бір жағынан еркін кәсіпкерлік ортаны құру жене тұтынушылардың сұранысын ақтау өз бетінше әрекеттер жасауға әкеліп тірейді, яғни технологиялық жаңалықтарды енізіп, іске қосу керек. Екінші жағынан терең экономикалық дағдарыс, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, ҒЗТКЖ-ге жұмсалатын қаржының азаюын атап өтуге болады. Жоғарыда айтылып кеткен факторлардың әсері болу үшін, инновацияны енгізудегі ғылыми-техникалық қол жеткізушіліктерді қабылдап алу міндетті, өйткені олар жаңа жаңалықтарды енгізушілікті бақылайды және оның іс жүзінде жаңа өнім ретінде сатылуын, қаржының жұмсалуы, техника мен технологияның жаңарып ауысуы, осы жаңа енгізулерді тиімді түрде пайдаланып экономикалық даму септілігіне ие болады
ҚР Президентінің халыққа 01.03.2006 жылғы жолдауында былай делінген: «Біз ндустриалды-инновация стратегиясын жүзеге асыруды бастадық, бұл экономиканың әртараптануы, яғни болашаққа арналған бағдарлама».
Қазақстанда кәсіпорындардың даму тенденциясы мынадай:
- кәсіпорындардың және онда жұмыс істейтіндердің санының тұрақты өсуі;
- өнеркәсібі дамыған аудандардағы кәсіпорындардың шоғырландыруы;
- индивидуалды жиһаздың сауда мен қызмет көрсетудегі үлесінің көптігі;
- осы уақытқа дейін кәсіпорындардың салық салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен арадағы мәселенің шешілмей келе жатқандығы кәсіпорындардың маңыздылығын мемлекетіміз ғана емес нарықты экономикасы бар елдердің барлығы мойындап отыр. Оны экономикадағы үлес салмағынан көруге болады.
Осыған байланысты. Бизнесті қолдауға Қазақстан Республикасы жыл сайын 159,2 млрд. тг. бөлінеді. Ел басы өзінің жолдауында биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. тг. бөлінетіндігін, сонымен бірге, банк кредиттеріне кепілдік беру мен сақтандыру жүзеге асыруды қолға алу керектігін ескертті. Мұнын өзі қомақты мемлакеттік қолдау болмақ.
Курстық жұмысымыздың мақсаты - индивидуалды жиһазға тапсырыс беру.
Курстық жұмыстың мақсатына байланысты мынадай мәселелер қаралады:
- өнеркәсіп пен кәсіпорындардың ролі;
- бүгінгі күнгі өнеркәсіптегі кәсіпорындардың жағдайын талдау, тиімділіктерін анықтау;
- осы салада индивидуады жиһаздың болашағы.
- Нарық жағдайында индивидуалды жиһаздың дамуы
1.1. Индивидуалды жиһаздың құрылуы және дамуының ғылыми негізделуі
Бүгінгі күні экономикалық өсудегі негізгі бағыт индивидуалды жиһаздың ынталандырып, оны ұлттық экономикадағы рөлін өсіру. Шағын кәсіпкерлік шаруашылық іс-әрекеттің негізгі әдісі ретінде шаруашылық нысандардың көптеген түрлерін ынталандыруға, халықтың жұмысбастылығын өсіруге және Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіндегі салыстырмалы артықшылықтарын көрсететін болады.
Индивидуалды жиһаз ескі мәдениеттің барлық кезеңінде болған. Соның арқасында өркениет сол кездегі елдің барлығына таралған. Ірі бизнестің пайда болуына дейін индивидуалды жиһазға қойылатын мәселе болмаған. Классикалық экономика өкілдерінің барлығының зерттеуі бүгінгі индивидуалды жиһаздың сол кездегі жағдайы болған. Мұның барлығы бізге микроэкономика мен экономикалық ілімдер тарихынан белгілі.
Индивидуалды жиһаздың қиыншылықтары ХХ-ғасырдың бастапқы жылдары Гильфердинг, И. Шумпетер жазды.
60-жылдарығы батыс экономикасы сол кездегі экономиканың «екі жақтылығын» мойындайды. Олар «орталықтан» мөлшері мен әсер етуі бойынша ірі кәсіпкерлер немесе «шеттелген» - индивидуалды жиһаздар.
Барлық нарықтық елдерде индивидуалды жиһазсыз нарықтық қатынастың дұрыс дамымайтындығын түсінді. 70-80-ші жылдар монополистік емес сектордың жұмысы белсендірек жүріп 3-бағытта қозғалды:
- Мәселе тереңінен зерттелді, яғни жалпы жоспарға ғана емес, сонымен бірге жеке аспектілерде ғылыми зерттеудегі, ірі бизнес пен арақатынасы, мемлекетпен байланысы, әлемдік шаруашылықтағы ролі және тағы басқалары.
- Индивидуалды жиһаз мәселесі барлық монографияға қосыла бастады.
- Елдердің ерекшелігі ары қарай зерттеле бастады.
Біздің еліміз бұл жылдары Кеңес Одағының құрамында болғандықтан елде ірі кәсіпорынның басымдылығына артық берілді. Индивидуалды жиһаздар мүлде жат ұғым болды.
Индивидуалды жиһаздың анықтамасы оған қойылатын критерилерімен анықталады. Оған қойылатын критерилер туралы сұраққа шетелдік және отандық әдебиеттерде үлкен бөлінеді, біракқ ғалымдар ортақ бір ойға келген жоқ. Индивидуалды жиһаз әр елдің заңындағы қойылған критерилермен анықталуда. Критерилерге келместен бұрын индивидуалды жиһаз секторын бүлдіретін терминнің мағынасын анықтап алайық. Ағылшын тілді әдебиеттерінде small busшness бізде индивидуалды жиһаз деп аударылады әр елде өздеріне ыңғайлап аударғанмен көптеген батыс-еуропалық әдебиеттерінде осы термин тікелей қолданылады. Әр елдің өз экономикасындағы ерекшеліктерге сай «бизнес» терминінің орнына бізде кәсіпкерлік ұғымы қолданылуда. Бұған дейінгі, әсіресе өтпелі шағын бизнес және шағын кәсіпкерлік ұғымдары қатар қолданылып жүрген болатын. Қазақ тіліндегі кәсіп сөзін бизнес сөзіне балама түрінде алдық және ол өзін ақтайды деп ойлаймыз.
Жоғарыдағы айтқандарды қорытындылай келе мыналарды айта кету керек:
- индивидуалды жиһаздарды анықтау әртүрлі елдерде ғана ерекшеленіп қоймай, елдің ішінде де салалар мен таймақтарда ерекшеленеді;
- анықтамалар тәжірибедегі мұқтаждықтарға байланысты анықталады және белгілі бір мақсаттарға қызмет етеді;
- анықтамалардың көп болып бөлінуі сол кездегі нақты жағдайды көрсетеді;
Индивидуалды жиһазға қойылатын екі критерийді бөліп қарастыруға болады сандық және сапалық. Сандық көрсеткіштерге кәсіпорындағы жүмысшылардың орта саны, капиталдың айналым мөлшері, активтердің мөлшері, табыс көлемі және тағы басқа көрсеткіштер жатады. Бірақ ресми шетелдік статистика индивидуалды жиһаздарға тек жүмыспен қамтылғандардың санын көрсетеді. Дәл осы көрсеткіш барлық елдердің мүдцелеріне сай келеді. Қалған көрсеткіштер тек ғылыми әдебиеттерден іскерлік баспалардан, банктер мен салық органдары жүргізген анкеталардан және кәсіпорындардың инфрақүрлымын қамтамасыз ететін мамандандырылған үйымдардан көруге болады.
Сапалық көрсеткіштеріне кәсіпорын иесінің меншік қүқығы мен кәсіпорынды басқаруға және жүмысшылармен байланысының деңгейінен көруге болады. Келесі мәселе кәсіпорынның нәтижесіне оның жетекшісі тікелей міндетті, жанүялық іс жүргізу, қаржыландырудағы сипат. Маңызды критерилер болып құқықтық тәуелсіздік жатады. Сонымен бірге сапалық көрсеткіштерге мыналарды да өткізетін товар мен нарығының кішкене болуын қосуға болады. Осы критерилердің барлығының жиынтығы индивидуалды жиһаздарға экономикалық категорйя ретінде шегін анықтауға көмектеседі.
Индивидуалды жиһаздың шегін анықтау мәселесі бүдан ертеректе де көтерілген. Индивидуалды жиһазға ортақ жалпы сапалық көрсеткіштерді табуға Ю. Кочеврин де тырысқан. Оның ойынша ондай ортақ критери ретінде түрақсыздықты қарастырған. Ол ойын 1950 - 60 жылдардағы Американың статистикасының мәліметтерінен дәлелдегісі келді. Ол мәліметтер бойынша жылына барлық кәсіпорындардың 8-9 -і жоғалып қайта пайда болып отырады.
Қалай деген менде индивидуалды жиһаздар жоғалып немесе ірі кәсіпорындарға айналып немесе басқа кәсіпорындарға қосылып отырады. Бірақ кәсіпорындардың тұрақсыздығын диалектикалық түрғыда қарау керек. Бір жағынан жоғалады, екінші жағынан пайда болады. Сонымен әлемдік және отандық тәжірибе көрсетіп отырғандай индивидуалды жиһазға әртүрлі ұйымдық-қүқықтық нысаны бойынша жүмыс істейтін адамдардың санымен анықталады. Ал бірнеше ғылыми еңбектерде индивидуалды жиһаз деп, бір меншік иесімен басқарылатын бірнеше адамның тобын немесе кәсіпорынның ісін айтады.
«Индивидуалды жиһаздың мемлекеттік қолдау туралы» жөніндегі заң бойынша шағын кәсіпкероік деп қүрамында жүмыс істейтіндердің саны 50 адамнан меншігіндегі активтерінің саны 60000 айлық есептік көрсеткіштен аспайтын кәсіпорындар жатады.
Бұдан басқа салалық ерекшеліктері бойынша өнеркәсіпте, қүрылыста және транспорта - 100 адамнан, көтерме саудада - 50 адамнан, бөлшек саудада мен қызмет көрсетуде - 30 адамнан басқа салаларда 50 адамнан аспауы керек.
Келесі маңызды котегория- кәсіпорындардыңсыртқы ортасы. Бұл кәсіпорындардың қүрылуы мен жүмыс істеуіне әсер ететін элементтердің жиынтығы. Мүндай элементтер 5 топқа бөлінеді. Біріншіден кәсіпорындардың нарықтық жиынтығы: ресурстық және өткізу. Екіішісі индивидуалды жиһаздарға қажетті нарықтық институттар мен агенттер. Үшіншіден қоғамдық қатынастардың кешенін кіргізеді; қүқықтық әлеуметтік- мәдени және саяси т.б. Төртінші топ басқа да әлеуметтік- экономикалық үрдістер мен қатынастарға қатысты шаруашылық қүрылымы және т.б. Ерекше топ ретінде индивидуалды жиһаздың мемлекеттік қолдау элементін кіргізуге болады. Кәсіпорындардың сыртқы ортасы анықсыздықпен ерекшеленеді.
1.2 Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің құрылуының ерекшеліктері
Еліміздегі қалыптасқан жағдай тиімді жүмыс істейтін индивидуалды жиһазды ұйымдастыру және дамыту керектігін дәлелдеп отыр. Осы индивидуалды жиһаздар көптенген мемлекеттердің экономикалық өркендеуіне, өндірістің алға жылжуына және халықтың белсенді бөлігінің көтерілуіне мүмкіндік берген. Индивидуалды жиһаз мемлекеттер соңғы 30 жылда көптеген жетістіктерге жеткен.
Кәсіпкерлікке деген қоғамдық пікір де дүрыс болмады, оларды мемлекетті тонаушы немесе алыпсатарлар деп көрсетті. Оның үстіне заңның жетілмеуі жеке сектордың дамуына жол бермеді.
Бүкіл кеңестік кеңістікте соның ішінде Қазақстанда да «шоковая терапия» сияқты мүлде басқа экономикалық курс керек. Қазақстандық индивидуалды жиһаз жаңа екінші этапты бастады.
2009 жылдың басындағы экономикалық реформа немесе шоковая терапия 80-ші жылдың ортасынан бері индивидуалды жиһаз ең көп өскен және ондағы жүмыс істеушілердің өсуінен де көп болғанымен сипатталды. Бұл жоба реноменалды сипатта себебі бағдарламаның еркіндігі сондықтан прессипттік қаржылық базасына нүқсан келтірді. Бірақ индивидуалды жиһаздың санының өсуі қаржылық базаға жағымды болды. Индивидуалды жиһаз өзінің жағымды мүмкіндіктерін көрсетті.
90-жылдардың басында ҚР-да индивидуалды жиһаз ресми анықтама болған жоқ, әртүрлі қүрылымдар әртүрлі анықтаманы қолданды. Кейбір үйымда индивидуалды жиһаз қүрылымда 10 немесе соған дейін дүрыс істейтіндер кіргізсе, енді біреулері бұл жіктеуге құрамындағы жүмыстар саны көп және осыған дейінгілерді кіргізді. Оның анықтамасы және оған қойылатын критерилердің болмауы, статистикалық мәліметтердің әркелгілігі республиканың экономикалың дамуына қосқан үлесін бағалауға мүмкіндік бермеді.
Реструктуризация мен мемлекеттік ірі кәсіпорынды реформалау өндіріс көлемінің төмендеуіне және кейбір кәсіпорынның жойылуына әкелді. Бүл үрдіс жүмыспен қамтығандардың санын да қысқартты. 2009 және 2008 жылдары жүргізген кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту бағытындағы бағдарламалар еліміздігі индивидуалды жиһаздың қүрылуы мен қалыптасуына негіз салды.
Бүл кездердегі индивидуалды жиһаз маызды функцияның бірі әлеуметтік бөлу болды, яғни қиын кризис кезіндегі өзін жүмыспен қамту, өмір сүруге өзіне қосымша қаражатпен жабдықтау. Сыртқы сауданы еркіндікке жіберу және ел ішінде жеке саудадағы кедергіні жою, кез келген сауда ісіне жағдай жасады. Төлем қабілеттіліктің төмендеуіне қарамастан индивидуалды жиһаздар халықтың сұранысы өте жоғары болған, қытайдың және түріктің тауарларымен қамтамасыз етті. Капиталдың тез айналысы оларды орта капиталға айналдырды. Оның үстіне шағын сауда қоғамдағы әлеуметтік - экономикалық дифференцияцияға тез икемделіп жаппай түтынушыларды да, сонымен бірге жоғарғы табыс деңгейіндегілерге де қызмет көрсетті.
Индивидуалды жиһаз сауда делдалдық жаққа ығысуы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қатаң салық саясатына қарсы заңды әрекет. Бұрынғы Кеңес Үкіметінде нарық жағдайында жүмыс істейтін салық жүйесінің болуы мүмкін емес болатын. Сондықтан тәжірибелі шаруашылық өмірге енгізілген салық міндеттемесі бүған үйренбеген кәсіпкерлердің қарсылығын тудырды, оның үстіне индивидуалды жиһаздың табыстың 70-90%-ын аламыз деген үкіметтің ашық экстремистік салық саясаты жүрді. Қатаң салық салу қиын жағдайдан жаңа сапалы деңгейге көтерілуге мүмкіндік бере қоймас, сондықтан салық төлеушілер салық органдарынан салық табыстарын жасырудың жолын іздеп таба бастады. Бірліктерді бақылау қиын болғандықтан сауда мен делдалдардың табысы көлеңке экономикаға кетуін тудырды.2009-2008 жылдарды алсақ барлық жұмыспен қамтылған халықтың ішінде индивидуалды жиһаздарда жұмыс істейтіндердің саны республикада 2009- 6,1%, 2008- 4.1%, 2006-3,16%, 2007-3%, 2008-5,2%-і құраған.
Жұмыс істеуші индивидуалды жиһаз субъектілерінің саны 2009 жылы-34506, 2008 жылы-35889, 2006жылы-32186, ал 2007 жылы-21265, 2008 жылы- 24033 бірлік болған. Индивидуалды жиһаз санының қатты өсуі 2009-93 жылдары байқалған, ал одан кейін олар ақырын төмендей берген. Бұл кезеңдерде салық саясаты маңызды роль атқарды.1990 жылдардың басында өнім өндіруші индивидуалды жиһаздарға салық салуда жеңілдіктер болған. Салық жеңілдіктерінің жоғала бастауы индивидуалды жиһаздпрдың тарабынан заңды қүбылысты тудырып, олардың ісі мен санына әсер етті. Сонымен бірге 2007 жылы сауда делдалдық қызметтегі нарықтың бос орындары мен жоғарғы пайда алу мүмкіндіктері жоғала бастады. Ең баста осы бағытта жұмыс істеген индивидуалды жиһаздар өзінің өмір сүруін тоқтатты немесе диверенфицириленді. Мүндай жағдай Қазақстандық шағын кәсіполрынның дамуының жаңа тенденциясын тудыруы заңды еді. Бүл кәсіпорындардың өзгеруі мен қүрылымындағы сапалы өзгерістерді енгізген 3-ші этап басталды.
Егер 2009-94 жылдар Қазақстанда барлық экономика соның ішінде шағын кәсіпкерлікте стохастистік заңмен алғашқы капиталды жинаумен өмір сүрсе, 2007 жылдардан бастап өркениетті нарық жүйесінің заңдары жұмыс істей бастады. Бір индивидуалды жиһаздың өте қымбат тұратын ғимаратты немесе тіпті* орта бағадағы өндірістік алаңды сатып алуы сирек кездесетін. Индивидуалды жиһаздарда жүмыс істейтін жүмысшылардың табысы республикадағы орта айлықжалақысының төңірегінде болды. Тауарлар мен қызметтердің әркелгілігін және сапасын көтеруге негізделген кәсіпорындардың өмір сүруге күресін сипаттайтын бәсекелестік орта қалыптаса бастады. Қазақстан экономикасының нарықтық концентратция мен капиталдың шоғырлануы, сонымен бірге шаруашылық өмірдің өзінде жаңа тенденция бастала бастады. Кәсіпорындардың жұту үрдісі басталды. Қазақстан Үкіметінің қатаң қаржы тұрақтылық саясаты жүргізілгенде 2006-2007 жылдары индивидуалды жиһаздардағы өзгерістер мен қүрылымындағы сапалы өзгерістердің 3-ші этапы аяқталды. Бүл 2009-94 жылдармен салыстырғанда кәсіпорындардың қысқару қарқынымен сипатталып сапалы тиімділікті көрсетті. Елде индивидуалды жиһаздар нарықтық экономикадағы кәсіпорындардың ролін ойнайтындай жаңа нарықтық жағдай қалыптасты. 2008жылы кәсіпорындардың 18%-і өнеркәсіпте 5%-і ауыл шаруашылығында, 13% -і қүрылыста, 8% -і транспорта, 24 -і сауда мен қоғамдық тамақтануда, 12% -і нарықтың жүмыс істеуін қамтамасыз ететін жалпы коммерциялық істе, 4% -і түрғын үй шаруашылығында, 4% -і материалдық-техникалық жабдықтау мен өткізуде, 3%-і ғылымда, 6% -і басқа салаларда. Еңбек ақы қоры 7,114 млн. теңге, ал орта айлық жалақы 5868 теңге болған. Бүл мәліметтер индивидуалды жиһаздар негізінен сауда мен қоғамдық тамақтануға бағытталған. Мүның өзі индивидуалды жиһаздағы өнеркәсіптік өнім шығаруына сауда мен қоғамдық тамақтанудан жеңіл табыс алынатынын көрсетеді. 2009 жылы индивидуалды жиһаз субъектілерінің өскендігін көрсетеді және қаңтар мен мамыр кезеңінде 156,1 мың бірлік болған. Олардың ішінде жүмыс істейтін индивидуалды жиһаз субъектілері 51,6 мың бірлік. Бүл 2007 жылмен салыстырғанда 2,4 есе 2009 жылмен салыстырғанда 1,5 есе 2008 жылы-2,2 есеге өскен. Индивидуалды жиһаз субъектілерінің өсуі саладағы мемлекеттік органдарының жұмыстарының белсенділігімен түсіндіруге болады.
Осы жылдары индивидуалды жиһаз өндірістік секторларының ЖІӨ-не үлесі былай болған: 2009 жылы-7% , 2008 жылы-5% , 2006жылы-4% , 2007 жылы-4,7% , 2008 жылы-6% . Индивидуалды жиһаз субъектілерінің өндірген өнім көлемі 2008 жылы 8,5 млрд теңге, ал ЖІӨ 1415,8 трлн теңге болды.
Индивидуалды жиһаздармен өндірген ішкі жақты өнім 2007жылы 5181,4млн теңгені құрады. Егер бүл көрсеткішті 2006жылмен еалыстырсақ 89,5% -ке өскен, бірақ өнімнің табиғи көлемі 2007 жылдың 2006 жылға қатысы 96,1% яғни өндіріс көлемі төмендеген.Өндірістік құрылым көлеміндегі индивидуалды жиһаздың жағдайы төмендегідей:
Өнеркәсіп және электроэнергия-0,7% , көмір-1,4% , қара және түсті металлургия-2,77% , химиялық және мұнай химиялық өнеркәсіп-14,79%, машина жасау және металл өңдеу-50,34%, басқалары-29 %.
2008 жылы бюджетке төлем 8569,9 млн теңге болса, 2007 жылы 5378 млн теңге болған. Міндетті төлемдердің сомасының өсуі индивидуалды жиһаздың 10,2% -ке өсуімен түсіндіреді. Бұл 2008-97 жылдар олардың өндірген өнім көлемі өскен. Ондағы жүмыс істейтіндердің саны 715,39 мың адам. Бүл жылы өндірілген көлемі 52,12 млрд теңге. Индивидуалды жиһазмен өндірілген өнім мен қызметтің өткізілген көлемі 0,135млрд теңге. Индивидуалды жиһаздың өнім көлемінің салалық қүрлымы келесідей: өнеркәсіптік өндірісте 14,6% ауыл шаруашылық өнімін қайта өңцеуде 4,2% ; 8,5% қүрылыста; 55 % -саудада, 6,2% -қызмет көрсету саласында, 2,2%- қоғамдық тамақтануда, 2,7% - транспорта, 0,6% -туризмде, 6,6% -басқа салаларда жұмыс істейді. Алынған мәліметтерді талдағаннан шыққан қортынды 2008 жылғы жүмыс істеген индивидуалды жиһаздың 40%-і индивидуалды жиһаздың айтарлықтай салықтық жеңілдіктермен несиелік мүмкіндіктері болған 2009-93 жылдарды қүраған. Шағын кәсіпкерләіктегі дағдарыс елдегі экономикалық жағдайының өзгеруімен байланысты. Кооперативтер мен шағын кәсіпкерлер ретінде құрылған алғашқы толқын мемлекеттің берген жеңілдіктерімен итермелеуінің нәтижесінде айтарлықтай жақсы нәтижеге жетті.
Қазақстанда кәсіпкерлікті қорғау мәселесі бірінші реет 2009 жылы 4-ші шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау» туралы заңында көрсетілді. Бәрімізге белгілі Кеңес үкіметі ыдырағанда Қазақстандағы көптеген ірі кәсіпорындар да өз жүмыстарын тоқтата бастап , көптеген жүмысшылар босап қалған болатын. Бардың орнын толтыру үшін олардың орнын индивидуалды жиһазмен толтыру керек болатын. 2009 және 2008 жылдары кәсіпкерлікті қорғау және қолдау жүзеге асыру елдегі шағын кәсіпорынның қүрылуы мен қалыптасуына негіз салды. Атқарушы органмен заң шығарушы билік институтциялық қайта қүрылуға көңіл бөлді. Бұл Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінен, бірнеше заң актілерінен, экономикалық реформаларды тереңдетудегі бағдарламалық қүжаттардан көрінеді. Осы кезеңде индивидуалды жиһаз қаржы экономикалық және ақпараттық қолдау саласында позитивті өзгерістер болып, оның инфрақүрлымы құрылды.
Бүдан кейін индивидуалды жиһаздың қолдау белсендірек жүрді. Үкіметтің мүндай қадамы 2009 жылғы 6-шы наурыздағы президенттің «Индивидуалды жиһаздың дамуын мемлекеттік қолдау және белсенділету туралы шаралары туралы» бұйрық болды деп айтуға болады. Бұл республикадағы 2009 жылғы индивидуалды жиһаздың дамуындағы бағдарламалық қүжат болып табылды.
Осы бүйрық бойынша мыналар жүзеге асты:
- индивидуалды жиһаздың қолдаудың мемлекеттік институты қүрылды
- « шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы», « жеке кәсіпкерлік туралы», жеке кәсіпкерлікке қатысты кейбіррр Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді,
- индивидуалды жиһаздың дамыту жөніндегі қор құрылды;
- 2-деңгейдегі барлық банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілерін несиелеудің минималды мөлшерін белгіледі( барлық банктердің несиелік қарыздары 10 -тен төмен болмауы керек)
- бақылаушы және инспекторлық мемлекеттік органдар мен олардың көрсететін ақылы қызметтер саны қысқартылды;
- индивидуалды жиһаздың жүмыс істеуіне жағдай жасалуда(өндірістік ғимараттар мен жер участктері берілгелі жатыр және тағы басқалар)
- индивидуалды жиһаздарға жеңілдік беру жүйесі қаралуда;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудағы әкімдердің жұмыстарын қатаң бақыланған. Бұдан кейінгі жылдардағы Қазақстан Республикасының мемелекеттік саясаты шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту бағытында болады.
Республикада «Индивидуалды жиһаз» статусын алған ұйымдар мен кәсіпорындарға салықты есептеу мен төлеудің арнайы режимі белгіленген; кәсіпкерлік іске қолайлы жағдай жасалған; қүқықтар қамтамасыз ету үйымдастырылған.
Индивидуалды жиһаздар командалық істің келесі түрін жүзүге асырады;
- түрғын үй, өндірістік, әлеуметтік және табиғатты қорғауға негізделген объектілердің қүрлысын, әртүрлі жөндеу жүмыстарын жүргізді;
- өнімді өткізумен айналысады;
- әртүрлі қызметтер көрсетеді;
- 2009 жылы 17,5 мың шағын және - орта кәсіпкерлер , ал одан кейінгі жылы шағын және орта кәсіпкерліктің 41,7% -ке дейін 2008 жылы олардың саны 98,3 мың бірлікті қүрады немесе 5 есеге өсті
Кесте 1. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорындардың саны, бірлік.
| Салалар | 2009 | 2008 | 2009 | 2008 | 2008/2009ж |
| 1 .өнеркәсіп | 2526 | 3668 | 5633 | 12474 | 4,97 |
| 2. құрылыс | 2142 | 3007 | 4680 | 10165 | 4,75 |
| 3. сауда, авто және | |||||
| құралдарды жөндеу | 7587 | 11959 | 17531 | 46690 | 6,15 |
| 4. мейманхана мен | |||||
| мейрамханалар | 227 | 490 | 789 | 1854 | 8,17 |
| 5. транспорт және байланыс | |||||
| 670 | 1152 | 1952 | 5000 | 7,46 | |
| 6. білім және | |||||
| денсаулық сақтау | 3130 | 2892 | 4549 | 2422 | 0,77 |
| 7. коммуналдық қызмет | |||||
| 1257 | 1680 | 1961 | 2329 | 1,85 | |
| ҚР барлығы | 17539 | 24848 | 37095 | 98300 | 5,61 |
Индивидуалды жиһаздар экономиканың көптеген салдаларында ұйымдастырылған, бірақ олардың көбі « Сауда, авто және қолданыстағы техника жөндеу»-47,5% ,өнаркәсіп-12% , ол ең аз мөлшері коммуналдық қызметкерге-2,4% -і келеді.
Ондағы жұмыс істейтіндердің саны үнемі өсіп отыр. Егер 2009 жылғы бұл кәсіпорында 132,4 мың Адам немесе орташа бір кәсіпорынға 8 адамнан келген! Өнеркәсіптегі индивидуалды жиһаздағы адам саны 2000 жылға дейін орташа 12 адамды құраса, құрлыста 11 адамды қүраған.
Экономика саласындағы еңбектің тиімділігін, пайдалы жақтарын ондағы өндірілген өнім көлемін 1 жұмысшыға есептеу арқылы көруге болады.
Индивидуалды жиһаздарда өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер сапасы 454,7 млрд теңге, ондағы жүмысшылардың саны 429,5 мың адам. Бұл жердегі бір орта жылдық жүмысшының өндірілген өнімі- 1058,6 мың теңге.
Кесте 2. Шағын кәсіпорындағы 1 жұмысшының жылдық өндірген өнімдері мен қызметтері, мың теңге.
| Салалар | 2009 | 2008 | 2009 | 2008 | 2008/2009ж |
| І.өнеркәсіп | 197,8 | 331,8 | 352,6 | 753,2 | 380,8 |
| 2. құрылыс | 230,7 | 396,4 | 325,1 | 822,4 | 365,5 |
| 3. сауда, авто және | |||||
| құралдарды жөндеу | 1691 | 1240 | 2000 | 1985 | 117,4 |
| 4. мейманхана мен | |||||
| мейрамханалар | 5,5 | 191,9 | 197,6 | 383,8 | |
| 5. транспорт және | |||||
| байланыс | 344,7 | 357,6 | 415,9 | 963,9 | 279,6 |
| 6 .коммуналдық | 341,7 | 519,1 | 299,3 | 341 | 100 |
| қызмет | |||||
| ҚР барлығы | 651,9 | 737,1 | 967,3 | 1058,6 | 162,4 |
Индивидуалды жиһаздағы 1 жүмысшыға шаққандағы өндірілген өнім немесе еңбек өнімділігі бірқалыпты емес.
Өнеркәсіптегі кәсіпорында олар өзгермелі түрде өскен. Орта жылдық өсу қарқыны 56% , қүрылыста 2008 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда өндірушілік 14,4% өсті, ал 2008 жылы өндірушілік 22,7% -ке өскен.
Экономиканың маңызды саласындағы еңбек өнімдерінің өсу қарқынының жоғарғы қарқыны натуралды түрдегі өнім шығарудың өсуімен ғана есептелмейді, оған сонымен бірге баға факторы әсер етеді.
Өнеркәсіптегі индивидуалды жиһаздың еңбек өнімділігі 2009 жылдың деңгейімен салыстырғанда 2008 жылы 3,8 есеге өскен.
Еңбек өнімділігі өнеркәсіпте 3,8 есе, құрылыста-3,6 есе, сауда мен автомобил? мен күнделікті техниканы жөндеуге-17,4% , транспорт немесе байланыста- 2,8 есеге өскен.
Индивидуалды жиһаздағы жұмыс істеудің жалақысы үнемі өсіп отырған, соңғы бес жылдағы орта жылдық өсу қарқыны- 21,9% болса, еңбек өнімдерінің орта жылдық өсу қарқыны 12,5% -ті құраған.
Статистикалық агенттердің мәліметтері бойынша елімізде 01.09.2008 жылы 112,2 мыңдай индивидуалды жиһаз өкілдері тіркелген. Бүл өткен жылмен салыстырғанда 15,8% -ке жоғары.
Тіркелген кәсіпорынның 75%-і нақты жүмыс істейді. Олардың әрбір екіншісі белсенді.
Үкіметтің шараларына қарамастан индивидуалды жиһазға ең салалар болып сауда мен автомобиль және үйде қолданылатын заттарға жөндеу саласы(43,3%), ал өнеркәсіпте 13,1 % , ауылшаруашылығында 7,9% транспорт пен байланыста 6%
Республикадағы индивидуалды жиһаздардағы жүмыс істейтіндердің саны бір жыл ішінде 6,9% -ке өсіп 456,5 мың адамды немесе экономикадағы барлық жүмыспен қамтылғанның шамамен 6,9% -н қүрады. Жүмыспен қамтылғанның 33% -ті индивидуалды жиһаздың сауда мен жөндеуді, 21,2% -і қызмет көрсетуде, 15,5% -і өнеркәсіпте және 13,6% -і қүрылыста.
Қазақстанда индивидуалды жиһаз тез қарқынмен өсуде. Жыл ішінде оның өсу қарқыны 9,6% болса, онда жүмыс істейтіндердің саны 8,5% -ке өскен. Бірақ осындай өсу қарқынын алдыңғы жылдармен салыстырғанда индивидуалды жиһаздың өсу қарқынының және онда жұмыс істейтіндердің санының қысқарып жатқанын байқауға болады. Егер 2009 жылы индивидуалды жиһаздың және ондағы жұмыс істейтіндердің санының өсу қарқыны 60% және 40% - болса, 2000 жылы 34 % және 31% ; 2008 жылы- 15,4% және 6,7% ; ал 2008 жылдың 8-ші айында 9,6% және 8,5% -ті қүрады.
Біз Қазақстан Республикасында индивидуалды жиһаздың қүрылуына және дамуына сараптама жасадық.
- «Меркур Строй Сервис» ЖШС экономикалық және кәсіпкерлік белсенділігін талдау
2.1. «Меркур Строй Сервис» ЖШС-нің жалпы сипаттамасы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік «Меркур-Строй Сервис» өз қызметін 18.06.00 ж. әділет министрлігіне №40669-1910-ЖШС болып тіркелгеннен бастап жүргізіп келеді. Негізгі мақсаты табыс табу және қызмст көрсету саласын кеңейту. Серіктестік жүмысының негізгі пәні коммерциялық операцияларды жүргізу, көтерме және бөлшек саудасымен тауарларды өндіру және оларды өткізу болып табылады.
Заңды мекен-жайы Алматы қаласы Майлина көшесі 79 үйде орналасқан.
Жіктелуі:
І. меншік нысанына байланысты ЖШС «Меркур Строй-Сервис» жеке меншік болып табылады.
- ұйымдастырушылық қүқықтық нысаны бойынша жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
- саласы бойынша аралас деп айтуға болады, себебі кәсіпорын тек қана өнім өндіріп қана қоймай, коммерциялық мәселелермен де айналысады.
- көлемі бойынша индивидуалды жиһаз.
- мерзімдік сипаты бойынша үздіксіз жүмыс істейді.
- капиталды қолдануы бойынша үлттық кәсіпорын.
ЖШС «Меркур Строй-Сервис»-ке индивидуалды жиһазға тән икемділік қасиетін игерген, өз өнімдері бойынша сүранысқа жауап бере алады жоие жоғарыда айтып кеткендей коммерциялық ісі оның негізгі артықшылығының бірі.
ЖШС «Меркур Строй-Сервис» үштер мен ғимараттарға қажетті қүрылыс материалдарын шығарады. Оған мысал ретінде пластиктен және ағаштан жасалатын есіктер мен терезелерді айтуға болады. Көсіпорынның өндірістік технологиясын айтқанда өнімнің бір түрін пластикалық терезені алайық.
Пластикалық терезені жасау үшін профильдер германиядан алынады. Олар арнайы сүраныстар бойынша, яғни тапсырыс берілген терезепін көлеміне қарай немесе кәсіпорынның стандарттарына сай өлшеніп әртүрлі үзындықта кесімді. Осы профильді мықты сақтап түру үшін оның ішіне мықтағыш темір салынады. Одан кейін профильдің ішіне кіргізілетін темір мықтағыштар мен топсаларды, қүлыптар мен түтқаларды орнату үшін тесіліп, жонылады. Содан кейін темір мықтағыштар кіргізіліп орнатылады. Әрі арнайы тапсырыстағы пішіміне лайықталып келтірілгеннен кейіп бүрыштарға пісіріледі. Артық жерлерін, бүрыштар тазаланып арнайы жылытқыштар немесе суық өткізбеу үшін резиналар салынады. Фурнитуралық монтаждау жүреді, яғни қажетті деген жерлерге фурнитуралар орнатылады да, әйнек салынып қоймаға, сауда орнына немесе тапсырыс берішуге жіберіледі.
ЖШС «Меркур Строй Сервис»-ң алдында маркетингтік қызметті жетілдіру, нарықты кеңейту мәселелері түр. Кәсіпорын нарық сүранысыжі бейімделуі керек және тиімсіз өндірістен бас тартуы керек. Сол үшін арнайы өндірісі бастамас бүрын талдау жүргізіп болғаннан кейін миссия және мақсат керек. Көсіпорын миссиясы оның өмір сүруімен, мағынасымен байланысты, ЖШС «Меркур Строй Сервис»-ң миссиясы қүрылысқа қажетті материалдармен қамтамасыз ету. Әрі қарай қысқа және үзақ мерзімдегі мақсаттарды анықтау үрдісі жүреді. Зерттеп отырған кәсіпорынға келесі мақсаттар тән:
- табыс, табыстың өсу қарқынын қолдау;
- сату, тауар өткізу, сату үлесін көбейту
- нарық үлесін кеңейту.
ЖШС «Меркур Строй Сервис» маркетологтеріне келесі жүмыстарды іске асыру кіреді:
- нарықты ЖШС «Меркур Строй Сервис» өнімдерімен қамтамасыз ету
- серіктестіктің нарықта жүмыс істеу сипатын анықтау
- кәсіпкерлермен жақсы әріптестік қатынастарды орнату
- ЖШС «Меркур Строй Сервис»-ң бәсеке қабілеттігіне жағдай жасау.
Кәсіпорынға нақты тауардың нақты нарықта немесе сегментпті сүранысын, түтынушылардың тауарға деген талаптарын, жаңалык сапалығына, технико-экономикалық және эстетикалық сипаттарын зерттеу керек.
Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері келесі кестеде көрсетілген.
3-Кесте Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері
| № | Көрсеткіштер | Әлшем бірлігі | 2008 ж. | 2009 ж. | Ауытқу 2008-2009 ж.ж. | 2008 2009 жылга есемен |
| 1 | Өнімді өткізуден түскен табыс | Мың.тг. | 31053,4 | 317200,8 | 286147, | 10,2 |
| 2 | Өткізілген өнімнің өзіндік қүны | Мың.тг. | 27810 | 176448,5 | 148638,5 | 6,3 |
| 3 | Жиынтық табыс | Мың.тг. | 3243,3 | 140752,2 | 137508,9 | 43,4 |
| 4 | Кезең шығындары | Мың.тг. | 3606,2 | 13160,8 | 9554,6 | 3,6 |
| 5 | Таза табыс | Мың.тг. | - | 9143,8 | 9143,8 | |
| 6 | Негізгі күралдардың қүны | Мың.тг. | 8671,7 | 26912 | 18240,3 | 3,1 |
| 7 | Қор қайтарымдылығы | Тенге | 3,6 | 12,1 | 8,5 | 3,3 |
| 8 | Қормен қарулану | Тенге | 481,7 | 545,6 | 63,9 | 1,1 |
| 9 | Қор рентабельділігі | Мың тенге | 0,34 |
«Меркур строй сервис» ЖШС-гі 2009 жылы қызмет етуіне байланысты, берілген жылы таза табыс көрсетілмеген. Негізгі қорлардың пайдалану тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерінің бірі қор қайтарылымдығы. 2008 және 2009 жылдарға қарасты 3,6 м.тг және 12,1 м.тг. көрсеткіштермен сипатталып, айырмасы 8,5 м.тг. болды. Біздің көруімізше қор қайтарылымдығы 2008-2009 жылдар аралығында 3,36 есе өскен. Ал 2008 жылы қор қайтарылымдығы 12,1 құрап, негізгі қорлардың бір тг қосымша 11,1 тг әкеледі.
Қор сыйымдылығы 2008 жылы 0,08 болып , 2009 жылмен салыстырғанда 0,06 кеміген.Сонымен қатар 2008 жылы өнімді өткізуден түскен табыстың 1 теңгесіне негізгі қордың 0,08 шығыны тең келген. Мүндай жоғары өсу қарқыны бірнеше себептермен түсіндіріле алады:
- Кәсіпорын негізгі өндірістік қүралдарды жаңадан көп мөлшерде орнатты;
- Кәсіпорын нарық сегменттерін зерттеп көп ассортиментті тауарларды үсыну арқылы өз түтынушыларын таба алды;
- Жабдықтарды, материалдарды, дайьш өнімді әкелушілермен тиімді келісім шарттар орнатты; Ол елдер — Қыгай, Ресей, ТМД мемлекеттері жо.чс шетел мемлекеттері;
- Соңғы жылдары Қазақстандық қүрылыста ипотекалық несиеиің қаркынды дамуына байланысты және Алматы қаласында 2009 жылы үйлер мен пәтерлерге жалпы орташа қүнның 20-30% өсуі де, кәсіпорын өнімне деген сүранысына әсерін тигізді;
- Қүрылыс материалдарына жалпы бағалар деңгейі өсіп жатыр;
- Көсіпорынның өз қаражаттарын тиімді пайдалану саясатын да ескеру керек;
4-кесте мәліметтері бойынша 2009 жылы тауарды өткізуден түскоп табыс 286147,4 мың тенгеге немесе 10,2 есе өскені байқалады. Өткізілген онімнің езіндік қүны 148638,5 үлғаюы өндірісті кеңейту мен жаңартуга байланысты. Бүрғылап-отырғызу станоктарды, қол саймандарын сатып ал ы арқылы цех ішілік жүмысты жеңілдетіп, жүмыс уақытысын қысқартып, оіпм сапасын жақсартты және ассортиментті кеңейту мүмкіндігі туындады. Бірак бүл қүрал-жабдықтар өзін әлі өтей алмағандықтан, оның қүны амортизациялық аударым арқылы әнімнің өзіндік қүнына кіргізілді.
«Меркур Строй Сервис» ЖШС-тің кызметі 2009 жылы жалпы техпико-экономикалық корсеткіштер бойынша 286147,4 мың тенгеге үлгайды. Өзіндік қүнның өсу карқынына қарасак. 2009 жылы алдыңғы 2008 жылмси салыстырғанда 148638,5 мың тенге ендірісті кеңейту шығындарымен байланысты болды.
Тиімділік көрсеткіші ретінде жалпы табыс 2009 жылы алдыңғы жылга қарағанда 137508,9 мың тенге ұлғайды.
Кезеңнің шығындар динамикасында, бүл шығындар 2008 жылғы ауытқу көрсеткішіне қарағанда 9554,6 мың тенге өсті.
2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы еңбек ақы қоры 5747 мың тенгеге өскен, соның салдарынан орташа еңбек ақы 14000 тенгені қүрады.
Таза табыс 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 9143,8 мың тенгеге өсті.
Сондай-ақ, кәсіпорынның негізгі қүралдарының қүны 2008 жылмеп салыстырғанда 3 есе өсті. Өткізілген енімнің 1 тенгесіне кеткен шығғындар бойынша 2009 жылғы көрсеткіш 2008 жылға қарағанда -042 %-ға төмендеді. Өнім рентабельділігі 2009 жылы алдыңғы 2008 жылмен салыстырғанда 2,5 есе өсті.
4-кесте.«Меркур Строй Сервис» өнімді өндіруге кеткен шығындар
| № | Шығындар элементтері | Өлшем бірлігі | 2008 ж. | 2009 ж. | Ауытқу | 2008-2009 жылға, есе |
| 2009 +,- | ||||||
| 1 | Материалдық шығындар | Мың. тг. | 18298.65 | 191836.18 | 173607,53 | 10.52 |
| 2 | Еңбек шығындары | Мың. тг. | 3147,9 | 28308,5 | 24160,62 | 8,68 |
| 3 | Негізгі қор амортизациясы | Мың. тг. | 820,38 | 10948,01 | 10127,63 | 13,35 |
| 4 | Басқа да шығындар | Мың. тг. | 8878,16 | 77435,04 | 68557,48 | 8,72 |
| 5 | Толық өзіндік қүн | Мың. тг. | 31075,1 | 307528,36 | 276453,26 | 9,9 |
| 6 | Соның ішінде: | Мың. | ||||
| Айнымалы | тг. | 23977,55 | 245315,37 | 221337,82 | 10,23 | |
| шығындар | ||||||
| 7 | Түрақты шығындар | Мың. тг. | 7097,55 | 62212,99 | 55115,44 | 8,77 |
Өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік қүнын талдаудың өте маңызды мәні бар, ол белгілі бір көрсеткіштің озгеріс тенденцияларын анықтауға мүмкіндік береді.
5-Кестеде шығындардың өзгеріс қарқыны көрініс тапты. Экономикалық элементтер бойынша шығындардың жіктелуіне қарай: материалдық, еңбек, негізгі қор амортизациясы және басқа да шығындарға бөлінеді.
Материалдық шығындар екі жыл арасында 2009 жылы 173607,53 мын тенгеге (немесе 10,52 есе) өсті. Шығындар қүрамында жалпы шығындардан материалдық шығындар үлкен үлесті алады. Өйткені кәсіпорынның негізгі қызметі шетелдік шикізатпен пен материалдарға негізделген және ол материал сиымды сала болып табылады. Мұндағы көрсеткіш алдыңғы 2008 жылмен салыстырғанда 173607,53 мың тенгеге немесе 10,52 есе өсті.
6-кесте 2008-2009 жылдардағы таза табыстың өзгеруі
| № | Көрсеткіштер | Өлшем бірлігі | 2008 ж. | 2009 ж. | 2008-2009 жылға, % |
| 1 | Өнімді өткізуден түскен табыс | Мың. тг. | 31053,4 | 317200,8 | 921 |
| 2 | Өткізілген өнімнің өзіндік қүны | Мың. тг. | 27810 | 176448,5 | 534 |
| 3 | Жиынтық табыс | Мың. тг. | 3243,3 | 140752,2 | 4239 |
| 4 | Кезең шығындары | Мың. тг. | 3606,2 | 13160,8 | 264 |
| 5 | Таза табыс | Мың. тг. | -362,9 | 9143,8 | 2619 |
6-Кестедегі көрсеткіштер келесіні көрсетеді: 2008 жылға қарағанда 2009 жылы берілген қызметтін қүны өсті, ол жалпы табыстың деңгейіне оң әсер етті. 2009 жылы жиынтық табыс 1407,52 мың. тг. болды. 2008 жылгы кезеңнің шығындарына 2009 жылғы шығындар 264 %-ға өсті. Бүл кәрсеткііп есебінен «Меркур Строй Сервис» ЖШС-і таза табысы 2619 пайызға өсті. Көрсеткіштің мүндай өсімі кәсіпорын жүмысының тиімді екенін көрсетеді. Кәсіпорын тапқан табысты тиімді жүмсап, тек қана басты мақсаттагы мәселелер мен есептерді шешуге бағыттау керек. Кестедегі мәліметтер бойынша «Меркур Строй Сервис» ЖШС-де 2009 жылы сатылымдық және ендірістік жүмыстар қарқыны жоғары болды.
2.2. ЖШС «Меркур Строй Сервистің» экономикалық тиімділік көрсеткіштерін талдау
Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайына ерекше көңіл бөлінеді. Осы талдау арқылы кәсіпорынның даму перспективасын анықтауға болады. Қаржылық істің мақсаты қаржылық ресурстарды өндірісте тиімді пайдалануды және максималды пайда алуды көздейді.
Енді ЖШС «Меркур Строй Сервистің» активтерінің қалай орналасқанына тоқталатын болсақ, бұл кезеңде кәсіпорынның активтері келесідей өһзгерген: материалды емес активтер 2008 ж 58437 тенгеден 2009 ж аяғында 104692 тенгеге өскен. Осы кезеңде негізгі қорлар 739573166 тенгеге өскен. Товарлы материалдық қорлар шамамен екі жарым есеге өсті, дебиторлық берешегі өте қатты өскен. Бұл қаражаттардың дұрыс пайдаланбай жатқандығын көрсетеді. Ақша қаражаттары 18 есе өскен.
10-кесте 2008-2009 ж ЖШС «Меркур Строй Сервистің» активтерінің құрамы мен орналасуы ,тг
| Активтердің баптары | 2008ж | 2009 ж | Ауытқуы | |
| + ; - | % | |||
| Материалдық емес актив | 58437 | 104692 | 46255 | 179,1 |
| Негізгі қорлар | 8613343 | 26087234 | 17473891 | 302,8 |
| Ағымдағы акивтердің барлығы, оның ішінде: | 60499138 | 800072304 | 739573166 | 1322,4 |
| Товарлық материалдық қорлар | 44557787 | 109215529 | 64657742 | 245,1 |
| Дебиторлық берешек | 6604495 | 515992151 | 509387656 | 7812,7 |
| Ақша қаражаттары | 9336856 | 174864624 | 165527768 | 1872,8 |
11-кесте 2008-2009 ж кәсіпорынның қаржы түрақтылық жағдайы
| Көрсеткіштер | Есептеу формуласы | 2008 ж | 2009 ж. | Ауытқу |
| Қаржыландыру Коэффиценті | Меншікті кап Тартылған кап | 0,89 | 0,08 | 8,9 |
| Қарыз және меншікті капиталының Қатынасы | Тартылған кап Меншікті кап | ИД | 36 | 324 |
| Инвестцияны жабу коеффицент | Меншікті кап+ұзақ мерзімді міндеттер Жиынтьтк капитал | 0,08 | 0,07 | 87,5 |
| Инвестциялау коэффиценті | Меншікті капитал Негізгі капитал | 0,65 | 0,57 | 87,6 |
| Ағымдық қарыз коэффиценті | Ағымдағы мідеттер Тартылған капит | 1 | 1 | 1 |
Бұл жерден біз кәсіпорынның қаржылық жағдайының нашарлағанын көруге болады. Қаржылардың құрамында меншікті капиталға шаққанда тартымды капиталдың үлесінің артқандығын көреміз. Инвестициялау көрсеткіштерінің төмендегені байқалады. Келесі көрсеткіштен барлық ағымдағы міндеттер қарыз капиталына тең екендігін көруге болады. Кәсіпорында дебиторлық берешектің көлемі өсуде. Бұл жерден қаржылардың дүрыс пайдаланылмай жатқандығы көрінеді.
12-кесте 2008-2009 ж кәсіпорынның табыстарының қатыстылық көрсеткіштері
| Көрсеткіштер | Есептеу формуласы | 2008ж | 2009ж | Ауытқу | |
| Ағымдағы активтердің табыстылығы | Таза табыс Ағымдағы активтер | 0,0001 | 0,01 | 10000 | |
| Меншікті капитал табыстылығы | Таза табыс Меншікті капитал | 0,001 | 0,6 | 60000 | |
| Тартылған капит табыстылығы | Таза табыс | 0,0001 | 0,04 | 40000 | |
| Тартылған капитал Жалпы табыс | |||||
| Сату көлемінің | 0,1 | 0,4 | 400 | ||
| табыстылығы | өнімді өткіуден түскен табыс | ||||
| өнімді өткіудің | Таза табыс өнімді өткізуден түскен табыс | 0,0002 | 0,02 | 10000 | |
| табыстылығы | |||||
| Негізгі істің табыстылығы | Негізгі істен түскен табыс Толық қүн | 0,01 | 0,05 | 500 | |
Табыстылықтың көрсеткіштері де айтарлықтай өскен. Акивтерінің табыстылығы 100 есе, меншікті капиталының табыстылығы 600 есеге өссе, тартылған капиталдары 600 есеге өскен табыс әкелді. Жалпы табыстағы өнімді сатудан түскен табыс 4 есеге артқан. Негізгі істен түскен табыс 5 есе өскен.
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қызметі оның қаржыларының айналым жылдамдығынан көруге болады Оның белсенділігін талдауда әртүрлі қаржылық коэффиценттердің айналуының деңгейі мен өзгеруін зерттеу арқылы кәсіпорынның өз қаржыларын қалай қолданылып жатқандығын көруге болады. Кәсіпорынның жағдайы салынған активтердің қанша уақытта нақты ақшаға айналатындығына тәуелді.
Негізгі құралдардың айналу коэффиценті қор қайтарымдылықты білдіреді. Кәсіпорындағы негізгі қүралдардың айналуын, олардың үлесінің аздығымен түсіндіруге болады. Ол 2008 ж 3,6 рет болса, 2009 ж!2,1рет болған.
Меншікті капиталдың айналым коэффицентінің жоғарылығы олардың жетіспеушілігін көрсетеді. 2008 ж 5,54 болса 2009 ж 21 рет айналған. Бүл жерден біз сатылу көлемінің салынған актив деңгейінен жоғары екендігін көруге болады. Ағымдағы активтердің айналымы 2008 ж 0,5, 2009 ж 0,4- ке төмендеген. Дебиторлық берешектің айналу коэффиценті оның сапасы мен көлемінің мөлшерін білу үші қолданылады. Ол 2008 ж 4,7 реттен 2009 ж 6,1ге өскен.Неиелік қарыздың айналу коэффиценті коммерциялық несиеліктің өскендігін не төмендегенін көрсетеді. Бүл көрсеткіш талдау кезеңінде 175%- өскен.
Кәсіпорын ісінің тиімділігін өндірістің нәтижесі мен оның шығындарын немесе қолданылған ресурстарын салыстыра отырып көруге болады. Алынған тиімділікті жиынтық капиталмен немесе салыстыра отырып кәсіпорынның ісінің тиімділігінің бірнеше көрсеткіштерін анықтауға болады. Оларды екіге бөліп қарастыруға болады: 1) Жалпылама және 2) технико- экоономикалық . Бірінші топқа табыс деңгейі, еңбек өнімділігі, қор, материал сиымдылықтары жатса, екіншісіне өндірісте қолданудың тиімділік көрсеткіштері жатады.
Өндірістің тиімділігінің жағдайы өсу қарқынының интенсивті дамуына көмектеседі. Өндірістің жан- жақты интенсификациясы-тиімділікті көтерудегі шешуші фактор. Бүл жерде мәселе материалдық, еңбек және қаржы ресурстарының өндірісте қолданылу тиімділігі турал болып түр.
- Өнеркәсіптегіиндивидуалды жиһаздың дамыту жолдары
3.1 Шағын кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттік қолдау тетіктері
Статистикалық тіркелу деректері бойынша республикада 2009 жылдың 1-қаңтарында 130,8 мыңға жуық шағын бизнес кәсіпорындары тіркелген, бүл көрсеткіш 2009 жылдың 1 қаңтарындағыдан 11,8 % жоғары. Тіркелгендердің 71,5 %-і жұмыс істейтін, яғни экономикалық қызметті жүзеге асырған немесе жүзеге асыра алатын кәсіпорындар. 200і жылдың желтоқсанында 46 мыңнан астам кәсіпорын (жұмыс істейтіндер санынан 49,4%) белсенділік танытқан.
Белсенді кәсіпорындардың басым көпшілігі сауда, автомобиль және үйде пайдаланатын заттарды жөндеу салаларында қызмет атқарады, өйткені сауда қызметі шағын бизнес кәсіпорындары үшін ең қолайлы болып табылады. Өнеркәсіп қызметімен белсенді кәсіпорындардың 12,5 % айналысқан, олардың басым саны өңдеу кәсіпорнында (өнеркәсіп кәсіпорындарының жалпы санынан 90,2%) шоғырланған.
Өңірлер бөлінісінде белсенді кәсіпорындардың басым көпшілігі Алматы және Астана қалаларында, сондай-ақ Шығыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарында шоғырланған.
Халықтың ңәсіпкерлік белсенділігі Алматы мен Астана қалаларында, сондай-ақ Маңғыстау және Павлодар облыстарында аса жоғары. Шаруа қожалықтары бойынша Оңтүстік қазақстан, Алматы және Қарағанды облыстары көзге түседі.
2009 жылдың 1 қаңтарында есптік деректер бойынша республиканың индивидуалды жиһаздарында жүмыс істейтіндер саны 2009 жылдың бірінші қаңтарына қарағанда 3,2% өсіп, 482,5 мың адамды қүрады. Әрбір үшінші қызметкер сауда, автомобильдер мен үйде пайдаланатын заттарды жөндеу саласына қатысты кәсіпорындарда, әрбір алтыншы- өнеркәсіп кәсіпоындарында жүмыспен қамтылған.
2009 жылдың желтоқсанында өнімді өткізуден түскен табыс 48292,1 млн. Теңгені қүрады, бүл 2008 жылдың желтоқсанындағы деңгейден 6,7% жоғары. Есепті деректер бойынша жалпы табыстың 60%-ға жуығы сауда мен автомобильдер және үй заттарын жөндеу, құрылыс (12%) және өнеркәсіп (10,8%) салаларында жүзеге асыратын индивидуалды жиһаздарының үлесінде.
Ауыл шаруашылық саласында шаруа қожалықтарының өркендеуімен сипатталады. Республикадағы 2009 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 149,4 мыңға жуық шаруа қожалығы тіркелген, оларддың 82,3% - жүмыс істеп түрғандар.
Сонымен индивидуалды жиһаздың мемлекеттік келесідей принциптерді ұстанады :
- индивидуалды жиһаздың мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
- индивидуалды жиһаздың қолдау инфрақұрылымының және жүзеге асатын шаралардың индивидуалды жиһаздың барлық субьектілері үшін қол жеткізерлік болуы;
- индивидуалды жиһаздың қолдау мен дамыту саласында халықаралық ынтымақтастық;
Жүйелі мемлекеттік қолдау екі бастамадан түрады: жабдықтау және басқарушы. Жабдықтау бүл жерде индивидуалды жиһаздарға материалдық, қаржылық, ақпараттық ресурстарды жеткізу мен мемлекеттік тапсырыстар мен қызметтер көрсету және т.б. Басқару әрқашан жоспарлаумен, бағдарламалармен, бақыламен байланысты.
Индивидуалды жиһаздың мемлекеттік қолдау жүйесінің құрылымы 3 деңгейден түрады: республикалық, аймақтық, жергілікті.
Индивидуалды жиһаздың мемлекеттік қолдау мына негізгі бағыттарын қамтиды:
- индивидуалды жиһаздарының сыртқы ортадағы факторларын басқару;
- нақты индивидуалды жиһаздарды тікелей қолдау; .
- қолдаушы жүйенің өзін жетілдіру мен қолдау.
ІІІағын кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдаудың бірінші фунциясында индивидуалды жиһаздарға индивидуалды жиһаздарға қажетті сыртқы ортаның жаңа элементтерін құру, оны қоршаған тиімді факторларды ынталандырып, қажетсіз факторларды қысқартып , тоқтату.
Екінші функциясы әрқашан индивидуалды жиһаз субектілеріне ресурстардың қозғалу бағытын көрсетеді. Көбінесе бүлар мамандырылған қолдау институтттары арқылы жүреді:
1 - қаржылық инситуттар;
2 - бизнес инкубаторлары, технопарктер, өнеркәсіптік алаңдар және т.б.
3 - лизингтік компаниялар;
4 - индивидуалды жиһаздың дамыту орталықтары мен агенттіктер;
5 - технологияны тарату орталықтары;
6 - ақпаратпен қамтамасыз ету орталықтары;
7 - оқыту орталықтары;
8 - бухгалтерлік, аудиторлық, жарнамалық, маркетингтік, транспорттық және басқа қызметтер көрсететін, сонымен бірге қызметкерлерді таңдауға көмектесетін мамандандырылған фирмалар.
Үшінші функция қолдау жүйесін қүрумен оның стратегиясын анықтаумен, басымдықтарды айқындаумен және оның мақсаттарын жүзеге асыруға қажетті ресурстарды табумен байланысты. Бұл функция индивидуалды жиһаздарды мемлекеттік жүйесінің үйымдарын дамытуға қажетті басқару орындарын қүру және олардың қызметін бақылау жүмысын жүзеге асыруды, екіншіден бүл жүйені үнемі жетілдіріп отыруды қарастырады.
Елбасының биылғы жолдауында өткен жылғы тапсырмалардың күшінде қалатындығын және кәсіпкерлердің эконномиканы әлемдік нарыққа интеграциялау кезінде бәсекеге қабілеттілігін арттыруға дайындалуын тапсырды.
Енді біз индивидуалды жиһаздарды дамытудың сапалық деңгейін көтеруге және бәсеке қабілетті өнім шығаруға көңіл бөлу қажет.
Бүгінгі күні негізгі кедергілердің бірі заңдық базаның жетілмегендігі. Қабылданған заңдық актілер мәселені тура шешуге көмектеспейді. Ал оны жүзеге асыру үшін заңға қосымша көптеген заңдық актілер қабылданады. Бұл:
- Қазақстандағы кәсшкерлікті дамыту жөніндегі заңдық- нормативтік актілердің жетілмегендігін;
- жекелеген заңдық актілердің нарықтық экономикалық талаптары мен қағидаларына сәйкес еместігін;
- заңға өзгерістер мен толықтырулар шағын кәсіпкерлік тұрақты дамуына әсер етеді;
- қабылданатын нормативтік- зандық құжаттардың нәтижеге ешқандай талдаусыз, болжаусыз жасалатындығы;
- заңдық-нормативтік құжаттарды тексеру қажетті деңгейде емес. Сондықтан заңдық базаны жетілдіру керек, шағын, орта және ірі бизнестің шекарасын нақты көрсету керек.
Сонымен бірге салық жүйесі жетілдірілмеген. Оны есеп беру жүйесінің қиындығынан, салық ставкасының жоғарылығы. Бұл қиындықтардан арылу үшін:
- Өндірістік инновациялық кәсіпорындарға салық салудың жаңа жеңілдетілген режимін енгізу керек;
- Шағын кәсіпорыдарды несиелендіруді жүзеге асыратын салықтық жеңілдіктер беріп кәсіпорындардың жұмысын ынталандыру;
- Салық жүйесі шағын кәсіпорындарды ынталандыратын экономикалық реттеуші болуы керек.
Бүгінгі күні үкімет пен кәсіпорындардың арасындағы қатынас маңызды мәселеге айналып отыр. Мемлекет органдарының индивидуалды жиһаздарының ісіне бақылауы және тексеруші органдарының қайта - қайта тексеруі немесе ондай органдардың өсуі олардың ісіне кедергі жасауда.Әкімшілік кедергілерді жою және бақылауш, тексеруші органдардың кәсіпкерлерді негізделмеген және жиі тексерулерден қорғау үшін нормативтік- заңдылық актілерге өзгетулер мен толықтырулар енгізді және тексеру жөніндегі алғашқы есепті қүжаттардың жағдайы өзгертілді.
Бұл салада ең маңызды шешім 2009 ж 1 қаңтарынан бастап 1 қазанына дейін созылған президенттің шағын кәсіпкерлік субьектілерін тексеруге моратории жариялады. Ол индивидуалды жиһаздың дамуына жағымды әсер етеді. Салықтық алымдар төмендейді, меншікті еркіндікке шығару жүзеге асып, шағын кәсіпкерлік субьектілері көлеңке экономикадан шығуына көмектеседі. Бүл жағдай кәсіпорындардың көбейуіне әсер етіп, елде бәсекелі нарықты тудырады. Прзиденттің 2009 жылы 9 айға берген жеңілдігі индивидуалды жиһаздарға өтетиімді және қажетті.
Бұл жағдайды шешуге мемлекет кірісті. 2009 - 2015 жылға арналған индустриялы - инновациялық стратегия қабылдадық. Бүгінгі күндегі ең маңызды мәселе отандық ғылыми сиымды өндірісті және бәсекеқабілеттілігі жоғарғы өнімді, ұлттық экономиканың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жаңа ғылыми сиымды технологияларды дамыту.
Қазақстанның бүгінгі ғылыми техникалық және инновациялық саясаты инновациялық үрдістердің белсенділігінің артуына, жаңа технологияларды енгізуге, өнеркәсіптің өндіруші саласындағы жаңа бәсекеге жетуге, ғылым мен өндірістің арасындағы айырмашылықты жақындастыруға, бүгінгі шетелдік технологиялармен қарулануға және халықаралық стандарттарды негізуге бағытталған.
Мемлекет инновациялық іс - әрекеттерді дамыту үшін ғылыми-техникалық салада кәсіпкерлік секторсыз мүмкін еместігін түсініп отыр. Оның үстіне индивидуалды жиһаз субьектілерінің өнімінің бәсекеқабілеттілігі төмен. Бүл екі жақтың да бір-біріне керектігін көрсетіп отыр.
Осыған байланысты индустриялды-инновациялық бағдарламада монополистердің негізгі қызметіне кірмейтін қызмет көрсету салаларын индивидуалды жиһаздарының бәсеклестік ортасына беру механизмі қарастырылуда. Сонымен бірге шағын кәсіпкерлікте ғылыми сиымды өндірісті дамыту үшін қүрал- жабдықтар мен технологияны лизингке алу және ірі бизнеспен арадағы франчайзйітік қатынасты кеңейту мәселелері қарастырылуда.
Қазақстандық өндірушілерге ғылыми жобаларды нарықтық товарларға айналдыруға дейінгі тәжірибе жетіспегендіктен, сонымен бірге жоғары дәрежелі менджмент пен маркетинг, талдау саласындағы мамандардың жоқтығына байланысты бағдарламада Қазақстандық мамандардың шетелдік ғылыми зерттеу институттары мен кәсіпорындарда тәжірибеде өту және Қазақстанға жоғарғы дәрежелі мамандарды шақыруып өзімізде мамандар дайындау мәселесі қарастырылған.
Шағын инновациялық кәсіпкерлікті дамыту үшін Қазақсандағы венчурлық инвестициялардың үлттық жүйесін қүру маңызды бағыт болып саналады. Ал оның дамымауы инновациялық іс - әрекетті венчурлық қаржыландыруда тәуекелділік капиталға сұраныстың жоқтығы. Венчурлық инвестициялардың негізгі тиімділігіне мыналарды айтуға болады:
- шағын инновациялық кәсшкерлікті экономиканың нақты секторында, ғылыми- техникалық салада жоғағы технологиялық кешенді дамыту;
- ғылыми-техникалық және инновациялық іс- әрекеттің нәтижесін коммерциялизациялау;
- инновациялық іс - әрекетті инвестициялауды жақсарту
- Қазақстандық товарлардың әлемдік нарықта бәсекеқабілепілігін көтеруге бағьпталған технологиялық жобаларды, инновациялық жобаларды венчурлық жобалауға және нормативтік - күқықгық, кадрлық, қаржылық жағдайлар жасау.
Қорытынды
Шағын кәсіпкерлік елдің экономикасының дамуына айтарлықтай әсер ететін экономика ортасының ажырамас бөлігі. Индивидуалды жиһаздың негізгі ядросын индивидуалды жиһаздар қүрайды. Индивидуалды жиһаздар . көтеріліп келе жатқан экономиканың дамуын сақтауға және үдайы өндірісті маңызды механизмі. Өндірістің үйымдастырушылық- шаруашылық нысанын жаңартуда нарықтық нарықтық стратегияны қалыптастыру кәсіпорындардың дамуынсыз болмайды. Экономикамыздың дамуын жалғастыруда ең алдымен өнеркәсіптегі кәсіпорындардың үлесі мен олардың өнімінің сапасын көтеру арқылы жету керек.
Кәсіпорындардың дамуының бүгінгі кезеңі өндірістік үрдіске жаңа технологияны, прогрессивті құрал- жабдықтарды, икемді өндірістік үрдісті, нарықтың талабына сәйкес келетін ерекше талап қояды.
Кәсіпорындардың ісінде өндірістің мүмкіндігін білу маңызды: өнім шығарудфң қандай көлеміне беййімделуге, еңбек шығындарының қандай болатынына, нарықтың қандай коньюнктурасына сәйкестенуге болатынына, қандай табыс күтуге болатынын білу. Нарықтық жағдайда әрбір кәсіпорындардың деңгейлері ментехника- экономикалық сипаттамасы әртүрлі.
Жүргізілген талдаудан кейін келесідей қорытынды шығаруға болады:
Кәсіпорындардың тиімділігі олардың өздерінің тұрақты экономикалық өсуәіне және дамуына, өндіретін өнімінің бәсеке қабілеттілігіне байланысты.
Тауар өндірушілердш негізгі мақсаты кәсіпорын жүмысшыларының жеке қызығушылығына негізделген әлемдік сапа деңгейіндегі бәсеке қабілетті өнім өндіретін жоғарырентабельді кәсіпорын құру.
Ұйымдастырушы құрылым әр бөлімнің бір-бірімен деген байланысын қамтамасыз етеді және алға қойған мақсаттарына жету үшін, жауапкершілікті бөліп береді. Ұйымдастырушылар фирмалардың арасындағы байланысты да қадағалайды.
Ұйымдастыру жұмыстарын алға жылжыту үшін құқықтары жақсы білу керек, ең басты мақсаты басқарудың тиімділігін жоғарылату қажет.
Ұйымдастырушы структура ең бастысы фирманың барлық бөлімдерінде жақсы байланыс болғанын қалайды, олардың әр қайсының құқығын және жауапкершіліктерін бөліп береді.
Сонымен алға қойылған мақсаттар мен оның орындалу мүмкінділігі өте жоғары, елдің жоғарығы шикізат қорларымен территориясының әлемдегі тоғызыншы орында және орналасқан жері Еуразия материгінің ортасында және екі жағындағы көршілерін ескерсек Еуропа мен Азияны қосатын ірі экономикалық аймаққа айналады десек қателеспейміз. Осындай жағдайда біз 2005 жылға дейін индустриалды экономикаға жетуіміз қажеттігін президентіміз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан 2015 жылға дейінгі индустриалдық инновациялық даму бағдарламасында айтып кеткен болатын. Ол үшін тек мемлкет пен үкімет ойланып қана қоймай, бүкіл халық өз үлестерін қосу қажет екенін жеке айтып кеткен жөн. Қазақстанның осындай байлықтарымен территориясының кеңдігімен, адам ресурстарының жоғарғы білімділігімен XXI ғасырда дүние жүзінде өзінің орнын табатынына күмәніміз жоқ.
Өнеркәсіптік кәсіпорындардың инвестициялық жобаларды табысты iске асыру үшiн дамыған инфрақұрылымның болуының аса маңызды мәнi бар. Алайда Қазақстанда мұндай инфрақұрылым орасан үлкен аумақта жеткiлiксiз күйде, ал кейбiр аймақтарда бұл тiптi әлсiз күйде, бұл, әрине, инвеститциялық белсендiлiктi айтарлықтай шектейдi.
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігі - кәсіпорыннның өзіне потенциямен және тұрақты дамуын қамтамасыз ететін қысқа -, орта-, үзақ мерзімді нәтижелерге бағытталған стратегиясына байланысты экономиалық категория.
Өндірістің тиімділігін көтеретін жалпы стратегия жоқ және әрбір кәсіпорынның нарықтағы үлесіне, потенциалына, бәсекелестеріне, шығарылатын өнімнің ерекшеліктеріне және әртүрлі факторларға байланысты өздері жасайды.
Нарықтық жағдайда әрбір кәсіпорын баламалы стратегияға ие:
- шығарылған өнімнің жаңа және сапалы түрін шығару;
- нарықты дамыту;
- диверсификация
Индивидуалды жиһаздың өндірістегі тиімділігін көтеру жолдары тек жекелеген факторларды есепке алумен ғана шектелмей, олардың рационалды үйлесуі мен өзара толықтырылуын қарстырады. Ең кейінгі техниканың өзі өндірісті үйымдастыру дүрыс болмаса қажетті нәтиже бермейді, ал соңғысын жетілдіру әлеуметтік белсенділіксіз мүмкін емес. Индивидуалды жиһаздың барлық пайдалылығын экономиканы дамытуға, барлық ресурстарды тиімді, кешенді пайдалануда және өндірістің тиімділігін көтеру индивидуалды жиһаздың потенциялы мен мүмкіндіктерін көрсетеді.
Қазақстанның қүрылыс нарығы бүгінгі күні кеңейіп, бүл сала бүкіл экономиканың дамуына өнеркәсіптік өндірістің дамуына үлкен роль атқарып түр. Ол өз кезегінде осы сапаға қажетті басқа да өндірушілерді ынталандырады. Қүрылыс нарығының сыйымдылығының өсуі өндірушілерді де көбейтеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Төлегенов Е.Т., Бейсенбаева А. К. Құрылыстағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: ОҚУ ҚҰРАЛЫ / Е..:Заң әдебиеті ,2008.-112 б.
- Савицкая Г. В Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – Минск: Учебник, 2002.- 336 б.
- Строительство: учет, налоги, право. Справочник. – Минск: ООО "Статус-Кво 97", 2006.- 563 б.
- Кеулімжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы, 2006 – Учебник, 121б.
- Родостовец В.К, Габдуллин Т.Ғ. Родостовец В.В. Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. Алматы . – 2003. – 478б.
- Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы: 2002.- 366б.
- «О государственной поддержке инновационной деятельности»//Официальная газета 2008. №15 (433) 12б.
- Бюллютень бухгалтера, № 12, Типовой план счетов бухгалтерского учета : Разяснение специалиста – 31.07. 2007.
- www.afn.kz
- Bnews.kz – Астана: Нур Отан партиясының съезі
- www.nationalbank.kz
- Рауан Еділбаев Bnews.kz үшін.
- Палий В.Ф. Международные стандарты финансовой отчетности. Москва: Юнит, 2008. – 179б.
- Кеулімжаев Қ.К., Тулегенов Э.Т. Байдаулетов М.Б. Құдайбергенов Н.А. Шоттардың типтік жоспары: шоттар корреспонденциясын құру методологиясы
- Исмагулова Б.,Ережепова Э., Абдижапарова Г., Словарь для студентов. – Алматы: «Аруна» баспасы,2002ж-38б.
- №11 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің «Құрылыс салуға жасалған шарттар» стандарты
- №12 БЕС “Күрделі құрылысқа мердігерлік келісім”
- Бухгалтерлiк есептiң Типтiк шоттар жоспары. Алматы, 2007ж.
- 17.04.95 жылғы №2200 «Лицензиялау туралы Қазақстан Респуликасының Заңы»,
- 16.07.01 жылғы №242-2 «Архитектура,сәулет-құрылыс қызметі жөніндегі Қазақстан Республикасының Заңы».
- Қазақстан Республикасы. 2006 жылдың 28 ақпанында қабылданған Заң. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептілік туралы. – Алматы
- «Инвестиционный менеджмент», Бланк И. А., Киев, ИТЕМ лтд, 2004 г.
- «Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятия», Бочаров В. В., М., «Финансы и статистика», 2007 г
- «Стратегическое планирование инвестиционной деятельности», Кныш М.И., Перекатов Б.А., Тютиков Ю.П., СПТБ, 2006 г.
Похожие материалы
